Een veld vol bloemen en kruiden
Als veld ziet het er best mooi uit, er groeit en bloeit van alles. Dichtbij gekomen is het moeilijk uit te maken wat er allemaal staat. De bloemen zijn mooi, maar er staat zo te zien aardig wat onkruid tussen. Je plukt een bosje bloemen en zet het in een vaas. Een paar dagen later is het bosje verlept.
Waarom zijn er zoveel adviseurs?
In de middeleeuwen kon de ambachtsman of de boer het heel goed zonder adviseurs stellen. De wereld was nog overzichtelijk. Als je dat vergelijkt met de geweldig complexe maatschappij van nu, dan valt te begrijpen dat een ondernemer daarin niet meer zelfstandig zijn weg kan vinden zonder in valkuilen te lopen. Er zijn meerdere veroorzakers van die complexiteit aan te wijzen.
Nummer één is de overheid. Schijnbaar eenvoudige wetten en uitvoeringsregels blijken in de praktijk nogal eens complex uit te pakken. Daarnaast zijn er ook nog de ingewikkelde wetten en regels. En daarbovenop komt de cumulerende werking van regels die soms tot de nodige verwarring en zelfs tot inconsistenties leidt. Vereenvoudiging van regels wordt voortdurend nagestreefd, en dat is ook goed, maar per saldo groeit het pakket regels alleen maar.
Neem bijvoorbeeld de belastingwetgeving. Het huidige stelsel is er volgens deskundigen in de loop van de tijd bepaald niet eenvoudiger geworden. Door de invoering van steeds weer nieuwe of aangepaste regels is er altijd wel behoefte aan adviseurs, maar bijvoorbeeld bij de invoering van het systeem van drie boxen voor de inkomstenbelasting zullen de belastingadviseurs zich extra lang in hun handen hebben gewreven.
Als je uitgaat van de veronderstelling dat de hoogte van de adviestarieven correleren met de complexiteit van het betreffende gebied, moet het belastingstelsel wel extreem complex zijn. Uurtarieven van 400 euro voor een junior fiscaal jurist zijn namelijk heel normaal. En het aantal uren dat je nodig hebt lijkt alleen maar te groeien. Gelukkig is de gemiddelde accountant een stuk goedkoper en die kan in de meeste gevallen wel uitkomst bieden.
Of neem de regels m.b.t. de sociale zekerheid. Er is al jaren achter elkaar sprake van verandering van de regels, waar natuurlijk ook wel behoefte aan was, maar hoeveel mensen doorgronden het geheel nog? Ik heb een voormalige staatssecretaris van SZW wel eens horen zeggen dat er nog geen 10 mensen in het land zijn die dat kunnen. De meeste adviseurs op dit gebied geven dan ook lang niet altijd het optimale advies.
En wat te denken van vele honderden subsidieregelingen voor het bedrijfsleven? De grote hoeveelheid subsidiologen in dit land zijn er een direct gevolg van? Zonder deze adviseurs zou er heel wat geld in de subsidiepotten blijven zitten. En dat komt niet alleen door het grote aantal regelingen maar vooral ook door de ingewikkeldheid van de subsidieregels. Er zijn overigens door ELI wel enige vereenvoudigingen doorgevoerd, maar het is nog steeds een onoverzichtelijk geheel.
In dit rijtje mogen de milieuregels- en convenanten niet ontbreken. Die kennen nog een extra dimensie van complexiteit, omdat ze mede gerelateerd zijn aan technologie. Zonder technologische vernieuwing is beter milieugedrag slechts beperkt realiseerbaar. Op dat gebied wordt de ondernemer dan ook min of meer gedwongen advies in te winnen.
Zo zijn er nog veel meer complexe regels op allerlei gebieden: ruimtelijke ordening, allerlei vergunningen, arbeidsrecht, arboregels, marktwerking, consumentenrecht, vennootschapsrecht, verzekeringen, regels voor internationale handel, etc. etc.
