Cartoon consultancy

Samenvatting en bewerking van het artikel 'Cartoon Consultancy' in Opleiding/Ontwikkeling, november 2002 van de hand van Ger Driesen en Esmeralda Hemels.

Cartoonconsultancy is in zijn essentie werken met strips en kan goede diensten bewijzen in gevoelige situaties. Voorbeelden van die gevoelige situaties kunnen zijn:
? Moeilijke samenwerking.
? Een gevoelig thema.
? Vooroordelen of belangen spelen een rol.
? Er is een structureel disfunctionerend patroon aanwezig.

In dit soort contexten is het de grote uitdaging de groep in een andere 'state of mind' te krijgen. Een werkvorm als Cartoon Consultancy kan daarbij goed van pas komen.
Als voorbereiding op het toepassen van Cartoon Consultancy is het van belang scherp in beeld te krijgen wat het centrale thema is waarmee te groep worstelt en waaruit die worstelingen zoal bestaan. Vervolgens selecteer je een aantal strips die aansluiten bij het centrale thema of een illustratie vormen voor de worstelingen waarmee de groep bezig is. Voorbeelden van strips zijn natuurlijk de Dilbert strips die wekelijks in Intermediair en de telegraaf te vinden zijn. Andere voorbeelden zijn Charlie Brown die veel wijsheden voor het dagelijkse leven bevat, Asterix en Obelix als metafoor voor het afrekenen met de grote (Romeinse) organisatie. Asterix en de helden bevat trouwens een fantastisch voorbeeld van bureaucratisch functioneren. Catdog een wezen om vier poten met twee koppen van een hond en een kat. Ze zijn tot elkaar veroordeeld en maken er regelmatig toch weer het beste van (als metafoor voor samenwerken).

De betrokkenen schotel je een selectie van strips die je op een bepaalde wijze gaat bespreken of je laat de gekozen strips als een soort scan dienen. De Scan houdt in dat ieder voor zich per strip aangeeft in hoeverre deze herkenbaar is ten opzichte van de eigen situatie. De mate van herkenbaarheid kan, per strip, bijvoorbeeld op een vier puntsschaal worden gescoord. De scores worden omgerekend naar de 'persoonlijke Dilbert score' waarbij aan bepaalde puntencategorie?n ludieke conclusies worden gekoppeld.
Uiteraard is het belangrijkste onderdeel het met elkaar bespreken van de persoonlijke scores en de daarbij behorende conclusies.

Een klassiek voorbeeld uit de praktijk: OR versus directie.
De samenwerking tussen een directie en een ondernemingsraad verliep niet optimaal. Beide partijen hadden behoefte aan verbetering om hun gemeenschappelijke doelen in het kader van een op handen zijnde reorganisatie te bereiken. Cruciale thema's in het licht van hun samenwerking waren 'cultuur' en 'communicatie'. Er werden een aantal strips geselecteerd die verbonden waren met die thema's. Subgroepen die een mix waren van de directie en OR, kregen de volgende opdracht.

1. Bekijk de aangeleverde strips. Bespreek daarbij hoe je naar de organisatiecultuur
    kijkt vanuit de OR/directie.
2. Bekijk de aangeleverde strips. Bespreek hoe je de samenwerking/communicatie tussen
    de OR en de directie ervaart.
3. Kies twee strips die jullie groep het meest aanspreken en geef aan waarom.
4. Maak zelf een korte strip welke volgens jullie typerend is voor de huidige samenwerking
    tussen OR en directie.
5. Presenteer je strip.

Het leuke van deze manier was dat de problemen op een meer humorvolle wijze werden besproken wat in deze situatie leidde tot een meer open samenwerking.

Een voorbeeld rondom peoplemanagement.
In deze situatie waren er directieleden onderling die moeite hadden met een HRM-voorstel. De inschatting was dat het ambitieuze projectvoorstel het niet zou halen als het alleen vanuit een probleem ('we moeten af van…..) werd benaderd. Om de discussie in 'een andere groef' te krijgen werden de directieleden uitgedaagd om ook na te denken over hun ambitie ('waar willen we naar toe?') ten aanzien van peoplemanagement. Na een korte inleidende presentatie mochten de directieleden hun Dilbertscan invullen. Hen werd gevraagd de herkenbaarheid te scoren van een aantal strips in relatie tot het thema peoplemanagement in de eigen organisatie. Hierdoor kregen zij zicht op hun 'probleemscore' en 'ambitiescore'. Aan die scores werden in Dilbertstijl ludieke maar ook prikkelende conclusies verbonden. De discussies die daarna volgden over het voorstel verliepen onverwacht soepel: het projectvoorstel werd uiteindelijk unaniem goedgekeurd.

Ervaringen met cartoon consultancy.
Door confrontatie met een absurde uitvergroting van een situatie en de daarbij horende humor wordt het gemakkelijker je eigen situatie te bespreken.
De karikatuur cre?ert een veilige zone waarbinnen mensen meer durven te zeggen.
Cartoons brengen mensen in een andere, meer creatieve mindset (dit in tegenstelling tot een rationeel-analytische mindset)
Cartoons kunnen helpen als voertuig voor de verbeelding van toekomstige of gewenste situaties.
Mensen die gezemenlijk met cartoons hebben gewerkt, gebruiken deze cartoons later als 'tussentaal': een symbolische 'common ground' van waaruit men gemakkelijker met elkaar over bepaalde thema's praat.
Een aandachtspunt is het goed in te schatten of de doelgroep zich wel leent voor Cartoon Consultancy. Groepen die niet van spelletjes of 'humor' houden zijn risicovol.