NLP: creëer uw eigen realiteit

Het maken van een interne representatie.
Hoe zie je eigenlijk? En hoe hoor je? En hoe voel je? Voor wat betreft ons zien leert de wetenschap ons dat we geen beeld vormen in onze ogen maar in onze hersenen. In onze hersenen wordt immers een beeld geconstrueerd van datgene wat op ons netvlies valt. En datzelfde geldt ook voor onze overige zintuigen. Een 'klankbeeld' of 'gevoelsbeeld' wordt feitelijk pas in onze hersenen gemaakt. Deze 'beelden vormen de basis van waaruit een persoon handelt naar zijn omgeving. Een persoon reageert dus niet op datgene wat hij waarneemt maar op het beeld, het model dat hij in de hersenen van de waarneming heeft gemaakt. Kortom zijn interne representatie. En dat is niet dé realiteit (Chong & Smith-Chong, 1993).

NLP: ontstaan uit 'modelleren'.
NLP ontstond in de jaren '70 toen Richard Bandler en John Grinder, een wiskundige en een taalkundige, zich de vraag stelden:"Waarom heeft de ene psycholoog meer resultaat bij zijn cliënten dan de andere psycholoog?" En ze besloten de werkwijzen van drie toppers op psychologisch terrein te analyseren. Die toppers waren Milton Erickson een hypnotherapeut, Virginia Satir een familietherapeute en Fritz Perls, de grondlegger van de gestalttherapie. Alle drie hadden een zeer hoge successcore bij hun cliënten. Perls, Satir en Erickson werden, zoals dat in NLP termen heet, gemodelleerd.

Bij modelleren, dat eigenlijk de essentie is van NLP, wordt een complexe vaardigheid nader uitgesplitst in kleinere stukjes zodanig dat deze stukjes kunnen worden herhaald op een te hanteren wijze (Dilts, 1994). Bij modelleren probeert men uit te vinden hoe iemand zijn brein werkt door het analyseren van de taalkundige patronen en de fysiologische (houdingsaspecten) patronen verbonden aan de te modelleren vaardigheid. Bij de analyse van taalkundige patronen gaat het o.a. om welke overtuigingen iemand hanteert? Hoe is zijn denkstrategie (de volgorde van zijn gedachten)? Hoe en in welke volgorde gebruikt iemand zijn zintuigen/ voorstellingsvermogen/gevoel/stem in zich zelf? etc.

In de lente van 1976 zaten Richard Bandler en John Grinder bij elkaar, ergens in een blokhut hoog boven Santa Cruz, om de nieuwe inzichten en ontdekkingen die ze hadden gedaan op een verantwoorde manier samen te bundelen. Aan het einde van hun verblijf zaten ze met de vraag:"Hoe in hemelsnaam dienen we dit te noemen wat we hier hebben?"

Het resultaat was een ietwat omslachtige term, Neuro-Lingu?stisch Programmeren (NLP), een omschrijving die drie ideeën diende te omvatten. 'Neuro' staat voor het idee dat alle gedrag voortkomt uit onze neurologische processen van zien, horen, voelen, ruiken en proeven. We ervaren de wereld via onze zintuigen. We doen iets met deze binnenkomende informatie en nemen vervolgens actie. Onze neurologie is de basis voor zowel onze denkprocessen als ook voor onze fysieke reacties op ideeën en gebeurtenissen.

'Linguïstisch' houdt in dat we taal gebruiken om onze gedachten en gedrag te ordenen en te communiceren met anderen.

'Programmeren' geeft aan dat we onze gedachten en idee?n zo kunnen organiseren dat ze de door ons gewenste resultaten opleveren (O'Connor, Seymour, 1993).
NLP bestudeert de structuur van de subjectieve ervaring en niet de objectieve werkelijkheid. Hoe geeft men vorm aan ervaringen bij zichzelf? En hoe is deze kennis te gebruiken om bijv. vaardigheden aan te leren? Net zoals een kind gedrag kopieert van rolmodellen, zo hebben NLP-ers wenselijk gedrag van anderen gemodelleerd. Veel van de NLP-technieken voor bijv. communicatieverbetering zijn letterlijke kopieën van praktijkcases: personen die een bepaald iets zeer goed kunnen. NLP heeft hiervoor 'modeleertools'.  Vandaar dat NLP ook wel eens 'the study of excellence' wordt genoemd.
Het is mede vanuit deze optiek dat binnen NLP nooit de vraag 'waarom' wordt gesteld, alleen de vraag 'hoe'. Hoe krijgt iemand het resultaat dat hij heeft?

NLP = creëren van je eigen gewenste realiteit.
Alles wat een persoon doet en ervaart komt, zoals boven aangegeven, voort uit de 'realiteit' (het model) die de persoon in zijn hoofd heeft gemaakt. De consequentie hiervan is dat als men zijn model van de werkelijkheid verandert een andere realiteit wordt ervaren. Met andere woorden, we kunnen onze eigen werkelijkheid, ons eigen denken, vormgeven. In het verlengde hiervan zeggen Rationeel Emotieve Therapeuten:"Emoties worden niet veroorzaakt door de 'feiten' maar het denken over die 'feiten'. Nu zullen velen denken:"Ja leuk geredeneerd, maar ik kan ook een heel andere redenatie neerzetten. Datgene dat ik denk komt voort uit mijn emoties. Dus mijn overtuigingen en waarden zijn rationalisaties van wat ik voel. En mijn gevoel is niet echt te sturen."