Is er te ontkomen aan complexiteit vanwege overheidsregels? Het valt te vrezen van niet. Je moet al heel drastische vereenvoudigingen toepassen wil het echt helpen. Bijvoorbeeld het invoeren van de vlaktaks is zoiets of het invoeren van een basisinkomen ter vervanging van de collectieve sociale zekerheidspotten of het omzetten van subsidiepotten in algemene lastenverlichting. Maar voor dergelijke vereenvoudigingen ontbreekt gewoonweg het politieke en/of maatschappelijke draagvlak. En eenmaal ingevoerde regels raken na enige tijd geïnstitutionaliseerd en dan zijn ze bijna niet meer weg te krijgen, vooral omdat er allerlei belangen aan zijn komen vast te kleven.
Overigens vraagt ook de overheid nogal wat advies bij het ontwerpen en aanpassen van de regels, bijvoorbeeld aan onderzoekbureaus. Je zou zelfs kunnen zeggen dat beleidsonderzoekbureaus hun be-staan volledig danken aan de complexiteit van de relatie tussen beleid en samenleving. Zij kunnen er overigens wel aan bijdragen, dat de complexiteit zo beperkt mogelijk wordt gehouden.
De overheid is niet de enige die zorgt voor complexiteit. Bedrijven doen elkaar of zichzelf ook het no-dige aan. Denk maar eens aan de arrangementen die financiële dienstverleners allemaal in de aanbieding hebben. Aan de ene kant is dat maatwerk voor de klant maar aan de andere kant valt door de bomen het bos niet meer te zien en dus is er advies nodig.
Of denk aan leveringsvoorwaarden. Zonder jurist kan je ze beter niet op je hals halen, want dan maak je beslist fouten die je duur te staan komen. Zeker het MKB moet oppassen dat het niet wordt ingepakt door het grootbedrijf, omdat daar de nodige juridische kennis meestal in eigen huis aanwezig is.
Of denk aan systemen van kwaliteitszorg. De gedachten daarachter zijn op zichzelf goed, maar zonder adviseur kan je zo’n systeem niet invoeren, niet alleen omdat het moeilijk is maar ook omdat andere bedrijven het niet zouden erkennen.
En wat te denken van collectieve arbeidsovereenkomsten? Die zijn pas echt ingewikkeld. Zonder speci-alisten bijvoorbeeld op het gebied van de pensioenregeling valt er weinig te beginnen.
Dit zijn zo maar een paar voorbeelden, maar er is natuurlijk nog veel meer: bedrijfsinformatiesystemen, overlegstructuren, samenwerkingsverbanden, beroepsregels, erkenningsregels, internationale norme-ringstelsels, etc..
Zijn deze vormen van complexiteit weg te denken? Ook hiervan valt te vrezen dat er weinig tegen te doen is, zelfs nog minder dan in het geval van de overheid, omdat het gewoonweg minder in het oog valt. Toch zou het aanbeveling verdienen de kam te halen door dit soort systemen, al was het alleen maar om obsoleetheid uit te bannen.
Overigens werken adviseurs soms ook nog de verkeerde kant op, namelijk door zaken complexer te maken dan nodig is of door bedrijven een probleem aan te praten dat ze niet hebben.
Een derde veroorzaker van complexiteit is de technologische ontwikkeling. Elke nieuwe technologie werkt als een multiplier van het aantal mogelijkheden voor proces- en productvernieuwing. We hoeven alleen maar te kijken naar het voorbeeld van de ontwikkelingen op ICT gebied om in te zien hoe enorm veel complexiteit daardoor wordt gegenereerd. Natuurlijk biedt dat ook geweldige kansen, maar welke ondernemer kan hiervan gebruik maken zonder adviseurs?
En hoeveel beloften hebben deze adviseurs uiteindelijk moeten breken, omdat het ook voor hen te complex bleek te zijn? De informatiesystemen en netwerken die wel tot stand zijn gekomen zijn tegenwoordig dermate complex, dat we er zeker van kunnen zijn dat er allerlei fouten in zitten.
