Eén op de vier Arabieren is een Egyptenaar. Daardoor is Egypte trendzetter in de regio en één van de belangrijkste landen om te volgen na de Arabische Lente. Inside Egypt: The land of the Pharaohs on the Brink of a Revolution van John R. Bradley was in 2008 het eerste boek over politiek dat in tientallen jaren door de Egyptische overheid werd verboden. Vanuit het perspectief van Mubarak was dat ook niet onbegrijpelijk want de kritiek op zijn regime was snoeihard. Het boek staat bol van beschrijvingen van corruptie, onderdrukking en wijdverspreide armoede. Van Mubarak en zijn autocratische regime blijft geen spaander heel. Toch was het een onhandige actie om het boek te verbieden. Het werd daarna razend populair. De revolutie die Bradley voorzag is er uiteindelijk gekomen! John R. Bradley is een bekend Brits correspondent in het Midden-Oosten en auteur van een kritisch boek over Saoedi Arabië.
Bradley legt de basis van de Egyptische ellende bij het regime van Nasser. Nadat hij in 1952 aan de macht kwam creëerde hij de fundamenten van een wreed militair regime. Een regime wat zijn eigen leiders aanwees en deze vrijwel onbeperkte macht gaf. Meer dan vijftig jaar na de coup is de cirkel rond. De protesten nu richten zich tegen hetzelfde gedrag als waar Nasser en de zijnen een einde aan wilden maken: afhankelijkheid van buitenlandse machten – Amerika -, overheidscorruptie, sociale onrechtvaardigheid en gebrek aan democratie.
Mubarak gebruikte de Moslimbroederschap handig voor zijn eigen doeleinden. Hij gaf ze ruimte om zich goed te organiseren en was gebaat bij hun liefdadigheid. Ze wisten dat ze van hem afhankelijk waren. Tegelijk waarschuwde hij Amerika dat alleen zijn regime ze in bedwang kon houden en verkreeg daardoor Amerikaanse steun. De Moslimbroederschap wachtte intussen het juiste moment af. Immers als enige georganiseerde en gedisciplineerde oppositie met veel steun onder de bevolking konden zij in het vacuüm stappen zodra Mubarak het veld moest ruimen.
Egypte leek aan de buitenkant een homogeen Arabisch islamitisch land. Zowel het bewind als de belangrijkste oppositiepartij de Moslimbroederschap hadden belang bij dit beeld. Beiden hielden niet van diversiteit omdat dat getuigt van afwijkingen van de gewenste lijn. Diversiteit wordt door autoritaire regimes vaak gezien als zwakte. De werkelijkheid is dat er aanzienlijke religieuze, regionale en etnische verschillen zijn Zo zijn er christenen, niet-Arabische Nubiërs en Bedoeïenen. Onder Mubarak worden de meesten gemarginaliseerd. Ook de moslims sympathiseren niet allemaal met de Moslimbroederschap. Er is sprake van Wahhabistische invloeden uit Saoedi-Arabië Deze zijn strenger dan de sympathisanten van de Moslimbroederschap. De variatie onder de Bedoeïenen is groot. Zij reflecteren de complexe vestigingsgeschiedenis in het land en zijn sterk vertegenwoordigd in de woestijn Sinaï. Onder Mubarak werden de Bedoeïenen systematisch geïsoleerd.
De Egyptische politie werd gevreesd. Martelen, bedreigen en intimideren waren onderdeel van het veiligheidssysteem in Egypte. De rechtsspraak was zeker niet objectief. Kortom: als burger moest je het van de overheid niet hebben. Naar buiten toe werd de schijn van verbetering hoog gehouden, maar in de dagelijkse realiteit kwam daar niets van terecht. Amerika protesteerde niet omdat zij dacht dat dit hielp om terrorisme te beteugelen.
Corruptie en nepotisme waren in Egypte normaal geworden en wijdverspreid. Dat gebeurde in alle lagen van de bevolking. Van de taxichauffeur die wat extra’s probeerde te pakken tot het vervalsen van verkiezingsuitslagen.
De verhouding tussen de machthebbers en de bevolking was volledig verziekt. Uit een onderzoek in 2007 bleek dat 87 procent van de Egyptenaren ontevreden waren over de prestaties van hun regering. Dit was de hoogste score van de 37 landen die werden onderzocht. De bevolking is slecht opgeleid en vaak zonder initiatief. Het regime was uitgeregeerd en hield alleen nog maar de macht vast om de macht. Dat is de conclusie van Bradley.
Met de kennis van nu is het optimisme van Bradley dat met het vertrek van Mubarak het land de weg naar een moderne natie zou inslaan met liberale waarden als vrijheid en gelijkheid te optimistisch gebleken. Als het al ooit zover komt is duidelijk dat er nog een lange weg te gaan is. Gezien de stembusresultaten is de verwachting dat islamitische partijen een belangrijk stempel op de toekomst van Egypte gaan drukken. Tevens blijkt dat met het vertrek van Mubarak de problemen niet opgelost zijn. Zoals zo vaak liggen die veel dieper dan alleen een slechte leider. Sterk in het boek is hoe Bradley blootlegt dat Mubarak Amerika voor zijn karretje spande door de angst voor de Moslimbroederschap aan te wakkeren. Tegelijkertijd moet nog maar blijken dat die angst onterecht is .
Insight Egypt leest snel omdat er veel levendige beschrijvingen instaan. Bradley beschrijft wat er mis is door de ogen van de Egyptenaren zelf. Nadeel van deze werkwijze is dat het weleens wat langdradig wordt en er onnodige uitweidingen zijn. Inside Egypt is wel een prima inleiding op het in veel opzichten failliete Egypte.
Bert van Ravenhorst,
februari 2012.
Inside Egypt: The land of the Pharaohs on the Brink of a Revolution, John R. Bradley, 2009, Palgrave Macmillan, 256 blz., € 17,95, ISBN 9780230614376. Voor meer informatie, klik op onderstaand beeld van de boekcover.