Het is bijna niet voor te stellen, maar soennitisch Saoedi-Arabië en sjiitisch Iran waren lange tijd bondgenoten. En toen brak in 1979 de Iraanse revolutie uit, werd de Heilige Moskee in Mekka belegerd en trok de Sovjet-Unie Afghanistan binnen. Saoedi-Arabië en Iran werden felle tegenstanders en exploiteerden religie in hun rivaliserende strijd. Het gevolg: sektarisch geweld, het ontstaan van groeperingen als Hezbollah, de 9/11-aanslagen en de opkomst van IS. Kim Ghattas beschrijft deze vlammende veertigjarige periode, waarbij de basis van het boek wordt gevormd door persoonlijke verhalen.
Meer weten?
Titel: Zwarte golf – Hoe de rivaliteit tussen Saoedi-Arabië en Iran het leven in het Midden-Oosten heeft verwoest
Auteur: Kim Ghattas,
Uitgeverij: Rainbow 2023
Klik op deze link voor meer informatie:
https://www.managementboek.nl/boek/9789046827130/zwarte-golf-kim-ghattas?affiliate=1910
Kim Ghattas is journalist en schrijver. Ze is geboren en getogen in Libanon en werkte twintig jaar lang als verslaggever over het Midden-Oosten voor de BBC, de Financial Times en de Volkskrant. In 2006 won ze een Emmy voor haar verslag van de oorlog in Libanon. Ze schrijft ook regelmatig over de Amerikaanse politiek en woont in zowel Beiroet als Washington DC.
In dit boek beschrijft Kim Ghattas hoe de sjah werd verjaagd en de brede waaier van oppositie in Iran uiteindelijk door ayatollah Khomeini gebruikt werd om een uiterst conservatief sjiitisch bewind te vestigen. Een bewind dat streeft naar religieus leiderschap niet alleen in Iran, maar in de hele regio. Ook in Saoedi-Arabië ontstond een religieuze verschuiving na de aanslagen op Mekka. Het regime sloot een verbond met behoudende religieuze leiders om aan de macht te blijven. Hier werd de conservatieve soennitische visie op de islam bepalend. Met de inval in Afghanistan wilde Breznjev het zwakke communistische regime steunen tegen de islamitische opstandelingen. De moedjahedien kreeg zowel openlijke als geheime steun, veelal uit Saoedi-Arabië. Een van de jihadisten was Osama Bin Laden. Alle tolerantie tussen christenen, sjiieten en soennieten in beide landen en breder in de regio verdween. Het fanatisme kreeg de overhand en verstikte de samenlevingen. Zowel Saoedi-Arabië als Iran claimden het religieuze leiderschap en trokken in een rivaliteit Libanon, Irak, Jemen en Syrië mee. Landen destabiliseerden, splintergroepen en afscheidingen maakten de regio tot een chaos.
De golf van islamisering verlamde het dagelijks leven voor velen. Vrouwen moesten gesluierd over straat en werden beperkt op alle mogelijke manieren. Onderwijs, cultuur en het openbare leven werden bepaald door religie. Met daarbij veel controle, angst en zware straffen voor overtredingen. Naast de dominantie van religie misbruikten leiders natuurlijk ook religie om hun tegenstanders monddood te maken. Zo leidde bijvoorbeeld de moord op de Saoedische journalist Jamal Khashoggi tot wereldwijde verontwaardiging.
Centraal in dit boek staat het jaar 1979. Ghattas herleid de gebeurtenissen in de veertig jaar daarna tot dit jaar. Daarmee staat de rivaliteit tussen Iran en Saoedi-Arabië centraal als verklaring voor de huidige conflicten in het Midden-Oosten en niet zoals vaak het conflict tussen Israël en de Palestijnen of de Koude Oorlog tussen Amerika en de Sovjet-Unie. Ook geeft Ghattas aan dat niet politiek of economie, maar religie hier de dominante verklarende factor is. Vanaf 1979 ontstond een enorme verscherping van de verhoudingen in het Midden-Oosten. Een strijd die primair vanuit religieuze verschillen werd gemotiveerd en een spiraal van geweld in gang heeft gezet. De vele persoonlijke verhalen die Ghattas optekent maken heel tastbaar en invoelbaar wat er zich afspeelde en waarom. De combinatie van persoonlijke ervaringen en de strijd tussen rivaliserende groepen en religies maken dit boek tot een uniek document. Onmisbaar voor wie het huidige Midden-Oosten wil doorgronden.
Bert van Ravenhorst
Oktober 2024
