Ook dit jaar is het interessant te lezen wat de Economist verwacht voor het nieuwe jaar. De wereld zal er zeker niet rustiger uitzien. Als inleiding enkele verontrustende trends.
Onderstaand een uitgebreide samenvatting.
De verwachting is dat de trend die de afgelopen decennia zichtbaar was dat er steeds minder mensen stierven in oorlogsgeweld in 2016 omgekeerd wordt met conflicten in het Midden-Oosten, Noord-Afrika en guerrillastrijders in Nigeria, Myanmar, Thailand en de Filipijnen. Vertrouwen of het gebrek eraan is één van de centrale thema’s in onze tijd. De Edelman Trust Barometer heeft de afgelopen vijftien jaar het vertrouwen in instituties gemeten.
De waarschuwingssignalen zijn nu helder waarneembaar. Inmiddels valt de helft van de onderzochte landen in de categorie ‘wantrouwen’. Dat heeft veelal te maken met het beeld dat instituties niet in staat zijn belangrijke problemen als de vluchtelingencrisis, datalekken, ebola, de crisis in Oekraïne en de manipulatie van VW op te kunnen lossen.
We zien aan beide zijden van de Atlantische Oceaan dat het vertrouwen van de inwoners in de overheid afneemt. Populisme zowel ter rechter-, bijvoorbeeld Marine Le Pen in Frankrijk en Donald Trump in Amerika, als ter linkerzijde, bijvoorbeeld Jeremy Corbyn van de Britse Labour Party en Bernie Sanders, de socialistische uitdager van Hillary Clinton, groeit. De teleurstelling in het pragmatische politieke centrum is groot.
De toename van cybercriminaliteit neemt schrikbarende vormen aan. De internationaal georganiseerde misdaadorganisaties gedragen zich als volwaardige bedrijven. Wetgeving loopt achter en landen zijn niet in staat hun inwoners hiertegen te beschermen.
Economische ontwikkelingen
In 2015 heeft de eurozone zich hersteld. De verwachting is dat dit herstel doorzet in 2016. De bittere nasmaak is dat dit ongeveer acht jaar geduurd heeft, terwijl Amerika na vier jaar alweer het niveau had bereikt van voor de crisis van 2007. Een punt van zorg is dat de groeibevorderende omstandigheden in 2016 zullen verdwijnen. Zo zullen de voordelen van de lagere olieprijs langzaam minder invloed hebben.
Hetzelfde geldt voor de lagere waarde van de euro. Daar komt bij dat de terugslag in de opkomende economieën de eurozone, met name China, gevolgen zal hebben. Vooral Duitsland zal hierdoor geraakt worden.
Vervolgens heeft een terugslag in Duitsland gevolgen voor de rest van de eurozone. Vanaf 2009 waren opkomende landen de aanjagers van de wereldeconomie In 2016 echter zullen de rijke landen echter de grootste stimulator zijn.
Met de beroemde BRIC-landen gaat het niet goed. De Braziliaanse regering is zowel incompetent als corrupt. Voor Rusland geldt hetzelfde. In beide landen zal de economie op zijn best op het huidige niveau blijven. China zal het relatief goed doen met een verwachte groei van 6,5% en India zal naar verwachting groeien met 7%. Beide landen kennen daarmee aanzienlijk lagere groeicijfers dan in de afgelopen jaren. De rijke wereld zal er solide maar niet spectaculair uitzien.
In Amerika wordt een groei verwacht van ca. 2,5%, in Europa 2% en in Japan 1,6%. De wereldeconomie heeft als totaal geen groeicijfers gekend van boven de 4% vanaf 2010. Met uitzondering van Amerika, zal 2016 voor de meeste landen een jaar zijn van herstel, hervorming en risico’s. De focus van het bedrijfsleven zal meer op Europa en de Verenigde Staten gericht zijn in 2016.
Meer westerse bedrijven zullen discreet vertrekken uit de ontwikkelingsgebieden die te weinig opleveren. Tegelijk zullen ook bedrijven uitontwikkelingsgebieden zullen hun positie in het Westen willen versterken. Een verwachting is ook dat de rente geleidelijk zal stijgen in 2016. Dit zal zeker gevolgen hebben voor de investeringen.
Ook de druk op de lonen zal toenemen naarmate de economie groeit. Het tijdperk van recordwinsten zal daarmee tot een eind komen.
Europa
De uitdaging voor Europa is om de opvang van vluchtelinge op een ordelijke manier te organiseren. Een politieke oplossing is hiervoor cruciaal. De groei van populistische groeperingen als in Frankrijk, Denemarken en Nederland is anders onvermijdelijk.
