In de 21ste eeuw valt Europa economisch in slaap en wordt het verdeeld in een regio met Wenen als centrum waar traditionele Europese tradities worden behouden en een westelijk gebied waar de islamitische cultuur zal domineren. West-Europa verbindt zich meer met Noord-Afrika en Turkije dan met de traditionele Europese waarden. Europa wordt overspoeld door toeristen uit China en India die open luchtmuseum Europa komen bekijken. Dit zijn enkele van de prikkelende voorspellingen die Adjiedj Bakas doet in zijn boek ‘Megatrends Europa’.
Na de val van de Berlijnse muur en het uiteenvallen van de Sovjet Unie werd Amerika de enige supermacht. Dat gold zowel op economisch als op militair en cultureel terrein. Dat zal niet zo blijven. De 21ste eeuw wordt de eeuw van Azië! Japan, China en India worden de bepalende economische krachten in Azië. Japan is dat al en China en India zijn hard op weg om economische supermachten te worden. De Verenigde Staten zullen nieuwe supermachten naast zich moeten dulden. Ook Rusland met zijn olierijkdommen en het grondstofrijke Brazilië versterken zich. Daarmee ontstaan zes economische machten die bepalend worden in de 21ste eeuw.
In de ogen van Bakas gaat Europa een slapende periode tegemoet. Een tijd met een gemiddelde voorspoed en redelijke stabiliteit. Voor de vergrijzende bevolking zal het er goed toeven zijn, maar in innovatie zal Europa niet vooraan staan. Binnen Europa is sprake van een ontwikkeling naar nieuwe machtsverhoudingen. In Oost-Europa staat een nieuwe generatie op van goed opgeleide ambitieuze politici en ondernemers die hun regio gaan moderniseren. Hun inspiratiebron is de Verenigde Staten en niet West-Europa. De sfeer onder jongeren in Oost-Europa is nu vergelijkbaar met die onder jongeren in West-Europa ten tijde van de opbouw van West-Europa na de tweede Wereldoorlog. Ondernemerschap en risico’s nemen worden dominant boven risicomijdend gedrag, wat de norm is in Europa.
De strijd tussen Islam en Christendom zal een constante factor zijn in de wereld. Op mondiaal niveau verwacht Bakas een strijd tussen Christendom en China enerzijds en de wereld van de Islam anderzijds. In Europa voorziet hij een tweedeling langs lijnen van de traditioneel christelijke Europese cultuur rond het Donaugebied en een meer islamitisch gebied in het huidige West-Europa dat zich uitstrekt tot Noord-Afrika en Turkije. Het zal geen strakke scheiding zijn, maar een situatie waarin de ene cultuur dominanter is dan de andere.
Tot voorkort was de Europese populatie voornamelijk blank. Momenteel is sprake van multi-etniciteit. Immigratie, huwelijken en toerisme hebben hieraan bijgedragen. Steun voor immigratie neemt echter af na de aanslagen op het World Trade Center en we koersen af op een Fort Europa. Tegelijkertijd vergrijst de populatie en neemt zij in omvang af. Naar verwachting loopt de omvang van de bevolking van 720 miljoen in 2010 terug naar 632 miljoen in 2050. De vergrijzing neemt toe doordat er in vergelijking met andere regio’s een lager geboortecijfer is. Vrouwen kiezen voor een carrière en voor geen of weinig kinderen.
Tegelijkertijd leidt de ontwikkeling van de medische wetenschap ertoe dat mensen ouder worden. Niet-Europese rijken uit voornamelijk Azië verwerven land en vestigen zich op het Europese platteland. Zowel de komst van Aziaten als de voortschrijdende islamisering leiden ertoe dat Westeuropeanen wegtrekken naar het oosten van Europa waar Europese tradities meer gekoesterd worden. Met de vergrijzing zal ook de levensstijl van de bevolking veranderen. Toerisme en aandacht voor welzijn en gezondheidszorg zullen toenemen.