Gelukkig niet van dien aard dat er niets meer werkt, maar wel zodanig dat we meer dan ons lief is verrast worden door merkbare fouten en storingen. Over de niet opgemerkte fouten hebben we het dan maar niet. En ook niet over de storende invloeden van hackers.
Ook op natuurwetenschappelijk gebied is het aantal toepassingsmogelijkheden van nieuwe technologie dermate groot, dat niemand ze meer kan overzien, laat staan een ondernemer die graag wil innoveren. Er is een fors adviescircuit nodig om hierin de weg te vinden.
Voor deze laatste categorie van complexiteitveroorzakers geldt helemaal, dat er niets tegen te doen is. Als gezegd, zelfs voor de ingewijden is het ingewikkeld, dus het is voor de ondernemer lastig uit te maken of hij wel op het goede spoor wordt gezet.
Soorten adviseurs en hun functioneren
Globaal genomen zijn er vier soorten adviseurs:
-
Juridische, zoals: notarissen, advocaten op uiteenlopende gebieden, fiscaal juristen, notarissen.
-
Economische, zoals: accountants, bedrijfseconomen, financiële bemiddelaars, adviseurs bij banken en verzekeraars, subsidiologen.
-
Technologische, zoals: ICT-bureaus, ingenieursbureaus, huisvestingsadviseurs, kennismakelaars, kennisinstituten.
-
Sociaal wetenschappelijke, zoals: management consultants, arbodiensten, arbeidsbemiddelaars, communicatiebureaus, marktonderzoekbureaus, voorlichtingsbureaus, opleidingsbureaus.
Onderstaande korte generaliserende typering van een aantal van hen laat zien, dat de omgang met adviseurs bepaald niet makkelijk is.
Notarissen:
de tarieven zijn nog steeds niet transparant
er is veel standaardwerk en weinig maatwerk, waardoor ze wel snel werken,
maar kom niet bij ze voor een creatieve oplossing
de taal is afgrijselijk en niet te volgen voor ondernemers
voor een aantal zaken moet je nog steeds verplicht langs de notaris.
Advocaten:
de tarieven zijn aan de hoge kant, maar een probleem is
vooral dat het aantal uren dat je te wachten staat lastig te beheersen valt
ze houden altijd slagen om de arm
ze werken langzamer dan je zou willen
je moet ze jouw argumenten meermalen uitleggen willen
ze eindelijk eens goed op papier staan
je bent afhankelijk van ze omdat je de procedures en het jargon niet kent.
Fiscaal juristen:
die zijn gruwelijk duur, en niemand kan uitleggen waarom dat zo is
ze laten voortdurend merken dat je beter niet zelf naar de inspecteur kan gaan,
terwijl dat juist heel verstandig kan zijn, zeker na invoering van het
horizontaal toezicht
ze gaan voor de veiligheid soms op de stoel van de inspecteur zitten
de inspecteur krijgt de schuld van de trage gang van zaken
ze kunnen je soms een heleboel geld opleveren dat je anders zomaar aan
de belastingdienst had betaald
Accountants:
zijn over het algemeen niet zo duur
maken graag voorbehouden
zoeken ook graag spijkers op laag water
verwijzen je veel naar andere adviseurs, liefst ook van hun eigen firma
Subsidiologen:
als je in geval van no cure no pay moet betalen, betaal je ook de hoofdprijs
in veel gevallen is er juist sprake van no cure less pay,
waarbij je moet oppassen niet locked-in te raken
qua administratieve lasten werken ze niet echt verlichtend,
want je moet enorm veel informatie aan ze leveren
ze beloven veel, maar leveren weinig op
ICT-bureaus:
geen enkel project voldoet meteen aan de verwachtingen
veel werk kan de prullenbak in; er wordt dus veel geld verspild
als je eenmaal in de tang zit, heb je een andere tang nodig om weer los te komen
Management consultants:
hoge tarieven, geen resultaatverplichting
je moet zelf het meeste werk doen
ze horen je uit om te weten wat je graag wilt horen
meestal denk je, is dat nou alles
soms geven ze je een hele goede zet
Communicatiebureaus:
praten nogal zweverig over je productmarktcombinaties
een concept ontwikkelen gaat via trail and error en kost dus veel geld
Hoe kun je als ondernemer beter gebruik maken van de adviseur?
