Mijn favoriete fastfoodrestaurant is Pizza Hut. Van zo'n lekkere panpizza kan ik genieten! Zeker met door mijzelf samengestelde salade van de saladbar erbij en ijskoude cola. Na een jaar in Amerika en vele reizen met regelmatige bezoeken aan fastfoodrestaurants ben ik aardig op de hoogte van wat er te koop is in fastfoodland. Mijn na?eve geluk werd wreed verstoord door het lezen van ?Het fastfoodparadijs; een onthullende kijk op Amerika en de fastfoodindustrie' van Eric Schlosser. In zijn boek analyseert hij scherp hoe fastfood de Amerikaanse maatschappij heeft be?nvloed. Hij dwingt de lezer om de excessen van het Amerikaanse kapitalisme onder ogen te zien en zich af te vragen of fastfood Amerika en de rest van de wereld gelukkiger heeft gemaakt. Een bezoek aan de gouden M is na het lezen van dit boek nooit meer wat het geweest is!
Schlosser publiceerde zijn boek in 2001 en lokte er in de Verenigde Staten en daarbuiten veel reacties mee uit. Het boek stond geruime tijd op de bestsellerslijst. Verbazingwekkend is dat de fastfoodgiganten hem niet voor de rechter hebben gesleept. Kennelijk heeft hij zijn werk goed gedaan! Een knap staaltje onderzoeksjournalistiek van een gerenommeerde journalist. Fastfood hoort bij de Amerikaanse ?way of life' net zoals Disney, Hollywoodfilms en blue jeans. Schlosser rekent af met de nostalgie en legt de fastfoodindustrie genadeloos op de pijnbank. Hij beschrijft een manipulatieve marketing gericht op kinderen, ondermijning van kleine ondernemers, abominabele arbeidsomstandigheden, ineffectieve controle op voedselkwaliteit, politiek gemarchandeer door Republikeinse politici en voedsel wat bol staat van de smaakstoffen.
In de jaren vijftig werden er in Amerika nieuwe snelwegen aangelegd. De fastfoodindustrie vestigde zich langs de doorgaande wegen, waardoor een snelle groei mogelijk was. Het begon in het zuiden van Californi? en heeft zich in dertig jaar verspreid naar bijna alle uithoeken van de wereld. In een periode van ongeveer dertig jaar heeft fastfood de Amerikaanse eetgewoonten drastisch veranderd. Voorheen werd het eten vooral thuis klaargemaakt. Tegenwoordig wordt de helft van het budget voor eten buiten de deur besteed, voornamelijk in fastfoodrestaurants.
Schlosser stelt dat de fastfoodrestaurants de Amerikaanse samenleving ingrijpend hebben be?nvloed. Ze hebben gewerkt als katalysator voor de ongeremde bouw van grote winkelcentra en nieuwe woonwijken. In andere gevallen, zoals bij de opkomst van de franchise en de toename van zwaarlijvigheid onder de bevolking hebben ze een centrale rol gespeeld. Voor zowel de franchise als de zwaarlijvigheid geldt dat dit inmiddels internationale fenomenen zijn. De franchise is het besturingssysteem van de huidige detailhandeleconomie geworden. Standaardisatie en identieke verkooppunten door het hele land gelden inmiddels al lang niet meer alleen voor fastfoodrestaurants. Een succesvolle franchise wordt gekenmerkt door uniformiteit en conformiteit. De lokale ondernemer delft het onderspit. Franchise heeft de wereld veroverd en de verscheidenheid de nek omgedraaid!
Zwaarlijvigheid neemt bijna epidemische vormen aan. Hoewel slechte eetgewoonten in het algemeen hier natuurlijk een rol spelen aarzelt Schlosser niet om de correlatie tussen fastfood en zwaarlijvigheid. Het voedsel is vaak vet en de porties zijn veel te groot!
