Nieuwe scenarios Shell:de wereld als business class of de wereld als Prisma

'Todays problems are yesterdays solutions.'
Auteur ben ik vergeten.

Onderstaand vind je een samenvatting uit een artikel van Shellvenster (maart/april 2002)

Sinds Shell in de jaren '70 begon met het gebruik van scenario's als onderdeel van van haar strategische planning is ook de toekomst er niet eenvoudiger op geworden. De bedoeling van de scenariotechniek van Shell is nog steeds dezelfde: de scenario's zijn een middel om managers te oefenen om in hun planningsprocessen rekening te houden met onzekerheden of zelfs ondenkbaarheden (zoals bijv. het "Fortuyn-effect" dat enige maanden geleden nog ondenkbaar was). 
Alleen door zich te realiseren dat zich elk moment diepe ingrijpende discontinu?teiten kunnen voordoen die zich niet laten voorspellen, komen mensen tot een flexibelere geest die tot betere strategische beslissingen leidt.

De nieuwe Shellscenario's concentreren zich op het thema: 'people and connections'
Which people and connections will be most powerfull and influential in shaping the future?
A globally interconnected meritocracy based on individual freedom and the American dream?
Or:
Many networks reflecting the persisting power of culture and history?
De toenemende complexiteit van de wereld weerspiegelt zich in de nieuwste scenario's die Shell medio januari publiceerde en waarin wordt vooruitgekeken naar 2020. De scenario's die in 1995 werden opgesteld, gebruikten het begrip TINA: There is no alternative. Er was en is geen ontkomen aan de krachten van technologie-ontwikkeling, liberalisering, globalisering en privatisering. De nieuwe Shell-scenario's bieden meer inzicht in de reactie die logischerwijze volgde op TINA en zijn omschreven in twee sterk uiteenlopende scenariolijnen: Businessclass en Prisma.

Groepen mensen verzetten zich tegen de gedachte dat zij geen controle meer hebben over hoe hun individuele leven verloopt. Anderen zijn bang dat de normen en waarden die hun leven, of die van de groep waarvan ze deel willen uitmaken, plotseling wordt weggeblazen. Terwijl weer anderen leven met de angst dat het TINA-geweld een te gevaarlijke, onomkeerbare belasting voor het milieu betekent.

Naast de grote diversiteit van de reacties op TINA, gaan beide scenario's wel uit van een aantal zekerheden waarvan de belangrijkste samen te vatten is in de zin "we are all interconnected": wij zijn allen met elkaar verbonden. In de scenario's zijn vier soorten van verbondenheid gedefinieerd:
1. Cirkels van verbondenheid: soms wereldwijd, bijvoorbeeld via actiegroepen,
    soms op dorpsniveau, de toneelvereniging, de kaartclub.
2. Natiestaten: volgens sommigen overigens tanend nu veel van hun functies
    moeilijker uitvoerbaar zijn in de nieuwe wereldeconomie.
3. Binnenlanden en wereldstad: gebieden waar traditionele waarden prevaleren
    tegenover de naar buiten gerichte cultuur van de wereldsteden.
    Bewoners van wereldsteden voelen vaak meer culturele verbondenheid met
    'collega-metropolisten' in andere landen dan met bewoners van hun eigen
    binnenlanden. Het onderscheid in gevoel van verbondenheid geld ook voor
    ondernemingen en individuen.
4. De aarde: voor het eerst realiseren de wereldbewoners zich hun onderlinge
    afhankelijkheid; we moeten rekening houden met de 'hele' aarde, met alle
    verbonden systemen daarop.

Onderstaand een samenvatting van de twee scenario's.

SCENARIO 1: BUSINESS CLASS MET DE VS ALS PILOOT.

De wereld wordt niet door bedrijven geleid, maar wordt als een bedrijf geleid, met een nadruk op doelmatigheid en individuele keuzevrijheid.

Dit scenario onderzoekt wat er gebeurt als de 'verbonden vrijheid' van de mondiale elite en de enig overgebleven wereldmacht, de Verenigde Staten, de wereld aanvoeren richting grotere economische intergratie en de droom (of illusie) van welvaart voor iedereen. Dit gaat betekenen dat de wereld niet door bedrijven wordt geleid maar als een bedrijf met de nadruk op doelmatigheid en individuele keuzevrijheid. In deze wereld heeft globalisering meetbare gevolgen voor zowel rijke als arme samenlevingen. Voor de rijke kant echter nog meer dan voor de arme. Een groeiende ongelijkheid kan acceptabel worden gevonden zolang mensen mogelijkheden zien om hun eigen positie te verbeteren en ze in (relatieve) vrijheid hun eigen droom kunnen najagen.
De invloed van de elites is veel groter dan hun aantal. Dat komt deels door hun rijkdom en deels omdat instellingen zoals de Wereldbank, het IMF en de WTO werken volgens de spelregels die de elite zelf hanteren en anderen aanbevelen. ook het feit dat de VS in de komende twintig jaar de enige overgebleven wereldmacht zal zijn, helpt de elite. De Vs is als het ware de piloot van de Business Class wereld.

