Ieder jaar geeft de Economist een voorspelling van het nieuwe jaar zal brengen. Zo ook voor 2017. Daarbij wordt vooral gekeken naar de politieke en economische ontwikkelingen die verwacht worden. Vaak geeft dit interessante inzichten die de moeite waard zijn om te weten voor wie de internationale ontwikkelingen willen volgen.
In 2017 houdt de wereld de adem in bij wat er in Amerika gaat gebeuren onder president Donald Trump. Gaat hij al zijn vergaande plannen op economisch en politiek gebied in binnen- en buitenland echt uitvoeren dat is de grote vraag? Ook in Europa wordt het spannend met verkiezingen in Duitsland, Frankrijk en Nederland en de start van de Brexitgesprekken voor de boeg. Dit terwijl het populisme in opmars is.
Autoriteit en populistisch leiderschap
In Rusland gedraagt Poetin zich steeds meer als een nieuwe tsaar en in China probeert Xi Jinping zijn macht te versterken tijdens het vijfjaarlijkse congres van de Communistische Partij. Autoritair en populistisch leiderschap lijken in het nieuwe tijdsbeeld te passen. Voeg daar de continu aanwezige terroristische dreigingen en de nucleaire misdragingen van de Noord-Koreaanse president Kim Jong Un aan toe en het is duidelijk dat 2017 geen rustig jaar wordt.
Liberalen zitten in het defensief.
Hoe kunnen zij het tij keren? In ieder geval kunnen zij de resultaten van hun beleid beter voor het voetlicht brengen. Globalisering heeft immers miljoenen uit de armoede bevrijd. Ook kunnen zij de vijanden van de liberale politiek ontmaskeren.
Zo regeert Poetin door angst en bedrog en ook andere krachtige leiders zijn lang niet zo sterk als ze zichzelf voordoen. Tevens moeten ze zorgen van de bevolking meer serieus nemen dan tot nu toe. Immigratie is een ernstig probleem en schreeuwt om echte oplossingen. Tenslotte moeten ze hun inspanningen opvoeren om de zwakke kanten van het kapitalisme op te lossen. Zo bedreigt ongelijkheid de stabiliteit en ontmoedigt overregulering het zakendoen.
Immigratie is een probleem wat bij ons blijft
Demografische ontwikkelingen, verstedelijking en economische veranderingen drijven mensen uit arme en middeninkomen gebieden naar rijke landen waar veel weerstand tegen hen bestaat. Met name in Afrika ten zuiden van de Sahara zien we dat het aantal mensen tussen 25 en 29 jaar oud de komende decennia fors toeneemt. Tegelijk zien we dat het Westen vergrijst en dat daar juist behoefte ontstaat aan jonge geschoolde krachten. Het gaat dus vooral om de vraag welke immigranten wel toegelaten worden en onder welke voorwaarden.
Milieu
In december 2015 zijn de Parijsakkoorden van kracht geworden waarin landen hebben afgesproken dat zij de emissies van schadelijke stoffen aan banden zullen leggen. Twee belangrijke vragen moeten in 2017 beantwoord worden. Allereerst de vraag of president Trump zich aan de akkoorden zal houden. De tweede cruciale vraag is of bedrijven nu echt werk gaan maken van schoner produceren.
Beperkte groei
Beperkte groei wordt steeds normaler in de wereldeconomie. In 2017 wordt een mondiale groei van 2,5 % voorspeld. Het verwachte sterke herstel na de ineenstorting van 2008 is er nooit gekomen en dat zal ook in 2017 niet gebeuren. De politiek van Donald Trump tegen handelsakkoorden zal de globale economie op termijn afremmen. In 2017 zal daar nog niet veel van te merken zijn, tenzij hij een tariefoorlog begint met China. Een zwakke vraag en lage productiviteit zullen dit jaar veel meer het probleem zijn. Groei is langzaam vanwege verminderde productiviteit. Dit zien we zowel in Amerika als in Europa. Tegenvallende investeringen en overregulering zijn daar het probleem. In opkomende markten is de groei meestal hoger. Echter in China is sprake van minder groei dan voorheen. Positief is dat na twee jaar van recessie de Russische economie weer wat zal groeien en dat Brazilië uit de recessie komt.
