Met zijn laatste boek ‘Reizen zonder John’ levert Geert Mak opnieuw een meesterstuk in vertelkunst af. Zijn warme betrokkenheid bij het land en de mensen maken dat de lezer begrip krijgt voor wat Amerikanen drijft. Geert Mak staat niet voortdurend met zijn oordeel klaar, maar laat mensen tot leven komen in hun dagelijkse omgeving. Dat maakt het tot een plezier om zijn werk te lezen.
Geert Mak treedt samen met zijn echtgenote in de voetsporen van Nobelprijswinnaar John Steinbeck, bekend van verhalen die gingen over eenvoudige levens, over moeizaam verworven geluk, over het noodlot en over de taaiheid van de overlevers. Zijn bekendste werk is ‘The Grapes of Wrath’, een beschrijving van de lotgevallen van een familie die getroffen door de crisis in de jaren dertig de reis van Oklahoma naar Californië onderneemt op zoek naar een nieuw bestaan. Steinbeck trok vijftig jaar eerder in de auto met zijn poedel Charley Amerika door van Oost naar West en van Noord naar Zuid. De reis begon in het oude huis van Steinbeck in Sag Harbor, twee uur rijden ten oosten van New York, door het noorden van de Verenigde Staten tot San Francisco en dan terug via Texas en New Orleans. Steinbeck beschreef deze tocht in zijn boek ‘Reizen met Charley’.
Wat is er veranderd sinds de jaren zestig van de vorige eeuw? Geert Mak praatte met gewone mensen aan de ontbijttafel. Daarbij deed hij evenals Steinbeck vooral het platteland en kleine steden aan. Waarbij wel duidelijk werd dat de enorme groei van suburbia het Amerikaanse landschap drastisch heeft veranderd.
Geert Mak schetst een beeld van een land waarin optimisme heeft plaatsgemaakt voor het besef dat de volgende generatie het niet beter zal hebben dan de huidige generatie en waarschijnlijk zelfs slechter. Van de optimistische sfeer waar Amerika eind jaren vijftig en begin jaren zestig in zat is niet veel over. De middenklasse krijgt het steeds moeilijker, de inkomensverschillen worden snel groter, de oorlogen in Irak en Afghanistan hebben het land uitgeput en de infrastructuur staat er slecht voor mede omdat de ideologie van belastingverlaging het land lam legt. De staatsschuld is tot astronomisch hoogten opgelopen en het land is politiek gepolariseerd en nauwelijks bereid om tot compromissen te komen. De volgende Amerikaanse president is niet te benijden. Amerika zal de bakens moeten verzetten. Het is nog steeds de belangrijkste wereldmacht, maar is internationaal gezien verzwakt en heeft intern behoorlijke problemen van economische en morele aard.
Naast de beschrijving van de lotgevallen van John Steinbeck en de visie van mak op het huidige Amerika biedt het boek historische doorkijkjes die de lezer door vrijwel de hele Amerikaanse geschiedenis voeren. Dat doet hij fragmentarisch naar aanleiding van wat hij op zijn reis tegenkomt. Als een rasverteller krijgt de lezer de belangrijkste historische gebeurtenissen mee alsof de leraar geschiedenis voor de klas staat.
Veel kritiek is er op dit werk niet te leveren. Hooguit dat het te dik is. Op een gegeven moment heb je de beschrijvingen van het landschap wel gezien en merk je dat je sneller door het boek wilt. De uitweidingen zijn zo nu en dan te lang. Honderd bladzijden minder had voor mij gemogen. De beschrijvingen van de route die hij aflegt zijn echter wel treffend.
Ook de historische analyses en beschrijvingen zijn helder en levendig verteld. Steinbeck zet hij neer als een mens met veel persoonlijke worstelingen. De Nobelprijswinnaar verliest wel wat van zijn glans, maar wordt tegelijkertijd meer van vlees en bloed. Zijn drugsgebruik en zijn dubieuze standpunten over Vietnam hebben zijn reputatie aangetast. Kortom: het boek is de moeite waard en een prima manier om je goed voor te bereiden op de Amerikaanse verkiezingen van 6 november en natuurlijk van de ontwikkelingen daarna.
Bert van Ravenhorst,
november 2012
Geert Mak, Reizen zonder John: Op zoek naar Amerika, Uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2012, 549 blz.
