De shockdoctrine.

Was haben Terroranschläge, Militärputsche und Tsunamis gemeinsam? Richtig. Es sterben meistens Menschen dabei. Doch soll es noch eine Gemeinsamkeit geben, die für die Überlebenden angeblich dramatischere Folgen habe als die Ereignisse selbst: Eine Gruppe marktliberaler Ökonomen nutze den kollektiven Schock, um das kapitalistische Wirtschaftssystem in seiner reinsten Form zu verwirklichen – so geschehen im Lateinamerika der siebziger Jahre, in Südostasien und zuletzt im Irak. Das zumindest behauptet Naomi Klein.

(Wat hebben terreuraanslagen, militaire staatsgrepeb en tsunami's gemeenschappelijk? Juist. Er sterven mensen bij. Maar er zou nog een andere gemeenschappelijkheid zijn, die voor de overlevenden kennelijk dramatischere gevolgen heeft als de gebeurtenissen zelf: een groep markliberale economen benut de collectieve shock om een kapitalistisch economisch systeem in zijn puurste vorm te verwezenlijken. Zo geschiedde in Latijns Amerika in de '70 jaren, in Zuidoost-Azië en als laatste in Irak. Dat tenminste stelt Naomi Klein.) 
Bron: http://www.sueddeutsche.de/kultur/artikel/340/132101/ 

Naomi Klein heeft een prachtig boek geschreven voor veranderkundigen die zich bezighouden met grote systeemveranderingen. Tenminste als je de manier wilt bestuderen hoe het in ethische zin op mondiaal niveau niét moet. Het boek staat in talloze bestsellerslijsten in de top. In Canada, Italië, Duitsland, Spanje, en Sweden. Ook in Nederland zijn er reeds velen die het boek gelezen hebben.

Klein geeft in haar boek gedocumenteerde bevindingen weer van de wijze waarop shocks op niet – democratische wijze zijn gebruikt om het economische denken van Milton Friedman over de wereld te verspreiden. Ze onderzoekt de geldsporen en de mensen achter die sporen en hun motieven om.
Klein laat het verband zien tussen het toepassen van shocks, de verspreiding van de gedachten van Friedman, het bedrijven van politiek en de plaatsen resp. personen waar revenuen van de combinatie ‘Friedman, Politiek & Shock’ naar toevloeien.

Kennis van het gebruik van shocks komt af van de CIA die deze in de jaren ’50 leerde van enkele psychiaters. Deze know how is, en wordt nog steeds, gebruikt bij ondervragingen (martelingen), maar blijkt in breder verband ook goed bruikbaar te zijn bij het opleggen van je wil en wensen op hele bevolkingsgroepen.
In hypnose-land wordt regelmatig gezegd:"Verwarring is de basis voor wat nieuws." Dat nieuws kan positief of negatief zijn. Afhankelijk van de suggesties. Een (collectieve) shock kun je zien als een bepaald soort trance. Daar is dus ook gemakkelijk misbruik van te maken als je weet hoe.

Het economische denken van Milton Friedman.
Milton Friedman was een Amerikaanse econoom, voorvechter van vrijemarktkapitalisme en een beperkte overheid. Hij won de Nobelprijs voor economie in 1976 en verkreeg in 1988 de Presidentiële Vrijheidsmedaille, uitgereikt door toenmalig Amerikaans president Ronald Reagan. Hij was vanaf 1946 verbonden aan de Graduate School of Business van de Universiteit van Chicago. Daar ontwikkelde hij een leer die haaks stond op de toen gangbare theorie van John Maynard Keynes. Wilde de Brit in economisch moeilijke tijden de vraag stimuleren, Friedman richtte zich op de aanbodkant van de economie. Een kleine overheid, weinig beperkingen voor het bedrijfsleven, en een krap-geld-politiek vormden de kernbegrippen van de Chicago-school.