In Groot-Brittannië zal een referendum worden gehouden over continuering van het EU-lidmaatschap. Als de Britse kiezers besluiten de EU te verlaten zal dit mogelijk leiden tot een nieuw referendum over Schotse onafhankelijkheid. De kans is groot dat Groot-Brittannië dan uiteen valt. Ook zal premier David Cameron vervangen worden door een meer euro sceptische eerste minister.
President Poetin zal ook het komende jaar de Russische bevolking door propaganda proberen af te leiden van de krimpende economie. De annexatie van de Krim, de strijd in Oekraïne en de bombardementen in Syrië passen in deze tactiek.
Het komende jaar zal wellicht beslissend zijn voor wie de volgende president van Frankrijk wordt in 2017. Marine Le Pen van het Front National heeft de wind in de zeilen door de vluchtelingenstroom en de eurocrisis.
Op rechts gaat de strijd tussen voormalig president Sarkozy en de meer gematigde centrumrechtse kandidaat Alain Juppé die twintig jaar geleden minister-president was. De kansen van president Hollande zijn niet groot gezien zijn zwakke binnenlands beleid.
In Italië wordt het een jaar van actie en onderhoud. Premier Renzi heeft inmiddels hervormingen doorgevoerd in het functioneren van de arbeidsmarkt, onderwijs en het rechtssysteem. De nadruk in 2016 zal liggen op immigratie, de kwaliteit van de steden, infrastructuur, het belastingstelsel en openbare uitgaven in een land met veel kostbare privileges.
Duitsland zal de immigratieproblematiek gebruiken om te herdefiniëren wat het betekent om Duitser te zijn. Alleen Amerika trekt meer immigranten aan. De nieuwkomers zullen een plek moeten krijgen in een land waar één op de vijf inwoners een achtergrond als immigrant heeft.
Noord-Amerika
Amerika kent een stemming waarin polarisatie hoogtij viert. Veel van de thema’s worden bekeken door een conservatieve of liberale bril zonder poging elkaar te vinden. Het is de vraag of de presidentskandidaten veel aantrekkingskracht hebben. Hillary Clinton spreekt in ieder geval jonge stemmers niet aan. De kans is groot dat de Republikeinen uiteindelijk voor iemand zullen kiezen die vooral het grote geld en de partijtop aanspreekt. Een lage opkomst ligt voor de hand.
President Obama zal proberen nog wat van zijn agenda te realiseren. Dat zal hij vooral doen buiten het Congres om op terreinen waarvoor hij campagne gevoerd heeft en waar de bevolking achter staat. Te denken valt aan ‘gun control’ en de meer dan honderd gevangenen in Guantánamo.
De economie doet het goed. De verwachting is dat de rentestand omhoog zal gaan. Waarschijnlijk zullen de lonen niet snel stijgen. Minder Amerikanen zijn lid van een vakbond en internationale concurrentie plaatst werknemers in het nadeel. Ook is de arbeidsparticipatie nog steeds laag waardoor er potentieel veel concurrentie is.
Tenslotte is de productiviteitsgroei achtergebleven. Inflatie is moeilijk te voorspellen maar de meeste indicatoren, zoals blijvende lage lonen, lage olieprijzen en beperkte groei van China, wijzen erop dat de inflatie niet zal stijgen. Belangrijke aandachtspunten blijven de grote inkomensverschillen en de positie van arbeiders die relatief steeds minder verdienen.
Zuid-Amerika
Voor Brazilië zou 2016 een fantastisch jaar moeten worden. De olierijkdom zou toe moeten nemen na de ontdekking van voorraden negen jaar geleden, de inkomens zouden moeten stijgen en de ongelijkheid zou afnemen. De praktijk is dat de oliegelden vooral bij een kleine groep zijn terechtgekomen.
Verder gaat Brazilië het tweede recessiejaar in en neemt de ongelijkheid weer toe na een daling tussen 2001-2012. Lichtpunt is dat naar verwachting in 2016 het verbrede Panamakanaal klaar zal zijn. Een mooi resultaat nadat in 2006 de bevolking dit project in een referendum ondersteunde.
Azië
De groei van de Chinese economie vertraagt. Het land zal nu de omslag moeten maken naar een diensteneconomie en een economie gericht op vraag in plaats van aanbod. Na het financiële mismanagement van 2015 heeft de regering wat van haar glans verloren. Centraal zullen staan in 2016 de export van een overcapaciteit aan goederen en het versterken van politieke invloed in de omgeving.
