Met verbazing heb ik de afgelopen maanden gezien hoe de film ‘An Inconvenient Truth’ een enorme hit werd. Dat een apocalyptische film over het broeikaseffect zo’n vlucht kon nemen heeft zelfs de maker, voormalig vice president van de Verenigde Staten Al Gore, verbaasd. Het vervolg is ook indrukwekkend.
Twee miljard mensen hebben op 7-7-07 naar de Live Earth concerten gekeken die over de hele wereld werden georganiseerd. In Amerika won de film een Oscar en kreeg Gore onverwachte steun van christelijk rechts en van Arnold Schwarzenegger, de Republikeinse gouverneur van Californië. Aanleiding voor de film was de overstroming van New Orleans als gevolg van orkaan Katrina. De film is in Nederland gratis vertoond in bioscopen. Ook hebben veel werkgevers hun medewerkers de kans gegeven de film te bekijken en is de film op scholen vertoond.
Zijn presentatie in de film is persoonlijk, doordacht en overtuigend. Al Gore vertelt een integer verhaal over zijn eigen leven en hoe het onderwerp hem heeft gegrepen. Hij laat zien wat de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering zijn en maakt duidelijk hoe politici, beleidsmakers en bedrijven ermee om zijn gegaan. De parallel met de manier waarop de sigarettenindustrie twijfel heeft proberen te zaaien over de effecten van roken op de gezondheid is treffend.
Gore ziet de klimaatcrisis steeds ernstiger worden. Het proces van opwarming gaat veel sneller dan lange tijd werd verwacht. Volgens hem worden we geconfronteerd met bewijzen dat de natuurlijke processen ingrijpend veranderen. De oorzaak is dat de relatie tussen de mens en de aarde ingrijpend is veranderd. De drie hoofdoorzaken zijn de bevolkingsexplosie, de technologische revolutie en het negeren van de toekomstige consequenties van ons huidig handelen.
Als we niet snel en doortastend ingrijpen staat ons een reeks van rampen te wachten, zoals nog meer orkanen als Katrina. Tevens smelt door ons toedoen het ijs op Groenland en de Zuidpool. We hebben zo’n enorme hoeveelheid kooldioxide in de atmosfeer gebracht dat we de relatie tussen de aarde en de zon hebben veranderd. Wat volgens Gore op het spel staat is het voortbestaan van onze beschaving en de bewoonbaarheid van de aarde. Er is sprake van een morele kwestie. Het gaat uiteindelijk niet om de wetenschappelijke discussie of het politieke debat. Het gaat om de vraag wie we zijn als mensen.
De kern van de klimaatcrisis is dat het dunne schilletje van de atmosfeer om de aarde dikker wordt door de uitstoot van kooldioxide en andere broeikasgassen. Deze dikkere laag houdt veel infraroodstraling tegen die anders het heelal in zou gaan. Zo stijgt de temperatuur van de atmosfeer en van de oceanen gevaarlijk. Kooldioxide veroorzaakt tachtig procent van de totale uitstoot van broeikasgassen. Als we fossiele brandstoffen (olie, aardgas, kolen) verstoken in onze huizen, auto’s, fabrieken en energiecentrales, of als we bos verbranden dan brengen we kooldioxide in de atmosfeer.
Ontluisterend is het om in de film te zien hoe snel het ijs is gesmolten op de toppen van bergen als Mount Kilimanjaro in Tanzania of Glacier National Park in de Verenigde Staten. Daar zullen, als het zo doorgaat, binnen 15 jaar alle gletsjers verdwenen zullen zijn.
De statistieken die Gore gebruikt onderstrepen dat de temperatuurstijgingen in een veel hoger tempo gaan dan in voorgaande perioden van warmte. Hij toont bijvoorbeeld dat 20 van de 21 warmste jaren zich voordeden in de afgelopen 25 jaar. Tevens zien we dat in de afgelopen twintig jaar de schadebedragen die verzekeringsbedrijven hebben uitbetaald voor schade door natuurgeweld in de vorm van orkanen en overstromingen zich per 10 jaar meer dan verdubbeld hebben. Ook is het aantal dagen dat de toendra in Alaska berijdbaar is omdat het bevroren is, is in de periode 1970-2002 vrijwel gehalveerd.
Gevolgen laten zich ook zien in het opdrogen van meren ten gevolge van minder regenval en intensiever watergebruik door de mens. Het Tsjaadmeer was toen het nog gevuld was het zesde meer ter wereld. Nu is het nog geen twintigste van de oorspronkelijke grootte. Dit in combinatie met perioden van droogte leidt tot verdere toename van ellende in Afrika.