Zijn ideeën werden onder andere toegepast door de Amerikaanse president Reagan en de Britse premier Thatcher. Ook in het Chili van dictator Pinochet werden ze uitgevoerd, hoewel Friedman de Chileense dictatuur veroordeelde. Desondanks hield hij er lezingen omdat hij meende dat onder president Allende Chili een Cuba-achtige staat zou zijn geworden. Hij dacht dat de vrijemarkteconomie, vanwege het niet-centralistische karakter, uiteindelijk de macht zou ontnemen aan Pinochet. (Bron Wikipedia).

Een veelvoorkomend patroon.
Dikwijls is er sprake van een driefasenproces waarbij Klein refereert aan een boek uit 2006 ‘Overthrow’van de voormalige New York Times correspondent Stephen Kinzen.

  1. In de eerste fase krijgt een multimational uit de USA te maken met bedreigingen m.b.t. hun markt en investeringsmogelijkheden door de acties van een buitenlandse overheid die van het bedrijf eist dat ze ‘de juiste belastingen betalen of de juiste arbeidswetten of milieuwetten respecteren’. Soms wordt zo’n organisatie genationaliseerd resp. wordt gevraagd een deel van zijn land resp. bezittingen te verkopen.
  2. In de tweede  fase vernemen politici uit de VS deze gang van zaken en interpreteren het als een ‘aanval op de USA’. Ze maken de veronderstelling dat elk regime dat een Amerikaans bedrijf lastig valt, anti-Amerikaans moet zijn, omderdrukkend, dictatoriaal en mogelijk het instrument van een buitenlandse macht die de USA wil ondermijnen.
  3. De derde fase begint wanneer de politici een interventie in het desbetreffende land moeten verkopen aan het publiek. Op dat moment wordt het een ‘gevecht tussen goed en kwaad, ‘een kans om deze ondedrukte natie te bevrijden van een brutaal dictatorschap.

Implementatie: de vierde fase.
Na fase 3 komt de fase van de buitenlandse interventie. In deze fase wordt het gebruik van shocks van belang.

Veel van het Amerikaanse buitenlandse beleid heeft volgens Klein te maken met grootschalige bescherming en uitbreiding van de belangen van een kleine elite die samensmelten in het benaderen van de hele wereld t.b.v. hun eigen mogelijkheden.

Concreet betekent dit o.a.:
Een volledig openstellen van de markt van een land voor externe investeerders.
Zoveel taken van een overheid privatiseren/privaat-publieke samenwerking waar maar mogelijk.

De duistere kant van het denken van Friedman.
Naomi Klein laat echter een meer duistere kant van Friedman tot leven komen doordat ze in haar boek gedetailleerd gedocumenteerd laat zien:

  1. Hoe de theorie van Friedman door hemzelf en zijn volgelingen (de Chicago Boys genoemd) verkocht werd in verschillende landen in de wereld (o.a. Chili, Bolivia, Argentinië, Indonesië, Zuid Afrika, Polen, Rusland, China). Dit geschiedde bijv. door studenten uit een land zelf te brainwashen op de Universiteit van Chicago in het Friedmaniaanse denken dan wel nauwe afspraken te maken met de nieuwe machtshebbers (Pinochet in Chili, Jeltsin in Rusland)
  2. Hoe staatsbezittingen daardoor in buitenlandse private handen komen en de macht over een land meer en meer bij een kleine, wat Naomi Klein, ‘elite’ noemt, komt (energie, water, delfstoffen, telecom, etc.)
  3. Hoe deze bedrijfs-elite met de overheid samensmelt. Er is bijna geen verschil meer tussen te maken. Klein beschrijft dit in detail voor de Amerikaanse overheid (Cheney, Rumsfeld e.a.)
  4. Hoe deze elite samensmelt met het IMF en de Wereldbank: deze instituten eisen o.a. privatisering van de overheid, uitgebreide publiek-private samenwerkingen en volledige openstelling voor buitenlandse investeerders etc.
  5. Hoe de toepassing van Friedmans ideeën en de samenwerking met het IMF en de Wereldbank leidt tot plotselinge prijsverhogingen en werkeloosheid (een shock voor de burgers die vervolgens meer bezig zijn met overleven dan met na te denken wat er plaatsvindt resp. er tegen te protesteren). Ze geven geen geleidelijke weg aan voor verandering waarbij burgers in hun bestaan worden gerespecteerd.
  6. Hoe protesten, als die komen hardhandig worden onderdrukt (ook met het gebruik maken van shocks) dan wel tegenstanders zoals bijv. Allende in Chili of Rudolfo Walsh in Argentinië uit de weg zijn geruimd. Zoals US-officials zeiden in Irak:”The best time to invest is when there’s still blood on the ground.”
  7. Hoe de genoemde 'publiek-private' elite geld verdient met:
    – (het creëren van) rampen/oorlogen en de bijbehorende destructie en vervolgens miljarden belastinggeld verdient door de constructie/opbouwwerkzaamheden zélf uit te voeren. Deze niet aan de inwoners zelf te gunnen waardoor de werkeloosheid hoog blijft. Naomi Klein beschrijft o.a. in detail hoe dat in Irak is gegaan doordat bedrijven als Halliburton, Blackwater en Bechter hele overheidsdefensietaken hadden overgenomen.
    Een vergelijkbaar iets gebeurde overigens ook in New Orleans gebeurt. Zelfs bij het opruimen van lijken mochten mensen niet helpen omdat het bedrijf dat dit deed een bepaald bedrag per lijk kreeg. Daar is uiteraard ook nog veel geprivatiseerd wat nog niet geprivatiseerd was. Zoals bijv. scholen.
    – Hoe een permanente terroristische druk resp. spanningen goed zijn voor deze ‘bedrijfselite’-economie; vooral die sectoren die zich bezig houden met energie en veiligheid. Naomi Klein laat zien hoe daarbij bijv. van Israel in relatie tot de Palestijnen is geleerd.
    – slim gebruik maakt van algemeen voorkomende natuurrampen zoals tsunami’s voor het verder privatiseren van staatsbezittingen zoals bijv. in Sri Lanka is gebeurd.  Mensen die hun onderkomen bijv. nabij het strand hadden, kregen niet meer de mogelijkheid om daar terug te gaan wonen vanwege de veiligheid. Voor de tsunami lukte dat niet vanwege teveel protesten. Nadat het strand en de nabije omgeving letterlijk was schoongeveegd was de situatie anders. Van het geld dat was ingezameld in Westerse landen werden zeer kort daarna op dezelfde plaatsen private, dure hotels (Hilton kaliber) gebouwd. Buitenlandse investeerders zien in Sri Lanka een land van echte natuur, mediatie-exploitatie en nog veel meer. De mensen die het nodig hadden zagen er niets van.

Afsluiting.
Ik merkte dat ik na het lezen van dit boek anders ben gaan denken over bijv. het privatiseren van energiecentrales en me de vraag stel ‘zijn we te ver doorgeschoten met het verkopen van overheidsbezittingen waardoor met enkele slimme zetten en fusies deze in handen kunnen vallen van buitenlandse investeerders/bestuurders van het Enron – kaliber?’ Ik heb begrepen dat dit in Nederland (nog) niet kan. Willen we ook waterzuivering privatiseren en daardoor Boliviaanse toestanden krijgen? Of onderwijs, zoals het snel in New Oreans is doorgevoerd na de ramp daar? En hoezo moeten we Schiphol privatiseren waardoor het in handen kan vallen van welke grote investeerder dan ook?

Daarnaast begin ik langzaam ook wat genuanceerder te denken over de Franse en Nederlandse nee’s tegen de Europese Grondwet. Daar zitten diverse positieve punten aan als je uitgaat van de scenario’s zoals beschreven in dit boek.

Ook de recente dood van Bhutto in Pakistan kan je door het lezen van dit boek in méér dan een scenario plaatsen.

En als laatste: nu begrijp ik ook beter waarom Muhammed Yunus met zijn Grameen Bank (microkredieten) geen samenwerking met het IMF en de Wereldbank wilde. 🙂