In Europa komen mensen meer en meer in contact met andere culturen en andere levensstijlen. Al is het alleen maar doordat velen een tweede woonplaats zullen hebben, vaak in een ander land. Tevens neemt de europeanisering toe doordat meer macht in Brussel komt te liggen. Ook het internet bevordert dat mensen het contact met andere culturen uitbreiden. Tegelijkertijd stimuleert dit mensen om meer over hun eigen identiteit na te denken. Hierdoor zal naast globalisering ook sprake zijn van meer aandacht voor het lokale. De regionale identiteit zal worden gecultiveerd. Globalisering en lokalisering gaan samen: glokalisering!
De digitalisering gaat in Oost-Europa veel sneller dan in West-Europa vanwege de lagere lonen. Zij zullen snel een inhaalslag maken. De integratie van technologische vindingen zet door. Onder invloed van de eisen vanuit de groeiende seniorenmarkt nemen ICT-toepassingen in huis toe (domotica). Ons voedsel verandert. We krijgen te maken met ‘functional food’, voedsel dat aansluit op de medische eisen die de consument eraan stelt. Veel wordt verwacht van genetisch gemodificeerd voedsel. De gezondheidszorg richt zich op de toepassingsmogelijkheden van stamcellen en de mogelijkheden om zintuigen te vervangen.
Ook komen er meer apparaten op de markt waarmee mensen hun eigen gezondheid kunnen monitoren. Dat schept mogelijkheden voor vroegdiagnostiek, waardoor ook het werk van huisartsen en specialisten verandert. Door integratie van patiënteninformatie, verbeterde planning, ontwikkeling van minimaal invasieve technieken en farmacologische mogelijkheden komen lange ziekenhuisopnames minder vaak voor.
Technologie verandert ons leven nog verder! Dit maakt onzeker en leidt tot een trend naar nostalgie en huiselijkheid. Mede onder invloed van onveiligheidsgevoelens wordt het huis weer een rustpunt. Cocoonen neemt toe! Mensen willen in de moderne tijd niets missen. Zij gaan minder slapen en vullen hun voedsel aan met vitaminepillen en energiegevers. Een goede combinatie van werk en vrije tijd wordt dè uitdaging voor de moderne mens. Werken zal meer vanuit huis gebeuren omdat de technologie dat mogelijk maakt.
We worden religieuzer. Van de belangrijke godsdiensten groeit op wereldschaal de Islam het snelst. Ook het Christendom groeit, terwijl tegelijkertijd het Boeddhisme iets afneemt in aanhang. Wel wordt het Boeddhisme de godsdienst van de elite. Met de vermindering van de greep van het communisme op religie is het interessant hoe het Christendom zich ontwikkelt in China. Ook dat zal invloed hebben op de ontwikkeling van religie in de wereld vanwege de dominante positie van China.
In Europa zien we een enigszins ander beeld. Met name in Noord-Europa wordt de godsdienstbeleving vager. Mensen geloven meer in ‘íets’ dan dat ze in ‘God’ geloven. Religie staat niet los van maatschappelijke ontwikkelingen. In een tijd van snelle wetenschappelijke en technologische veranderingen zien we vaak tegelijkertijd een opleving van religie.
Het klimaat verandert. Sommige gebieden liggen onder de zeespiegel en zullen natte voeten krijgen. Voorbeelden zijn België, Nederland en Venetië. Hiervoor zullen oplossingen gevonden moeten worden. Door de temperatuurstijging zal het leven zich meer buiten af gaan spelen. Zeker in Noord-Europa zal dat merkbaar zijn. Er is sprake van latinisering met meer aandacht voor het uiterlijk. Op straat moet je gezien worden!