De belangrijkste reden waarom mensen fastfood eten is dat het goed smaakt. Om het voedsel goed te laten smaken heeft zich een hele industrie van onderzoek en technologie ontwikkeld. Dit leidt er wel toe dat er hele waslijsten van smaakstoffen zijn toegevoegd. Controle hierop door de overheid is ineffectief. De toevoegingen worden bestempeld als natuurlijke smaakstoffen. Een natuurlijke smaakstof is echter niet noodzakelijkerwijs gezonder dan een kunstmatige smaakstof. Daarnaast kan een hamburger het vlees van tot 100 dieren bevatten. Dat dit het risico van bacteri?le infecties vergroot hoeft geen betoog. Daar is dus ook nogal eens wat mis gegaan!
De marketing heeft zich vooral gericht op Amerikaanse kinderen. Deze kinderen nemen vervolgens als ze zijn opgegroeid hun kinderen ook weer mee naar de fastfoodrestaurants. Speeltuinen, op kinderen toegesneden reclamecampagnes en promotieacties, zoals Happy Meals met cadeautjes waarvan je een serie kunt verzamelen, lokken de kinderen naar de fastfoodrestaurants. Ronald McDonald, de clownmascotte, wordt enkel door de kerstman geklopt als de door kinderen meest herkende fictieve figuur in de VS. De invloed van fastfoodketens doet zich trouwens ook meer en meer gelden in het Amerikaanse onderwijs, waar onder andere Coca Cola samenwerkingscontracten afsluit met scholen. Op een van de scholen werd bijvoorbeeld van de leerkrachten verlangd dat zij toestemming gaven aan leerlingen in de klaslokalen te drinken en dat zij zelf actief Coca Cola gingen promoten. Dit omdat de omzet achter bleef.
De fastfoodindustrie kenmerkt zich door gestroomlijnde apparatuur, elektronica en automatisering. Dit proces is zover voortgeschreden dat volstaan kan worden met laagbetaald en ongeschoold personeel. Vakbekwaamheid is niet nodig. De lonen worden met steun van de overheid laag gehouden. Het gevolg is dat er een groot verloop is.
Qua arbeidsomstandigheden is in de slachthuizen sprake van mensonterende werkomstandigheden van
vooral Latijns Amerikaanse arbeiders. Ze spreken meestal geen engels, kunnen veiligheidsvoorschriften niet lezen en zijn het slachtoffer van vreselijke ongelukken.
Sinds de regering-Nixon heeft de fastfoodindustrie nauw samengewerkt met haar bondgenoten in het Congres en het Witte Huis om nieuwe wetgeving op het gebied van bedrijfsveiligheid, verantwoord voedsel en verhoging van het minimumloon tegen te gaan. Terwijl de fastfoodketens zich in het openbaar uitspreken voor een vrije marktwerking, hebben zij zonder morren geprofiteerd van een groot aantal subsidiemogelijkheden. President
Clinton heeft geprobeerd wat te veranderen maar werd gedwarsboomd door de vleesindustrie en een republikeins Congres.
De wereld die Schlosser schetst is in veel opzichten afgrijselijk en grimmig en toont wat er gebeurd wanneer het kapitalisme ongehinderd en ongecontroleerd kan werken. Van de overheid verwacht Schlosser niet veel initiatief. Hij verwacht wel wat van consumenten. Door hun koopgedrag zijn de fastfoodrestaurants te be?nvloeden. Ook dringt hij aan op betere voorlichting, te beginnen in het onderwijs.
Langzaam begint men zich te realiseren hoe gevaarlijk de zwaarlijvigheid is voor de Amerikaanse jeugd. Als het besef van de noodzaak van gezonder eten groeit zullen de fastfoodketens hun menu moeten aanpassen. Hij ziet als een teken van een tegenbeweging die aan het ontstaan is tegen de buitensporige macht van de multinationals. Door hun macht is de veiligheid van de arbeiders, de consumenten en het milieu in gevaar gekomen.
Of ik weer een panpizza bestel bij Pizza Hut? Ik denk het wel, maar nog slechts bij hoge uitzondering omdat het zo lekker is! De andere fastfoodrestaurants had ik al vrijwel afgezworen. Niet zozeer uit principi?le overwegingen, maar simpelweg omdat de kwaliteit bij mijn lokale snackbar veel beter is!
Bert van Ravenhorst,
Maart 2006.