Ook het aloude seizoensritme van zomer, herfst, winter en lente verandert omdat sommige delen van de aarde sneller opwarmen dan andere. Gore haalt een Nederlands onderzoek aan over de komst van de trekvogels in Nederland. Vijfentwintig jaar geleden lag de piektijd van hun komst op 25 april. De kuikens kropen vervolgens rond 3 juni uit hun ei. Zo profiteerden zij van de piek in het rupsenseizoen. Twintig jaar later valt de rupsenpiek twee weken eerder, waardoor de traditionele voedselbron vrijwel is verdwenen voor de vogels. Sneller dan voorheen sterven ook soorten uit. Dit gebeurt in en tempo dat duizend keer hoger ligt dan voorhen. De koraalriffen sterven bijvoorbeeld vooral vanwege de hogere watertemperatuur. Ten gevolge van de temperatuursverandering hebben de laatste 25 tot 30 jaar circa dertig nieuwe ziekten de kop op gestoken en zijn een aantal oude ziekten die we onder controle hadden weer in opmars.
De ijshoeveelheden aan de Noord- en Zuidpool nemen af. De laatste jaren is dit smeltproces in een gevaarlijke versnelling geraakt. Als het ijs op Groenland zou smelten of in stukken de zee in zou glijden kan dat leiden tot een stijging van de zeewaterspiegel van 5,5 tot 6 meter. Hetzelfde geldt voor het ijs op Antarctica. Wat dat doet met de kustgebieden laat zich raden. Van Nederland zou dan weinig meer over zijn.
In de ogen van Al Gore is de relatie tussen onze beschaving en het ecosysteem van de aarde radicaal verandert door het bijeenkomen van drie factoren. De eerste is de bevolkingsexplosie. Het duurde meer dan 10.000 generaties om de menselijke populatie op een omvang van twee miljard te brengen. Daarna was er in de tijd van een mensenleven een stijging van twee naar negen miljard. De tweede factor die onze relatie met de aarde heeft veranderd is de wetenschappelijke en technologische revolutie. Naast de grote voordelen zijn er neveneffecten. We zijn in staat om veel krachtiger technologieën in te zetten dan voorheen. Dit geldt in oorlogvoering en in hulpmiddelen die we inzetten om de aarde te veranderen of er materialen aan te onttrekken. Hierdoor is de mensheid tot een natuurkracht geworden. De laatste factor is de manier waarop we over de klimaatcrisis denken.
We zien heel verschillende reacties. Als je het bekijkt op de schaal van een mensenleven, lijkt de opwarming misschien een geleidelijk proces. Maar gezien vanuit de geschiedenis van de aarde voltrekt het zich met de snelheid van het licht. De geleidelijkheid maakt dat veel mensen er helemaal niet over nadenken. Eigen belang speelt een rol. Tegenwerking en pogingen verdeeldheid te zaaien zijn tactieken die door bedrijven en politici worden ingezet. Erger is wellicht nog dat mensen denken dat er niks meer tegen te doen is. Wanhoop is een slechte raadgever en ook onnodig. Want er is wel wat tegen te doen! Dat het kan bewijst het feit dat de wereld eerder in gezamenlijkheid het gat in de ozonlaag heeft opgelost.
Wat is er dan tegen te doen? Vermindering van uitstoot van kooldioxide is te bereiken door efficiënter gebruik van elektriciteit in apparaten en gebouwen, door andere manieren van transport zoals openbaar vervoer en meer aangepaste inrichting van steden en door gebruik te maken van hernieuwbare energietechnologieën zoals wind en biobrandstoffen.
Kritische pijlen richt Al Gore op Amerika als grootste producent van broeikasgassen. De huidige regering van president Bush heeft geprobeerd wat gereikt is tijdens de Clinton-Gore-jaren terug te draaien. Ook heeft Amerika als enige ontwikkelde land naast Australië nog steeds het Kyoto-verdrag uit 1997 ter beperking van de uitstoot van broeikasgassen niet geratificeerd. De Amerikaanse regering geeft geen prioriteit aan milieuvraagstukken. Reden waarom bijvoorbeeld de auto'’ in China schoner zijn dan die in Amerika!
Naast de film is er ook een rijkelijk van foto’s en illustraties voorzien boek waarin de onderbouwing van de film wordt uitgewerkt. Film en boek geven een onthutsend beeld van de gevolgen van de opwarming van de aarde. Wat mij het meest doet schrikken is dat de geleidelijkheid heeft plaatsgemaakt voor een exponentiële groei die grote risico’s geeft op korte termijn en onderstreept dat het vijf voor twaalf is.
Uiteraard kent de indringende documentaire ook critici. Het KNMI constateert echter dat de klimaatproblematiek op wetenschappelijk verantwoorde wijze is uitgedragen en in overeenstemming is met de eigen klimaatscenario’s. Al Gore heeft gebruik gemaakt van zijn bekendheid. Het onverwachte succes doet hem wellicht twijfelen aan zijn besluit de politiek vaarwel te zeggen. Mijn steun heeft hij als de ‘Next President of the United States’……..
Bert van Ravenhorst,
Juli 2007
lt.vanravenhorst@orange.nl