Voorbereiding is heel belangrijk. Denk nou niet: ik hoef me niet voor te bereiden want daar heb ik juist de adviseur voor, want dan neemt hij jou op sleeptouw. Je moet weten waar je zelf staat, hoever je al bent, waar je naar toe wilt en wat je precies van de adviseur wilt hebben. Allerbelangrijkste is: wat wil je met het advies concreet gaan doen. Als je daar slechts een vaag idee over hebt, moet je er niet aan beginnen.
Wat je bij een onoverzichtelijke vraagstuk wel kan doen is een kort advies vragen in de vorm van een quick scan, een verkenning, een klankbordfunctie e.d., waarbij de adviseur dan geen aanspraak kan maken op mogelijke vervolgactiviteiten. Bij zo’n kort adviestraject moet je zelf actief betrokken zijn, omdat het bedoeld is om de probleem- en doelstelling duidelijk te krijgen, niet bij anderen maar bij jezelf.
Een tweede punt is: wees niet eigenwijs en vraag op tijd advies. Er zijn nog altijd ondernemers die liever beslissen zonder advies in te winnen. Dat kan goed gaan, maar het kan ook fout gaan, en een adviseur kan de faalkansen substantieel omlaag brengen. In het stadium dat er nog geen onherroepelijke zaken zijn gedaan kun je zo veel geld en problemen besparen. Een advies is in dat stadium ook niet zo duur. Als je pas later advies vraagt, wanneer je merkt dat er iets tegenvalt of dat het helemaal niet loopt zoals je wilt, krijg je te maken met herstelkosten, waaronder ook de veel hogere kosten van de adviseur die je uit de problemen moet helpen.
Vraag daarom in elk geval vooraf advies bij belangrijke mutatiemomenten, zoals: het eerste perso-neelslid, een verhuizing, de eerste buitenlandse klant, een grote opdracht, een overname, een reorga-nisatie, een grote investering, een R&D-traject.
Twee voorbeelden kunnen dit nog wat verduidelijken.
Bij een groot toelevercontract krijg je te maken met leveringsvoorwaarden van het grote bedrijf aan wie je mag leveren. Laat daar vooral een eigen jurist naar kijken. Die kan er bijvoorbeeld een onredelijke boeteclausule uithalen of zorgen voor scherpere betalingstermijnen. Elke ondernemer wordt natuurlijk gretig van zo’n grote kans, dus de verleiding is groot om niet moeilijk te gaan doen, uit angst het contract niet te krijgen. Maar je moet wel met beide benen op de grond blijven staan en daar kan de jurist voor zorgen.
Bij het vernieuwen of verbeteren van ICT moet je niet afgaan op de beloften van de ICT-bureaus. Je moet zeker stellen dat de nieuwe software inderdaad werkt. Dat kan door met gecertificeerde pakketten in zee te gaan en/of door pas te betalen zodra blijkt dat de software in jouw bedrijf echt werkt.
Een derde punt is: ga niet zomaar in zee met ongevraagde/opgedrongen adviseurs, de zg. probleem-aanpraters. Naar aanleiding van wat ze vertellen kan het zinvol zijn je eens te verdiepen in het aange-dragen onderwerp. Pas daarna kan je goed beoordelen of je er echt iets aan wilt doen. En dan is nog maar de vraag of die probleemaanprater de geschikte adviseur is.