Kunstmatige intelligentie
Intussen gaan de technologische ontwikkelingen door. Kunstmatige Intelligentie dringt steeds verder onze levens binnen, bijvoorbeeld met persoonlijke assistenten die ons efficiënt diensten leveren.
Europa
Voor Groot-Brittannië zal het in 2017 gaan over Brexit. De onderhandelingen over de voorwaarden zullen een aanvang nemen. De uitkomst en de verdere gevolgen van de Brexit zijn onzeker en maken Groot-Brittannië kwetsbaar. Wat worden de voorwaarden en hoe zullen Europa en Groot-Brittannië zich in de toekomst tot elkaar verhouden? Een negatief effect op economische groei ligt in de lijn der verwachtingen.
In 2017 is het een eeuw geleden dat in Rusland de Bolsjewieken de macht grepen. Voor Poetin zal ook 2017 een spanningsveld te zien geven in de verhouding tussen het revolutionaire gedachtengoed en zijn tsaristische imperialistische ambities. Met name zijn houding ten opzicht van Wit-Rusland en Oekraïne is cruciaal voor 2017.
Frankrijk gaat een spannend jaar tegemoet met de komende presidentsverkiezingen. Identiteit en economie zijn de centrale thema’s. De vraag is hoe de economie uit het slop kan komen. Met name de aanpak van de werkloosheid is een centraal onderwerp. Hoe om te gaan met immigratie, islam en terrorisme is daarnaast waar de discussie over zal gaan. De kracht van Marine Le Pen zal nu moeten blijken. De verwachting is niet dat zij de verkiezingen wint, maar zij zal wel het debat bepalen.
Italië vangt veel vluchtelingen op en vindt dat Europa meer moet bijdragen. Na de nederlaag van premier Renzi in het referendum op 4 december 2016 en zijn aftreden daarna is het de vraag of Italië in een politieke en wellicht economische chaos zal belanden.
Ook Duitsland staat voor verkiezingen. Duitsland is diep verdeeld over de opname van vluchtelingen. De vermindering van de aantallen sinds het sluiten van de Turkse grenzen heeft het probleem gelukkig voor Angela Merkel meer hanteerbaar gemaakt. Ook zien we dat Merkel met haar politiek is opgeschoven van conservatief naar het midden. Hierdoor is ruimte ontstaan voor populisme op rechts. De kritiek van conservatieven in haar eigen partij is daardoor gegroeid. De verwachting is dat zij desondanks doorgaat voor een volgende termijn.
In Spanje is na een tien maanden onderhandelen een minderheidsregering aangetreden onder leiding van de conservatieve premier Rajoy. De politieke patstelling lijkt daarmee doorbroken. Te hopen valt dat de economie in 2017 zal groeien mede onder invloed van beperkte hervormingen in het belastingstelsel, de arbeidsmarkt en de pensioenen. In september zal in Catalonië een referendum over onafhankelijkheid worden gehouden. Hoewel dit illegaal is zal de uitslag toch van belang zijn voor de toekomst van de relaties tussen Barcelona en Madrid.
Na de coup in Turkije zal president Erdogan het democratisch proces in de ijskast zetten. Schendingen van mensenrechten nemen toe en Erdogan overweegt voorstellen om meer macht te concentreren bij de president. Met betrekking tot Syrië heeft Turkije geaccepteerd dat Assad niet met geweld weg te krijgen is. Erdogan zal daarom gaan voor pragmatische oplossingen. Met de strijd tegen Islamitische Staat riskeert Turkije meer aanslagen. Tevens blijft de strijd tegen de Koerden ook in 2017 actueel. Mogelijk ontstaat een nieuw front tegen hen in Syrië. De verhoudingen met Amerika zijn sterk afhankelijk van de vraag of dit land Fethullah Gulen, de vermeende aanstichter van de coup, zal uitleveren. De relatie met Europa zal sterk afhangen van het al dan niet doorzetten van het plan om de doodstraf opnieuw in te voeren.
Noord-Amerika
Wat voor president gaat Donald Trump worden. Hij gelooft niet in vrijhandel, zaait twijfel over de beloften aan de bondgenoten, wil een muur bouwen aan de Mexicaanse grens en beperkingen voor Moslim immigranten. Waarnemers maken zich zorgen over zijn bewondering voor president Poetin en hoe die twee met elkaar zullen omgaan.
