Sapiens: Een kleine geschiedenis van de mensheid.

Hoe zijn we van zes mensensoorten gekomen tot één? Hoe kwamen onze voorvaderen op het idee om steden en koninkrijken te stichten? Waarom gingen we in goden, natiestaten en bedrijven geloven? Waarom vertrouwen we op geld, boeken en wetten? Fascinerende vragen. Harari durft ze allemaal aan en komt met een analyse die je niet meer loslaat.

Meer weten?
Sapiens; Een kleine geschiedenis van de mensheid
Auteur: Yuval Noah Harari Uitgeverij: Thomas Rap, Amsterdam, 2017, 12e druk (1ste vertaalde druk 2104).
Oorspronkelijke titel: From Animals into Gods. A brief History of Humankind, 2011, 460 pagina’s.
Klik op:
https://www.managementboek.nl/boek/9789400407930/sapiens-yuval-noah-harari?affiliate=1910

Yuval Noah Harari is een Israëlische historicus. Hij doceert aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem. Zijn boek is een wereldwijde bestseller. Inmiddels is het vertaald in meer dan dertig talen en zijn er miljoenen exemplaren verkocht.
In vier delen behandelt Harari de geschiedenis van de mensheid. Allereerst gaat hij in op wat hij de cognitieve revolutie noemt. Vervolgens beschrijft hij de agrarische revolutie. Daarna staat hij stil bij de eenwording van de mensheid en tenslotte behandelt hij de wetenschappelijke revolutie.

In het eerste deel beschrijft Harari hoe de Homo Sapiens het vermogen ontwikkelde om grote hoeveelheden informatie over te brengen over de directe leefomgeving en sociale verbanden. Kennis werd steeds verder uitgebreid. Cruciaal daarin is dat de Homo Sapiens beelden ging delen over een imaginaire wereld. Voorbeelden van imaginaire beelden zijn stamgeesten, religies, naties, bedrijfsvisies, de waarde van geld, enz. Door het delen van deze beelden kon men vanuit eenzelfde basisideologie denken en handelen. Grote verbanden op basis van dezelfde uitgangspunten werden zo mogelijk.

Daarna vertelt de schrijver hoe de agrarische revolutie nomaden aan een vaste woonplaats bond waar zij vervolgens dieren domesticeerden. Zo ontstonden geleidelijk ook steden en een gelaagde bevolkingsopbouw waar die voorheen egalitair was geweest. Harari noemt de agrarische revolutie – zo’n 10.000 jaar geleden – de grootste zwendel van de geschiedenis. Hij stelt dat boeren een zwaarder en minder gevarieerd leven hadden dan verzamelaars. Het meerdere eten dat werd geproduceerd leidde tot bevolkingsexplosies en uitsterven van vele diersoorten. Een ecologische ramp voltrok zich. 

In het derde deel vermeldt Harari hoe de wereld steeds eenvormiger werd. Sapiens ging verder zijn stempel drukken op al het leven in de wereld. De geschiedenis was op weg naar eenheid bijeengehouden door een gemeenschappelijke cultuur en gemeenschappelijke belangen. Handel, imperialisme en universele religies werden dominant en maakten de wereld gelijkvormiger. De grote rijken kwamen op en onderwierpen de veelheid van kleine gemeenschappen.

Tenslotte geeft Harari de ambitie van de Europeanen weer om vreemde landen te ontdekken en in bezit te nemen. De wetenschappelijke nieuwsgierigheid ontwikkelde zich en bracht een onverzadigbare drang voort om de wereld te ontdekken. Een nieuwe manier van geld genereren door middel van krediet maakte grote expedities mogelijk. De Europese manier van denken en leven werd geleidelijk opgelegd en daarmee de dominante cultuur. De veroveringen leidden tot vernietiging van culturen en tot één bepalende manier van kijken naar de wereld. Kapitalisme, industrialisatie, consumentisme en marktdenken werden bepalend. Een combinatie van wetenschap en kapitaal heeft de laatste vijfhonderd jaar de wereld veranderd. In de huidige tijd realiseren we ons dat de mogelijkheden van de planeet eindig zijn. Ecologisch verval is één van onze grootste bedreigingen. 

Kijkend naar de toekomst zien we dat technologieën zich zo ontwikkelen dat we niet alleen meer onze omgeving kunnen veranderen, maar ook onszelf. Wellicht kunnen we nog langer leven in de toekomst. Ook kunnen we onze karakters en emoties manipuleren. Veel ethische vragen liggen voor ons.

Harari vraagt zich af of al deze ontwikkelingen het menselijk geluk dichterbij hebben gebracht. Vele religies houden zich daarmee bezig. Materie helpt zeker, maar uiteindelijk lijkt geluk toch een kwestie van instelling. Een cruciale vraag van Harari is of het vrijwel universele geloof in economische groei nog wel kan in het licht van het ecologisch verval.

Het boek is heel toegankelijk geschreven, waardoor het voor een breed publiek interessant is. De inzichten van Harari zetten je aan het denken. Je ontkomt er niet aan kritisch te reflecteren over hoe onze huidige wereld tot stand gekomen is. Tegelijk daagt het boek je uit kritisch te kijken naar je eigen levensstijl en de onderliggende ideologie van veel wat we als gewoon zijn gaan beschouwen en waar we niet meer zo over nadenken. Afstand nemen en grote lijnen zien maakt dat je nadenkt over wat belangrijk is. Het is niet voor niets dat dit boek inmiddels een wereldwijde bestseller is. Ik kan het iedereen aanraden. Uiteraard is er kritiek mogelijk op de inzichten van Harari. Zo is er wel een erg optimistisch beeld geschetst van de leefwereld van de eerste mensen en heeft de agrarische revolutie ook wel veel vooruitgang gebracht.

Bert van Ravenhorst

Maart 2018