NLP: welk model kiest U!
Eigenlijk staan hier twee modellen beschreven die beiden geldigheidswaarde hebben. Veel mensen zullen overeenkomstig het laatste model handelen en hun hele leven een speelbal blijven van hun emoties en de situatie om zich heen. Voor deze mensen is dat realiteit. Anderen worden zich bewust van het eerste model waarbij de mogelijkheid aanwezig is meester te worden over zijn eigen denken. Als men daartoe op een bepaald moment in zijn leven zou besluiten dan is NLP een aardig hulpmiddel.

NLP = flexibiliteit.
Van mensen die NLP-opleidingen volgen wordt wel gezegd dat ze opleidingen volgen in effectieve communicatie, doelen realiseren en flexibiliteit.
Onder flexibiliteit wordt verstaan meer keuzemogelijkheden in iemands gedrag inbouwen. Stelt U zich maar eens een situatie voor waarin U geen keuze heeft. Bijv. als U een presentatie moet houden. De enige reactie die sommigen in een dergelijke context hebben is: zenuwachtig worden. De persoon in kwestie heeft dan maar één keuze: zenuwachtigheid. Maar wat gebeurt er als die persoon in diezelfde context toegang kan krijgen tot andere gevoelens zoals bijv. zelfvertrouwen of enthousiasme? Voor dit soort gevoelens kan kiezen? Dat betekent dat er keuzemogelijkheden aan het gedrag worden toegevoegd. Kortom een toename van gedragsflexibiliteit.

NLP = doelen realiseren.
Naast flexibiliteit is het stellen van doelen en het realiseren hiervan ook een belangrijk onderdeel van NLP.
Bij doelen realiseren gaat het om het spel tussen het bewuste en het onbewuste. Er is een verhaal van Milton Erickson waarin op treffende wijze wordt duidelijk gemaakt hoe het onbewuste aan te sturen dat het helpt doelen te realiseren. Op 14-jarige leeftijd liep er eens een paard het erf op van de boerderij waar Milton woonde. Daar het paard niet van zijn familie was, vroeg zijn vader hem te gaan uitzoeken van wie dat paard was. Milton kroop op het dier en gaf het de sporen. Het enige dat hij deed was het paard op de weg houden waarbij het paard zelf besliste welke kant het opging. Een aantal mijlen verder liep het beest een ander erf op waar een stomverbaasde boer aan Milton vroeg:"Hoe wist je dat dit mijn paard was?". Waarop Milton antwoordde:"Dat wist ik niet maar het paard zelf".

Op een vergelijkbare manier functioneert het onbewuste in de NLP-visie.  Als met het bewuste doelen worden geformuleerd dan kan dat op een zodanige wijze dat het onbewuste helpt om die doelen te realiseren. Zoals gezegd een belangrijk onderdeel van NLP-opleidingen.

NLP = effectieve communicatie.
Effectieve communicatie is een derde belangrijk aspect van NLP. In NLP wordt wel gesteld:"De bedoeling van je communicatie is het resultaat dat je krijgt". Dit impliceert dat een ieder zelf de verantwoordelijkheid hebt over de kwaliteit van zijn eigen communicatie. Is de boodschap niet overgekomen dan bent U zelf degene die de boodschap op een andere manier dient te communiceren. Zodanig dat datgene wat U wilt overbrengen wel overkomt. En lukt het niet op de ene manier, doe dan wat anders. In NLP zijn er vele technieken die iemand helpen om beter op de ander af te stemmen. Op zijn golflengte te komen en die boodschap op deze golflengte over brengen.

NLP = manipuleren?
Een opmerking die vaak wordt gemaakt over NLP is dat men er zo gemakkelijk mee kan manipuleren. Dit vanwege de effectiviteit van de communicatietechnieken die worden onderwezen. En het klopt dat men met NLP-technieken kan manipuleren, zeker als iemand het op een integere wijze doet. Onder integeriteit versta ik hier: een gebruik van NLP-technieken zodanig dat de andere partij zich gerespecteerd voelt en er gestreefd wordt naar voordeel voor elke partij. Als men niet respectvol NLP-technieken toepast dan is de ervaring dat men dat één keer doet, misschien twéé keer, een enkele keer drie keer maar dan krijgt de ander een onbehagelijk gevoel. Iets zit hem niet lekker. De ervaring leert dat niet respectvol gebruik uiteindelijk meer nadelen voor een gebruiker van NLP-technieken oplevert dan voordelen. Op de een of andere manier krijg men een negatief gebruik terug op zijn bordje.

NLP: zijn er grenzen?
Wat zijn eigenlijk de grenzen van het gebruik van NLP? Welke grenzen zijn er aan de doelen die men kan stellen en het uitbouwen van gedragsflexibiliteit? Voor een antwoord op deze vraag citeer ik Robert Dilts, een van de leidende figuren in de NLP wereld, uit een artikel in Trouw (1989), 'NLP: Simpel sleutelen aan de menselijke geest':

'Voor mij zijn er geen grenzen. Theoretisch in ieder geval niet. In de dagelijkse praktijk zijn overal beperkingen. Vroeger kon geen mens de mijl in vier minuten lopen. Onmogelijk. Plotseling doet iemand het, dus nu is de beperking dat het niet binnen drie en een halve ninuut kan. Maar hoe lang nog? wat er nu uitziet als de donkere kant van de maan, is in een andere context precies de lichtste kant. Schimmel op een brood is schadelijk maar als je het op een andere manier bekijkt, wordt het peniciline."

Max Herold
Organisatie-adviseur, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid te Den Haag.
Januari, 1995

Gebruikte literatuur.
–    Rob de Blok (25-11-1989): NLP, simpel sleutelen aan de geest: Trouw.


Neurolinguistic Programming
Dilts & Grindler

Introducing Neuro-Linguistic Programming
Joseph O'Connor & John Seymour

Strategies of Genius
Strategies of Genius, Volume One