Vierde punt: gebruik je accountant als poortwachter. Hij kan op elk moment meedenken over het nut van een adviseur omdat hij het bedrijf volgt. Hij kan helpen bepalen welk advies precies nodig is, helpen zoeken naar de juiste adviseur en helpen bij de implementatie van het advies.
Relatie met kennismanagement
Tenslotte is het nuttig voor middelgrote bedrijven nog te wijzen op de relatie tussen advies en ken-nismanagement. Naarmate meer ervaring en kennis in het bedrijf zelf wordt opgeslagen is minder advies van buiten nodig, dat spreekt vanzelf. Het is dan wel van belang deze kennis en ervaring goed toegankelijk te hebben, anders krijg je te maken met onnodige advieskosten.
Daarbij kan worden ge-dacht aan de beschikbaarheid van diverse modelcontracten, evalueren van eerder genomen beslissingen, bewaren van nuttige informatie, overdragen van informatie bij vertrek van medewerkers die over relevante kennis beschikken, overzicht maken van adviseurs waarmee eerder goed is samengewerkt.
En nu terug naar dat veld vol bloemen en kruiden
We weten nu waarom het veld zo vol staat en we weten ook dat je goed moet opletten wat je er plukt. Wees niet verbaasd over de korte houdbaarheidsduur van het bosje dat je gebruikt. De omgeving verandert snel dus het is maar goed dat het bosje na een tijdje niet mooi meer is. Je neemt dan gewoon een nieuw bosje. De adviseurs varen er wel bij.
Peter van Hoesel,
oktober 2012
Boeken van Peter van Hoesel en verdere informatie.
– http://www.ambachtseconomie.nl/
– Hoesel, P. van (2008) Partij van de Eenvoud. Uitgeverij Sdu, Den Haag
Via Bol.com
Partij voor eenvoud / druk 1
Hoesel, P. van
Via Managementboek.nl
Samenvatting van 'Partij voor eenvoud'
Het beleid van de overheid is in de afgelopen decennia allengs ingewikkelder geworden. Bij elkaar genomen is het beleidssysteem inmiddels zo ingewikkeld, dat de kwaliteit van het beleid in ernstige mate is aangetast. Beter beleid wordt regelmatig belemmerd door bestaand beleid. Ernstiger is dat bestaand beleid in veel gevallen onvoldoende blijkt te werken of zelfs negatieve effecten oplevert. Het vertrouwen in de overheid heeft daardoor flinke schade opgelopen.
Het is voor onze samenleving van wezenlijk belang om deze schade te gaan herstellen. Daarvoor zijn drastische beleidswijzigingen nodig om dat kleine aanpassingen niet altijd tot vereenvoudiging leiden. Helaas zijn grote veranderingen bijzonder lastig te verwezenlijken, want politieke partijen houden elkaar voortdurend in een patstelling. De kiezer weet daardoor niet meer waar hij zijn stem moet laten.
Het valt te hopen dat politici zich op afzienbare termijn durven te bevrijden uit deze patstelling. Zij kunnen daarvoor de nodige inspiratie putten uit dit boek, en politiek geïnteresseerde burgers zullen hen daarbij hopelijk aanmoedigen.
