Europa lijdt al meer dan dertig jaar aan zelfoverschatting, stelt Rob de Wijk in ‘Het nieuwe ijzeren gordijn’. Een pijnlijke realiteit, waarmee wij door de oorlog in Oekraïne hardhandig zijn geconfronteerd.
Het nieuwe ijzeren gordijn – Hoe de machtspolitiek terugkeert in Europa
Auteur: Rob de Wijk
Uitgeverij Balans, 2024
Klik op: Het nieuwe ijzeren gordijn
Als winnaar van de Koude Oorlog vond Europa zijn economische systeem en democratische en humanitaire waarden superieur aan die van andere landen. Eeuwen van machtspolitiek maakten daarom plaats voor een idealistisch buitenlandbeleid, waarbij defensie steeds verder werd uitgekleed. De rekening van dit denken kregen wij gepresenteerd op 24 februari 2022, toen Rusland Oekraïne binnenviel. Machtspolitiek bleek toch niet verdwenen. De militaire dreiging voor Europa evenmin, maar dat kon zich intussen allang niet meer verdedigen. De prijs van dertig jaar militaire verwaarlozing, morele politiek en zelfoverschatting is hoog. We stevenen af op een permanente confrontatie met Rusland, op een nieuwe Koude Oorlog en een nieuw IJzeren Gordijn.
Rob de Wijk is hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit Leiden. Hij publiceerde talloze boeken, zoals De nieuwe wereldorde en De slag om Europa. Ook is hij een veelgevraagd commentator, columnist voor Trouw en hij maakte de bekroonde podcast Boekestijn en De Wijk van BNR.
In dit boek beschrijft Rob de Wijk de geschiedenis van de Koude Oorlog en de Westerse houding na de val van het IJzeren Gordijn. Vervolgens gaat hij in op de oorlogen die daarna plaatsvonden in onder andere Afghanistan, Libië en Irak. De NAVO stuurde hier missies naartoe die vaak moreel werden gemotiveerd. Zelden waren de interventies succesvol. Het Westen verloor veel krediet en irriteerde de rest van de wereld. Met name China en Rusland wilden af van de Westerse hegemonie. Het Westen negeerde de signalen die vanuit het Kremlin werden gegeven en de economische en militaire opbouw die in China plaatsvond.
Europa is door de inval in Oekraïne wakker geschud, verlaat de idealistische politiek en ruilt deze in voor een realistische benadering waarbij machtspolitiek en bescherming van belangen centraal komen te staan. Er is nu het besef dat de wereld niet maakbaar is en dat buiten Europa volop machtspolitiek bedreven wordt. Het vereist ook de erkenning dat alleen door Europese samenwerking een vuist tegen landen als China en Rusland kan worden gemaakt en Europa zich daarmee kan beschermen tegen het wegvallen van de Amerikaanse steun. Dit betekent nogal wat. Hoe komen de Europese landen op één lijn? Het maakt echt wel wat uit of een land dichtbij Rusland ligt, zoals de Baltische Staten, Finland en Polen. Wat betekent dit voor de NAVO?
Willen we de koers inslaan naar een realistisch beleid dan moeten we volgens Rob de Wijk maar liefst vijftien stappen zetten. Belangrijk daarin zijn dat we werken aan weerbaarheid, niet alleen militair, maar ook qua mentaliteit. De defensie zal minder versnipperd moeten worden ingericht. Wellicht zal zelfs de dienstplicht moeten worden hersteld. We zullen moeten wennen aan een hybride oorlog met sabotage en digitale aanvallen. Dit is feitelijk al aan de gang. Een realistische houding ten opzichte van kernwapens nu Poetin ze ziet als een reële optie tegen Oekraïne. Uiteraard horen hierbij meer investeren in defensie en het versterken van de defensie industrie.
Rob de Wijk heeft de kwaliteit om gecompliceerde internationale ontwikkelingen in heldere bewoordingen inzichtelijk te maken voor de geïnteresseerde lezer. Ondanks de vele pagina’s vlieg je door het boek heen. De Wijk was zelf bij veel ontwikkelingen actief betrokken als ambtenaar, wetenschapper en adviseur. De inkijkjes die hij geeft als participant geven dit boek iets extra’s. Tegelijk is helder waar hij zelf staat in zijn opinie. Hij is van de realistische school en zeker niet van de idealistische benadering. Dat klinkt duidelijk door in dit boek.
Bert van Ravenhorst
Februari 2025