Een zorgpunt blijft de luchtvervuiling in de grote steden. Veel zal er niet gebeuren op dat punt omdat Chinezen niet bereid lijken iets van hun stijgende levensstandaard in te leveren. China manifesteert zich steeds nadrukkelijker als grootmacht in Oost-Azië en heeft steeds meer moeite met de door Amerika geleide machtsverhoudingen in de regio.
China en Amerika worden meer en meer rivalen. Verschillen richten zich op de controle over de Zuid-Chinese Zee. Er zijn disputen over eilandjes en over de meer nadrukkelijke aanwezigheid van China, ook militair. Ook laat China voortdurend protest horen tegen de bilaterale bondgenootschappen die Amerika er in de regio op na houdt met Australië, Japan, de Filipijnen, Zuid-Korea en Thailand.
Naarmate China de bestaande orde bestrijdt zullen de kleinere landen het moeilijk vinden om goede relaties te onderhouden met zowel Amerika als China.
De economie zal de voornaamste zorg zijn van minister-president Shinzo Abe van Japan. Hoewel er het een en ander bereikt is in structurele aanpassingen is de ‘schwung’ eruit. Dit betekent dat hij constitutionele hervormingen in de ijskast moet zetten. Economische kwesties zijn verhoging van de BTW, hervorming van de arbeidsmarkt en het mogelijk maken vaan grootschalige immigratie.
Ook voor India liggen er tal van economische uitdagingen. Veel nadruk ligt op verbetering van de infrastructuur. Ook wordt ingezet op verbetering van sociale programma’s en opnemen van arme huishoudens in het banksysteem. Tegelijk zal er aandacht moeten zijn voor duurzaamheid nu zoveel mensen profiteren van de zich ontwikkelende economie.
Een belangrijke uitdaging voor Australië is minder afhankelijk te worden van de mijnbouw die vijfentwintig jaar van ononderbroken groei heeft gegeven. Een andere uitdaging is het balanceren in verhoudingen met de belangrijkste bondgenoot Amerika en de grootste handelspartner China.
Midden-Oosten en Afrika
Het regime van Assad is weliswaar slecht maar het is de vraag wat het gevolg zal zijn van zijn val. Een chaos zoals in Libië is ook geen aanlokkelijk scenario. Na vijf jaar is het conflict gecompliceerder geworden. Twee van de sterkste rebellengroepen zijn zeker zo slecht als Assad: IS en Jabhat al-Nusra, een beweging gelieerd aan Al-Qaeda. Uiteindelijk zal er een compromis moeten worden gevonden met als mogelijke uitkomst een regering zonder Assad die niet heel Syrië zal controleren.
Het is belangrijk dat een escalatie wordt voorkomen tussen het soennitische Saoedi-Arabië en het sjiitische Iran. De rivaliteit uitte zich in de oppositie van Saoedi-Arabië tegen de overeenkomst van Amerika met Iran over nucleaire wapens en in de militaire interventie van Saoedi-Arabië in Yemen. De Palestijnse kwestie zal minder op de voorgrond staan in 2016.
Andere problemen als de ineenstorting van Arabische regimes, de opkomst van IS, de Russische interventie in Syrië en de oorlog in Yemen. De Palestijnen zijn verdeeld. Hamas heeft weinig bereikt in de afgelopen jaren van strijd tegen Israël. Van het Israël onder Netanyahu is niet veel te verwachten en ook president Obama zal in zijn laatste jaar als president geen initiatieven nemen.
De vluchtelingenstroom uit het Midden-Oosten zal ook in 2016 aanhouden naarmate de conflicthaarden niet verdwijnen. De strijd in Syrië heeft er al toe geleid dat de helft van de bevolking voor het geweld gevlucht is.
Ook de strijd in Irak gaat maar door en er is daarnaast onzekerheid over de ontwikkelingen in Afghanistan. Ook in Yemen gaat de strijd door evenals in de Sahel en Somalië. Ondanks veel ellende is in Afrika de economie de afgelopen tijd fors gegroeid, hetgeen geleid heeft tot een behoorlijke middenklasse. De oorlogen en conflicten leiden af van deze positieve ontwikkelingen.
Sport en cultuur
Brazilië maakt zich op voor de Olympische Spelen. Te midden van een economische recessie en corruptieschandalen zal Rio de Janeiro in het centrum van de belangstelling van de wereld staan. In juni wordt het Europees kampioenschap voetbal gehouden in Frankrijk.
Bert van Ravenhorst
Februari 2016
