(Noot MH)
Grenzen. Een uiterst actueel thema anno 2018, kijkend naar Duitsland, Italië, Oostenrijk en talloze andere landen. De migrantenproblematiek blijkt langzaam de discussie over open grenzen in zijn tegendeel te laten omslaan. Iets dat ook te verwachten was als je denkt in termen van trends en veranderprocessen. Meer, meer, groter en onbeperkter als slagzin heeft niet alleen menig kapitalist en keizerrijk aan het wankelen gebracht. Doorgaans slaat zoiets altijd om in zijn tegendeel. Dat maakt dat de vraag wat een maatschappelijk (hier: Westers) systeem kan hebben om verantwoord door te kunnen ontwikkelen en aangepast te raken aan een nieuwe (high tech) complexere wereld, ook nadenken includeert over de migrantenproblematiek vanuit criteria op systeemniveau zoals bijvoorbeeld aantallen migranten, mate van culturele afstand, feitelijke opleidingsniveau nieuwkomers, aanpassingsvermogen en, ‘last but not least’, integratiekosten.
Belangrijk is ook te beseffen dat het verantwoord oplossen/aanpakken van een probleem heel iets anders is dan ’tegen een probleem zijn’. Veel politici heb ik ’tegen een probleem’ horen praten. Alleen het noemen ervan maakt je al verdacht. Maar zoals gebruikelijk creëert de ’tegen een probleem zijn’ – houding altijd zijn schaduwzijde die op termijn tot uitbarsting komt. En dat geldt niet alleen voor zoiets als de Groningse gasbubbel.
(Samenvatting ‘Vrijheid van de grens, door Bert van Ravenhorst)
Ter gelegenheid van de Maand van de Filosofie in 2016 schreef Paul Scheffer, hoogleraar Europese Studies aan de universiteiten van Tilburg en Amsterdam, een essay over de vluchtelingenproblematiek. Hij kwam tot de conclusie dat het belang van een buitengrens in Europa groter is geworden nu wij de binnengrenzen hebben geslecht. De buitengrens is belangrijker dan ooit nu aan de grenzen van Europa grote conflicten zijn en de menselijke nood ons bij de keel grijpt. Onze uitdaging is op een duurzame manier bij te dragen aan vrede en welvaart in de landen aan onze grenzen zoals Oekraïne, Turkije, Syrië en Egypte in het besef dat we ons niet zonder meer kunnen openstellen voor alle noden van de wereld.
Meer weten?
De vrijheid van de grens
Auteur: Paul Scheffer
Uitgever: Stichting De Maand van de Filosofie en Paul Scheffer.
De wereld is dichterbij gekomen. De grootste vraag van deze tijd is hoe de wereldwijde economische bewegingen moeten worden verzoend met plaatselijk gewortelde samenlevingen en culturen. In die zin zou de term ‘populisme’ beter vervangen kunnen worden door ‘protectionisme’. Volgens Scheffers valt het politieke spectrum uiteen langs een nieuwe breuklijn: internationalisme versus protectionisme. In de Nederlandse verhoudingen staan op dit punt D66 en de PVV het scherpst tegenover elkaar.
Volgens Scheffers ligt hier een taak voor de Europese Unie. De Unie zou door gemeenschappelijk handelen de gevolgen van de globalisering moeten afzwakken en moeten bevorderen dat gemeenschappen hun eigen samenlevingsvorm moeten kunnen nastreven. Veel burgers hebben deze bescherming niet gevoeld en voelen daarom weerstand tegen de Unie. De Europese Unie moet een antwoord geven op de roep om bescherming. De Unie is te veel een bestuurlijk moloch en te weinig een beschavingsideaal. In de kern gaat het erom dat we Duitsers, Zweden, Roemenen en Letten als medeburgers gaan ervaren.
Met de argumenten van voorstanders van open grenzen maakt Scheffers korte metten. Tegenover het argument dat er sprake is van een morele verplichting brengt hij in dat er een afweging moet zijn van twee verplichtingen, te weten het welzijn van de eigen bevolking en de zorg voor de slachtoffers. Het argument dat de bevolking veroudert en dat jonge vluchtelingen hiervoor aan een oplossing kunnen bijdragen vindt hij niet sterk. Asielzoekers zijn niet zozeer menselijk kapitaal maar vooral menselijke ellende vertegenwoordigen. Het argument dat we niet bij machte zijn ze tegen te houden pareert Scheffers met de stelling dat het wel degelijk mogelijk is om de grenzen te bewaken. Dat is immers jaren lang gebeurd. Het is een politieke keuze. Tenslotte is ook het argument dat vluchtelingen een juridisch recht hebben niet voldoende krachtig. Mensenrechten zijn universeel, maar burgerrechten zijn territoriaal. Niet iedereen heeft toegang tot de rechten zoals die binnen onze grenzen zijn opgebouwd.
Dit alles zegt niet dat we niet meer kunnen doen. We kunnen meer doen aan opvang in de regio. Ook kunnen we jaarlijks een omschreven aantal vluchtelingen toelaten. Dit vraagt overigens wel om het bewaken van de grenzen. De manier waarop de oorlogen in de moslimwereld leiden tot geweld in de steden van Europa, is een extreem voorbeeld van een wereld waarin grenzen worden overschreden, in alle betekenissen die men daaraan kan geven. Het is belangrijk om te doorgronden wat vooral jongeren aanzet tot terreurdaden. Onderzoek laat zien dat er wel degelijk en inbedding is in de moslimwereld voor fundamentalisme en orthodoxie. Dat verklaart waarom het idee van de moslimstaat aantrekkingskracht heeft. Het is een soort ideaal. Dit betekent echter niet dat er steun is voor radicalisme. Dat maakt het ook belangrijk dat vooraanstaande moslims zich uitspreken tegen geweld.
Scheffers concludeert dat een nieuwe rechtvaardiging voor de integratie alleen kan worden gevonden als de Europese Unie naast openheid ook bescherming biedt. Vervolgens zal Europa een steviger machtspolitieke rol moeten spelen op het wereldtoneel. Hierbij hoort tevens een helder beeld van de grenzen van de Unie. Dit betreft met name de vraag over toetreding van Turkije en Oekraïne. Paul Scheffer heeft in kort bestek een helder licht laten schijnen over de vluchtelingenproblematiek. Een kritische blik, maar ook een optimistische kijk met perspectief. Een perspectief waarbij Europa wordt uitgedaagd zichzelf te definiëren in haar authenticiteit en van daaruit haar rol te bepalen. Een aanrader voor wie verdieping zoekt.
Bert van Ravenhorst,
Juni 2018