In het waardenstelsel van de Business Class wereld kennen de deelnemers meerdere soorten van verbondenheid tegelijk. Werknemers van een bedrijf dat grondstoffen wint, kunnen op hetzelfde moment ook lid zijn van een vereniging die vecht tegen de milieuschade die dergelijke mijnbouw kan aanrichten. In deze wereld verschuift de macht van natiestaten naar instellingen, inclusief actiegroepen, NGO's markten, bedrijven en de media. Dit proces brengt velen tot de niet juiste constatering dat eigenlijk niemand nog stuurt. De echte machtshebbers zijn onzichtbaar, terwijl alles transparant is geworden. Het tamelijk ongebreidelde wereldkapitalisme van dit systeem leidt tot instabiele (deel)economie?n. Crises komen frequent voor en hebben een langdurige invloed op zwakke economie?n. Maar voor de alerte jonge economie?n kunnen hoge risico's ook hoge opbrengsten betekenen.
Het is een wereld van pieken en dalen, vatbaar voor speculatie en plotselinge kansen. De logica van het wereldkapitalisme voert tot een genadeloze jacht op effici?ntie. Dat leidt weer tot polarisatie en hoge beweeglijkheid omdat kapitaal en hooggekwalificeerde arbeid zich zeer snel verplaatsen naar waar de hoogste winst valt te maken. De rijken worden rijker omdat ze beter in staat zijn van deze mogelijkheid gebruik te maken. Er komen regelmatig kudde-achtige kapitaalbewegingen op gang. Het ene jaar stroomt het geld naar de lokale starters in de IT-sector, het jaar daarop investeert iedereen in China.

Business Class geeft de illusie van grenzenloze keuzevrijheid. Maar in werkelijkheid gaat het om microscopische afwijkingen. Door hyperconcurrentie (ultradunne marges) best practices (namaken), nauwkeurige analyse van wat de klant wil en wereldwijde identieke advertentiecampagnes, ontstaan er wereldstandaarden voor de meeste producten. De reputatie van bedrijven speelt in deze sterke uniforme wereld zo'n belangrijke rol dat topmanagers op eenzelfde manier gemeten worden in populariteitscijfers als politici en sterren uit de sport- en vermaaksindustrie. Deze trend wordt versterkt door een verminderde merkenloyaliteit bij consumenten.
Overheden gaan hun natiestaat-status meer in commerci?le zin gebruiken. Bijvoorbeeld door het introduceren van verhandelbare emissie-rechten, zoals voor CO2.

SCENARIO 2: PRISMA: EEN INTERACTIE VAN VERSCHILLEN

Zoals licht in een prisma uiteenvalt in verschillende kleuren, zo deelt de menselijke ervaring ons op in diverse nationaliteiten, etnische groepen, godsdiensten, taalgroepen, aspiratieniveaus, normen en waarden, fysieke geografie en alle andere dingen waarmee we ons kunnen en willen verbinden. Zo groeit in dit scenario de toekomst niet uit wat we gemeenschappelijk (willen) hebben, maar uit het samenspel van de verschillen tussen legio groepen en verbanden.
In Prisma is de VS nog steeds sterk in haar directe invloedssferen maar het land domineert niet langer het wereldtoneel.

Ook in de wereld van Prisma is de druk te voelen van modernisering. Maar de toekomst wijkt af van de recente ontwikkeling omdat mensen naar hun herkomst kijken, hun historisch erfgoed en naar hun familieverbanden als de bron van waarden die hun leven inhoud geven. Prisma is een wereld die verder gaat dan de huidige nadruk op effici?ntie, functionaliteit en wereldwijde homogeniteit en terechtkomt in de realisatie van 'meervoudige moderniteiten' die de diverse culturele waarden en gebruiken omvatten. Mensen blijven streven naar welvaart en groei, maar ze hebben ook oog voor de kwaliteit van hun eigen gemeenschap, hun religieuze beleving en nationale trots.
In Prisma eisen werknemers steeds duidelijker dat hun baan een bijdrage moet leveren aan hun persoonlijke welzijn ?n dat werk verbinden moet zijn met de gemeenschap en met waarden. Mensen werken graag voor bedrijven die een sterk gevoel van identiteit en intentie uitstralen – niet alleen de identiteit met hun merknaam en de toewijding om geld te verdienen maar, maar met een gevoel van 'hier staan we voor als bedrijf' en de wil om verbonden te zijn met de wereld-in-breed-verband. 

Prisma is echter niet allemaal harmonie. Er zullen flinke demarcatiegevechten plaatsvinden tussen de diverse groepen. In deze situatie zal het gerucht dat de natiestaat al dood is ernstig overdreven blijken te zijn. Overheden spelen een belangrijke rol – met als plicht de economische gezondheid van de burgers te ondersteunen maar ook om sociale cohesie te bieden als onmisbaar ingredi?nt waarmee samenlevingen kunnen bestaan en floreren. Dat gaat verder dan het bieden van een veiligheidsnetwerk voor hen die vallen. Het betekent ook het verhogen van de basis (benodigde vaardigheden, inzichten, nieuwe collectieve mechanismen etc.) zodat zoveel mogelijk mensen kunnen functioneren in de complexer wordende samenleving.

Voor bedrijven die buitenlandse makten willen betreden, is Prisma een moeilijke wereld. Multinationals moeten de toegangscode zien te breken naar elk van de nationale marktspeelvelden en moeten een antwoord vinden op de aparte identiteiten daarop. Terwijl de 'Aziatische tijgers' iets uit het verleden zijn geworden, zal de voortgaande snelle groei van China andere landen wakker schudden. Zo vanaf 2015 komen de 'Aziatische Drakeneconomie?n' op onder leiding van China.

Meer informatie: de volledige tekst van de publieksuitgave van de Shell Global Scenario's tot 2020 'People and Connections' valt te lezen en te downloaden op http://www2.shell.com/home/media-en/downloads/peopleandconnections.pdf
Een gedrukte versie kan worden aangevraagd via shellpersdienst@si.shell.com