George Friedman is oprichter en CEO van STRATFOR, de meest toonaangevende particuliere inlichtingendienst ter wereld. Hij wordt wereldwijd door media gevraagd als expert op het gebied van politiek en actuele ontwikkelingen. Eerder verscheen van hem De wereld in 2100.
Friedman gaat in zijn boek ‘Brandhaarden’ op zoek naar de brandhaarden in Europa en stelt zichzelf de vraag welke potentiële conflicten kunnen ontvlammen de komende tijd. Deze brandhaarden zijn gevaarlijk en kunnen Europa destabiliseren met grote gevolgen. Het is volgens Friedman nog maar de vraag of Europa na de Tweede Wereldoorlog echt veranderd is?
Brandhaarden is opgebouwd uit drie delen. Allereerst behandelt Friedman de opkomst van Europa vanaf de Middeleeuwen tot het begin van de twintigste eeuw. Daarna worden de periode van de twee wereldoorlogen, de Europese integratie en de Koude Oorlog beschreven. In deel drie tenslotte passeren de brandhaarden de revue.
In het eerste deel wordt de opkomst van Europa tot centrum van de wereld behandeld. De strijd tussen christendom en islam, de ontdekkingsreizen, het Europese kolonialisme en de wetenschappelijke revolutie passeren de revue. Uit deze periode kwamen een aantal strijdpunten die zich niet gemakkelijk lieten oplossen: religieuze verdeeldheid, het individualisme versus de collectiviteit, langs welke lijnen gemeenschappen en staatsvorming moet worden opgelost.
De periode van de oorlogen vertelt het verhaal van de vernietiging op mondiale schaal, de Holocaust, de verandering van de grenzen tussenlanden en het verlies van wereldmacht. De regie in de wereld ging over naar andere spelers, vooral Rusland en Amerika. Daar kwam vervolgens de Koude Oorlog uit voort. Europa nam zich voor nooit meer in oorlog te komen en startte het Europese integratieproces. Ondertussen verloor het de meeste van de koloniën die zelfstandig werden.
In het derde deel worden de brandhaarden achtereenvolgens beschreven. De conclusie is dat Europa’s conflictueuze geschiedenis allesbehalve voorbij is. De vrede van 1945 tot 1991 is niet de verdienste van Europa maar is opgelegd door de Amerikanen en de Sovjets. De vrede daarna is wel de verdienste van Europa.
Daar ontstaan nu wel de scheuren. De verwachtingen ten aanzien van de Europese integratie blijken na de economische crisis irreëel, het onbehagen over de toenemende macht van Duitsland heeft zich versterkt en de Russen laten zich opnieuw gelden. Europa is nu een gebied met kleine brandhaarden en beperkte branden. Een grootschalige oorlog in Europa verwacht Friedman niet.
In de wereld kan Europa ook niet veel afdwingen omdat daartoe de militaire macht ontbreekt. Er is vooral sprake van economische macht. Dit is wezenlijk anders dan ten tijde van de wereldoorlogen.
Friedman constateert dat de brandhaarden vooral aan de grenzen met Rusland liggen. Het belangrijkste conflict heeft zich al voorgedaan. Het is de strijd tussen het continent en het schiereiland om het grensgebied tussen beide. De strijd gaat vooral om Oekraïne, omdat de Baltische staten al lid zijn van de EU en de NAVO. Rusland probeert zijn buffers in het westen te herstructureren. De versnippering van Europa en de zwakheid van de NAVO hebben ervoor gezorgd dat die oostgrens kwetsbaar is.
Ook Turkije zal een machtsfactor van betekenis worden vanwege zijn sterke economie en chaos in het omringende gebied. Met uitzondering van het Europese schiereiland is Turkije omringd door brandhaarden.
Een potentieel kruitvat is tevens de migratie vanuit Noord-Afrika en Turkije naar Europa. De algemene consensus is dat de immigratie van moslims moet worden beperkt. Een factor die daarbij komt is de opkomst van rechtse partijen.
Een van de gevolgen van de financiële crisis en de massale werkloosheid is het verlies van het vertrouwen in de bestaande politieke partijen en de ideologie van de eenwording van Europa. Het onvermijdelijke resultaat is dat bijna overal rechtse partijen ontstaan.
Op het ogenblik liggen de brandhaarden aan de grens van de Europese Unie, maar die Unie is zelf aan het vergruizelen. Er zijn eigenlijk vier Europese Unies. Er zijn de Duitstalige staten (Duistsland en Oostenrijk), overig Noord-Europa, de mediterrane landen en de landen in het grensgebied.
Deze laatsten worden geconfronteerd met de hernieuwde inlijving van hun oude grensgebieden door Rusland. De Zuid-Europeanen worden geconfronteerd met een massale werkloosheid. De Noord-Europese staten doen het beter, maar geen van allen zo goed als Duitsland. De verschillen geven de lijnen aan waarlangs de Unie fragmenteert.
In een vlotte schrijfstijl weet Friedman de lezer van begin tot eind te boeien. Voor wie geïnteresseerd is in de vraag hoe Europa zich zou kunnen ontwikkelen geeft het boek heldere inzichten.
Historisch gezien is Friedman met grote stappen door de geschiedenis van Europa gegaan. Daarbij heeft hij zo nu en dan wel wat laten liggen aan volledigheid. Met name in het eerste deel waarin hij de geschiedenis vanaf de Middeleeuwen tot het begin van de twintigste eeuw weergeeft verdient hier en daar aanvulling. In negentig bladzijden deze periode willen beschrijven is ook wel erg ambitieus.
Dat is hem echter vergeven omdat zijn uiteindelijke analyse van de conflicthaarden scherp is en uitmondt in een helder beeld. Europa heeft een aantal brandhaarden opgelost, maar conflict ligt nog altijd dicht aan de oppervlakte. Europa zal veel stuurmanskunst nodig hebben want de brandhaarden kunnen snel ontvlammen. Deze les is belangrijk en geeft diepgang aan de discussie. Daarom is het boek beslist de moeite waard!
Bert van Ravenhorst,
December 2015
Meer weten?
Brandhaarden: de komende crises in Europa, George Friedman, Houten – Antwerpen: Uitgeverij Unieboek/Het Spectrum, 2015, 350 pagina’s
Klik op: https://www.managementboek.nl/boek/9789000345151/
brandhaarden-george-friedman?affiliate=1910
