Mag het een onsje socratischer?

Inleiding
"Het ijdele gezwets weghalen om de waarheid geboren te laten worden". Dit was wat Socrates nastreefde. Socrates (469 – 399 voor Christus) voerde gesprekken met wie dat maar wilde in het leven van alledag. Vooral bekend zijn de dialogen met Plato. Socrates was op zoek naar antwoorden  die hij niet had maar zijn gesprekspartners meenden wel te hebben.

De oorsprong van het socratisch gesprek is in een ver verleden te vinden. Het socratisch gesprek lijkt nu een revival door te maken. Dit houdt mogelijk verband met een toenemende belangstelling voor zingevingsvraagstukken, waarden en normen. De inhoud van begrippen als waarheid, loyaliteit en eerlijkheid houdt veel mensen bezig. Het socratisch gesprek biedt de mogelijkheid om inzicht te krijgen in wat u beweegt en hoe de ander het beleeft. Voor organisaties is het belangrijk om zo ontwikkeling en verandering op gang te brengen, te richten, te begrijpen en te borgen.

De vroedvrouwtechniek.
Wat is het socratisch gesprek?
Hoe zag Socrates zichzelf? Hij was op zoek naar waarheid en ultieme kennis van het diepste zelf. Hij noemde zijn gesprekstechniek "de vroedvrouwtechniek". Het leidmotief dat hij hanteerde was "ken u zelf". Hij en zijn gesprekspartners waren op de agora (marktplaats) met elkaar in dialoog. Echte kennis vond je volgens Socrates in jezelf, al het overige was namaakkennis. Hij zag zichzelf als een vroedvrouw die het kind ter wereld hielp komen. Hij perste (als een vroedvrouw) de kennis uit zijn gesprekspartners en toetste hun antwoorden op waarheid en houdbaarheid.
Coaching of gesprek
Is hier een relatie met coaching? Coaching heeft voor mij een andere betekenis. Een coach is een oefenmeester, een adviseur of een helper. Dat is niet wat ik zie gebeuren in socratische gesprekken. Bij het socratisch gesprek is er sprake van een filosofisch onderzoeksgesprek naar dat wat van wezenlijk belang is. De filosofische uitgangsvraag is de start van het socratisch gesprek. Voorbeelden van uitgangsvragen zijn: hoever moet samenwerking gaan? Waar liggen de grenzen van verantwoordelijkheid? Bij de uitgangsvraag zullen we een voor alle betrokken gesprekspartners herkenbaar voorbeeld in de praktijk zoeken. Dit voorbeeld (de casus) zal besproken worden waarbij de gespreksleider als facilitator (vroedvrouw) het proces zal begeleiden.

Socrates was in zijn tijd vooral op zoek naar de deugd. Zijn vraag: wat is deugd en is dit te leren? In het socratisch gesprek van vandaag kan het bijvoorbeeld gaan over zelfsturing. Wat is zelfsturing en is dit te leren? Maatschappelijke thema's met betrekking tot het individu en collectiviteit (samen werken, samen leven) lenen zich ook goed voor socratische ontmoetingen.

Een ander (actueel) thema kan zijn: loyaliteit. Wat is loyaliteit en waarin kan je loyaliteit waarnemen? Is het aantal nationaliteiten een kenmerk van loyaliteit en waaraan willen we dat iemand loyaal is? Dit thema is ook actueel binnen organisaties. Waaruit leiden we binnen organisaties immers de loyaliteit af. Is de arbeidsverhouding daarvoor een bepalende factor (parttime percentage, parttime ondernemen, zelfstandige zonder personeel, enz)? Tekort aan arbeid zal in de komende jaren de arbeidsverhoudingen be?nvloeden en wat betekent dit voor de loyaliteit van mensen?

Kort en goed. De revival van het socratisch gesprek vind ik goed te begrijpen. Wij staan als mens vandaag de dag voor boeiende vraagstukken die ons bepalen bij onze identiteit. Het socratisch gesprek stemt tot nadenken en levert inzichten op die ook nog eens geborgd zijn. Inzichten en kennis komen immers hierin vanuit het diepste zelf en zijn niet nagemaakt of aangeleerd. Een debat over nut en rendement zou ik dus wel aandurven.

Het nut, de zin of onzin
Wat is nu het nut van het socratisch gesprek? Het heeft bijvoorbeeld waarde in die situaties waar u en uw teamgenoten elkaar bij voortduring niet lijken te snappen. U wilt samenwerken, uw teamgenoten willen samenwerken, dat spreekt u ook met elkaar bij voortduring uit. Toch ervaart u dit anders. Verstaat u wel hetzelfde onder samenwerken en neemt iedereen nu wel hetzelfde waar? Een ander voorbeeld is: u wilt een nieuwe dienst gaan leveren aan uw klanten, te weten: projectmanagement. Er breekt nu alleen een heftige interne strijd los over macht en verschillende definities van projectmanagement. Uw organisatie lijkt zelfs verscheurt te raken in verschillende kampen. Hebt u in die situatie wel hetzelfde beeld bij projectmanagement als uw omgeving of  bij de noodzaak tot invoering van projectmanagement? Dit zijn twee voorbeelden waar een filosofische uitgangsvraag bij geformuleerd kan worden.

Uitdagingen

Bij het socratisch gesprek lopen we tegen verschillende uitdagingen aan. U en uw collega's (teamgenoten) zullen worden uitgenodigd op zoek te gaan naar de betekenis van een begrip als zelfsturing, loyaliteit of samenwerken. U zult ontdekken hoe u deze begrippen zelf ziet en uitstraalt maar ook hoe de ander dit ziet.
Het socratisch gesprek is een zeer goed middel om processen op gang te brengen en te houden. Het zorgt voor betrokkenheid bij de ontwikkeling van het team en de nieuwe inzichten zijn geborgd in de persoonlijke set van overtuigingen. Er ontstaat een gelijk referentiekader bij de deelnemers en een stevig fundament voor ontwikkeling en verandering.

Tot slot: wat was nu eigenlijk de leer van Socrates? Dat is vrijwel niet te zeggen. Van hem zijn geen geschriften bewaard gebleven en we kennen hem vooral via de geschriften van Plato. Het is dus ook moeilijk te zeggen waar zijn leer stopt en die van Plato begint. Zo hoort het denk ik ook te zijn met de ware socratische gespreksleider. Zodra de teerling is geworpen verdwijnt hij naar de achtergrond. Het is vervolgens aan de deelnemers om de groei, ontwikkeling en verandering levend te houden.

Wilt u meer weten, dan kan ik u de volgende bronnen aanraden:
Het socratisch gesprek
Redactie: Jos Delnoij en Wieger van Dalen
Uitgeverij Damon
ISBN 90 5573 415 2

Vreemden voor onszelf
Timothy Wilson
Uitgeverij Contact
ISBN 90 254 4134 3

Arjan Hamberg
Lumax Advies
www.lumax-advies.nl