Met een krachtige en geruststellende charme verleidde Mussolini honderd jaar geleden Italië. Met krachtige en geruststellende charme zien we een nieuwe generatie leiders in Europa en Amerika terrein winnen, stelt Antonio Scurati. Wat weten we nog van het verleden en wat kunnen we in zijn ogen verwachten van de toekomst?
Antonio Scurati, beroemd van zijn visionaire Mussolini-romans, is tevens hoogleraar literatuur en columnist. Hij buigt zich in dit pamflet over de mechanismen van toen en de paralellen met nu. Zijn stelling is dat de bewegingen en de leiders die tegenwoordig de democratie provoceren afstammen van de populist Mussolini.
Meer weten?
Fascisme en populisme – Mussolini nu
Auteur: Antonio Scurati
Uitgeverij Podium, Amsterdam, 2024
Klik op: https://www.managementboek.nl/boek/9789463812641/fascisme-en-populisme-antonio-scurati?affiliate=1910
Dit pamflet is geschreven niet zo lang nadat in Italië een extreemrechtse regering is gevormd. Een goed moment om stil te staan bij de ontwikkeling van het populisme. Scurati gaat daarvoor terug naar de opkomst van Mussolini. Scurati ziet Mussolini niet alleen als de grondlegger van het fascisme, maar ook van het populisme. Fascisme en geweld waren destijds onlosmakelijk met elkaar verbonden. De knokploegen van Musssolini waren berucht.
In het populisme staat geweld niet centraal. Daar staat het woord centraal! Mussolini was journalist geweest en kende de kracht van het woord. Hij gebruikte korte begrijpelijke zinnen. Ook zei hij vaak: “Ik ben het volk!” Het parlement werd daarmee irrelevant omdat hij immers de wil van het volk kende. De consequentie was dan tevens dat als je het niet met hem eens was je tegelijk tegen de wil van het volk was. Mussolini wakkerde angst aan tegen het socialisme. Een beweging waar hij eerst toe behoorde maar die hem had uitgestoten. De angst werd geleidelijk omgezet in haat. De vijand was de indringer van buiten. Alles werd herleidbaar tot één probleem. Dat ene probleem was terug te brengen tot één vijand. Die vijand werd herkend in een buitenlander. Die moest weg en dan zou alles goedkomen.
De paralellen met de huidige tijd zijn gemakkelijk te zien. Denk bijvoorbeeld aan Wilders die het parlement een nepparlement noemde. Ook andere populistische leiders hebben weinig op met de democratische instituties. Verschil tussen toen en nu is dat geweld geen onderdeel is van het populisme. Uitzonderingen – zoals de bestorming van het Capitool – daargelaten.
Waar is de uitweg uit het populisme volgens Scurati? De democratie koesteren en beschermen is waar de uitweg zit. Niets is vanzelfsprekend. Het grootste gevaar zit in populisten die via democratische wegen aan de macht komen. We zien dat in Italië, Hongarije, Amerika, maar inmiddels ook in Nederland.
Dit pamflet geeft in kort bestek inzicht in de historische lessen die we kunnen leren. Scurati maakt zich oprecht zorgen over de toekomst van de democratie en roept ons op ons in te zetten voor de bescherming ervan.
Bert van Ravenhorst
December 2024