Overheden trekken zich steeds meer terug. De verzorgingsstaat zal minder prominent aanwezig zijn dan voorheen. Individualisering zet door en meningsvorming zal nadrukkelijker via de moderne communicatiemiddelen als het internet gaan dan via de traditionele politieke partijen. Politiek draait om de persoon in plaats van om het gedachtegoed. Het privé-leven van de politici komt in de spotlights te staan. De traditionele manier van politiek via de vertegenwoordigende democratie komt onder druk te staan. Het afwijzen van de Europese grondwet door Frankrijk en Nederland zijn daar voorbodes van.
Tot voorkort hadden slechts weinig Europese landen te maken met terroristische aanvallen. De criminaliteitscijfers waren lager dan in de Verenigde Staten, Brazilië en India, waar de rijken uitgebreide maatregelen moesten nemen om zichzelf en hun bezittingen te beschermen. Dankzij deze omstandigheden was er een mild systeem van bestraffing. Mensenrechten en privacywetgeving waren dominant en het leek er soms op dat de rechten van de criminelen belangrijker waren dan die van de slachtoffers. Tijden zijn veranderd! De aanslagen in New York, Madrid en Londen hebben ertoe geleid dat Europa afscheid heeft genomen van de open samenleving en dat burgers elkaar en buitenlanders met meer wantrouwen bejegenen.
Deze angst leidt ook weer tot excessen. Anti-Moslimsentimenten worden sterker en leiden tot discriminatie en segregatie. Blanke terreurgroepen ontstaan en de uitgaven voor beveiliging nemen toe. De rijken gaan vaker leven in beveiligde ommuurde gemeenschappen.
De Europese identiteit kenmerkt zich door solidariteit, behoudzucht en mensenrechten. Het gaat erom mensen mee laten doen. Mensen worden niet aan de grillen van de markt overgelaten. Diversiteit wordt gerespecteerd. Aandacht voor milieu en leefomgeving zijn belangrijk. Kwaliteit van de totale samenleving staat centraal. In deze identiteit zitten veel kenmerken die van nut zijn als we kijken naar wat er op Europa afkomt. Daarnaast is sprake van zelfgenoegzaamheid. Europa heeft het al lange tijd goed en wordt lui. Illustratief is dat de concurrentiestrijd in Oost-Europa veel harder wordt aangegaan. De markteconomie viert daar hoogtij.
Kansen zullen zich in Europa voordoen in toerisme. Met name toeristen uit de nieuwe economische reuzen gaan Europa bezoeken. Ook zal geïnvesteerd moeten worden in de kenniseconomie. Innovatie is en blijft de sleutel tot succes. De diensteneconomie moet verder worden ontwikkeld. Ook de verdere ontwikkeling van innovatieve technologieën als luchtvaart, chemie en auto’s blijft van belang. Wel gaat een deel van de industrie naar goedkope Oost-Europese landen en China.
Kansen liggen tevens in design en mode. Van oudsher heeft Europa een sterke positie hierin. Ook is Europa is bekend vanwege de culinaire tradities. Verder cultiveren geeft kansen. Watermanagement is van origine iets waar Europa goed in is. Omdat de wereld steeds meer problemen met watervoorziening en overstromingen heeft kan daarop worden ingespeeld. Tenslotte zitten er kansen in zorg en welzijn vanwege de vergrijzing.
Veel van wat Bakas reeds signaleerde in zijn ‘Megatrends Nederland’ (zie mijn eerdere bijdrage ‘Nederland: Slaapland of doorstart?’) komt ook weer terug in ‘Megatrends Europe’. Zijn boek is in het Engels geschreven waardoor hij een breder publiek bereikt. Voor wie Megatrends Nederland gelezen heeft is al aardig wat van de verassing weg. Dat neemt niet weg dat het boek een uiterst boeiende en doordachte schets geeft van hoe de Europese toekomst eruit zal zien. Interessant is dat veel van wat voor Nederland geldt ook voor Europa geldt. We zijn niet zo exclusief!
Bert van Ravenhorst,
Juni 2008.