Qua economisch beleid is het beste wat kan gebeuren dat hij zich beperkt op het punt van protectionisme. Opzeggen van internationale handelsverdragen, het klimaatverdrag van Parijs en het nucleair akkoord met Iran is waar hij mee heeft gedreigd. Positief zou zijn als hij veel gaat bouwen aan de infrastructuur van het land. Dat is hard nodig.
Voor Canada is het spannend hoe Donald Trump zich opstelt als het gaat om vrijhandel. Canada is erg afhankelijk van in- en uitvoer naar Amerika. Canada viert dit jaar haar 150-jarig bestaan op 1 juli. Een belangrijk punt is het besluit over wel of geen pijpleiding die ruwe olie transporteert van Alberta naar Columbia.
Zuid-Amerika
De lange hegemonie van linkse politiek lijkt op zijn retour ten gunste van centrumrechtse regeringen. Er staan verkiezingen op het programma in Chili en Ecuador. Ook in Venezuela kan een omslag komen en in Colombia zal de FARC worden ontwapend en zich transformeren tot een politieke partij. Eén van de oorzaken is de economische teruggang gedurende zes achtereenvolgende jaren. Nu wordt een lichte vooruitgang verwacht als Argentinië en Brazilië uit de recessie komen.
Azië
In de herfst wordt in China opnieuw het vijfjaarlijks congres gehouden. Voor Xi Jinping is dat een mogelijkheid om zijn greep op de macht te versterken. Er komen immers vele nieuwe benoemingen aan. Uitzonderlijke problemen lijken er niet te zijn. De economische groei zakt weliswaar terug maar blijft boven de 6%. Dissidenten in bijvoorbeeld Tibet lijken onder controle. Zorgwekkend is wel het autocratisch leiderschap van Xi Jinping. Zijn stijl is minder collectief dan bij zijn voorganger. Ook in economisch opzicht is het geen rozengeur en maneschijn. De omvang van de werkzame bevolking neemt af en de lonen stijgen. Daardoor wordt de concurrentiepositie ondermijnd. Ook neemt de schuldenlast van de overheid toe als gevolg van jarenlange investeringen.
Xi Jinping lijkt echter geen aanstalten te maken om de problemen op te lossen. Hij speelt vooral de nationalistische kaart en loopt daar het risico tegenover Amerika te komen te staan in zijn territoriale claims. Ook landen in de regio worden in dit spanningsveld meegezogen.
De uitdaging voor Japan is zich te profileren als grootmacht in digitale dienstverlening, toeristische trekpleister en voorloper in big data en kunstmatige intelligentie. Opheffen van belemmeringen voor innovatie zijn hard nodig.
India heeft het momentum voor economische groei te pakken. De landbouwsector profiteert van lage olieprijzen en overvloedige regenval, terwijl lage inflatie en rentepercentages stedelingen goed uitkomen. President Modi zit dan ook stevig in het zadel.
Midden-Oosten en Afrika
Het ziet ernaar uit dat in 2017 Islamitische Staat op het slagveld zal worden verslagen door lokale troepen versterkt met een internationale coalitie geleid door Amerika. Dit betekent niet dat extremisten niet meer van zich zullen laten horen. IS zal veranderen in een guerrillagroep.
In het Midden-Oosten blijven veel conflicthaarden bestaan. Syrië gaat het zesde oorlogsjaar in zonder concreet uitzicht op beëindiging van de oorlog. Ook het conflict tussen Yemen en Saoedi-Arabië sleept zich voort bij gebrek aan een oplossingsrichting. Tenslotte zet de rivaliteit tussen Saoedi-Arabië en Iran zich voort.
Nadat Afrika de weg naar boven vond als gevolg van stijgende prijzen voor bulkgoederen is de terugslag groot geweest nadat dit stopte in 2014. Het hardst werden de olie-exporterende landen zoals Nigeria en Angola getroffen. Ondanks deze terugslag is er ook hoop dat in 2017 meerdere landen zich positief zullen ontwikkelen. Landen als Kenia en Oeganda hebben juist voordeel gehad van lagere prijzen van bulkgoederen. Hun economieën kunnen in 2017 een doorstart maken. Ook zal de mogelijkheid van het opwekken van schone energie in Afrika een groeimogelijkheid kunnen worden.
Tot zover de highlights voor 2017 zoals voorspeld door de Economist. Nu maar afwachten!
Bert van Ravenhorst,
januari 2017