Inhoudsopgave
Voorwoord
1. Inleiding
2. Een synthese tussen links en rechts
3. Naar een organische economie
4. Economische groei
5. Kwaliteitscriteria voor overheidsbeleid
6. Valkuilen in het beleidsproces
7. Sociaal-economisch beleid
8. Economisch stimuleringsbeleid
9. Publieke dienstverlening
10. Binnenlands bestuur, democratie en grondrechten
11. Ruimtelijke ordening en infrastructuur
12. Veiligheid en milieu
13. Internationaal beleid
14. Een doortastend beleidsprogramma
Zie verder: http://www.managementboek.nl/boek/9789012129190/
partij_voor_eenvoud_peter_van_hoesel?affiliate=1910
Peter van Hoesel over methoden en technieken voor beleidsonderzoek
Via Bol.com
Beleidsonderzoek in Nederland / druk 1
P.H.M. van Hoesel & J.W.M. Mevissen
Via managementboek.nl
Samenvatting van 'Beleidsonderzoek in Nederland'
'Beleidsonderzoek in Nederland' schetst een beeld van de wordingsgeschiedenis, de huidige stand van zaken en de te verwachten ontwikkelingen van het beleidsonderzoek in Nederland. Het gaat hier om een relatief jong vakgebied dat zijn wortels heeft in de wetenschap. Beleidsonderzoek is langzamerhand een belangrijke rol gaan spelen in de ontwikkeling en uitvoering van beleid bij overheden, organisaties in het maatschappelijke middenveld en, zij het nog in mindere mate, het bedrijfsleven. Het spreekt bijna voor zich dat de exacte invulling van die rol afhankelijk is van de behoeften van de opdrachtgever. Daarom wordt gebruik gemaakt van een veelheid aan methoden en technieken, theorieën, producten, rapportagetypen, enzovoort. Tegelijkertijd vindt er binnen het vakgebied een voortdurend proces van innovatie en professionalisering plaats waardoor sneller, beter en tegen minder kosten aan de vraag kan worden voldaan.
In tien hoofdstukken laat dit boek zien:
– wat beleidsonderzoek is;
– hoe het ontstaan is;
– welke rol het speelt in het beleidsproces en welk rendement het kan hebben;
– hoe de Nederlandse markt er uit ziet en hoe beleidsonderzoek in het buitenland georganiseerd is;
– welke kritiek erover geuit wordt en waarom;
– wat het toekomstperspectief voor het vak is.
Het boek is bedoeld voor beleidsonderzoekers (bij onderzoeksinstituten én bij interne onderzoeksafdelingen), opdrachtgevers, beleidsontwikkelaars en uitvoerders, toezichthouders en studenten die zich tot het vak aangetrokken voelen.
Inhoudsopgave
1 Geschiedenis van het beleidsonderzoek in Nederland
1.1 Inleiding
1.2 De ontwikkeling van beleidsonderzoek in drie perioden
1.3 Het prille begin (de periode tot 1945)
1.4 De overgangstijd (1945 – 1975)
1.5 Het tijdperk van professionalisering (1975 – heden)
1.6 Afsluiting
2 Geschiedenis van het beleidsonderzoek in de Verenigde Staten
2.1 Grondslag van Policy Sciences
2.2 Groeiende kennis, groeiende invloed
2.3 Drors nieuwe wetenschap
2.4 Verschillende opvattingen
2.5 Booming Business
2.6 Controverse
2.7 Great Society
2.8 Niet langer bijzonder
2.9 Rand Corporation
2.10 Speaking truth to power
2.11 Heroriëntatie en politieke actie
2.12 Uitwaaierend beleidsonderzoek
2.13 Evaluatie
2.14 Amerika en Europa
3 Wat is beleidsonderzoek?
3.1 Definitie en kenschets
3.2 Wat is beleidsonderzoek niet?
3.3 De groei van het evaluatieonderzoek
3.4 Afsluiting
4 Het beleidsproces in theorie en praktijk
4.1 Inleiding
4.2 Het begrip ‘beleid’
4.3 Het beleidsproces in fasen
4.4 Van probleem naar oplossing: de beleidstheorie
4.5 Typen van beleid
4.6 Het beleidsproces in de praktijk: de aanleg van IJburg
4.7 Kritiek op het fasenmodel
4.8 Samenvatting
5 Plaats en functies van beleidsonderzoek in het beleidsproces
5.1 Het belang van onderzoek voor de beleidsontwikkeling
5.2 Kennismanagement
5.3 Relatie tussen onderzoek en beleid
5.4 Het model van de beleidscyclus
5.5 Functies van beleidsonderzoek
5.6 Afsluiting en relativering
6 Wat is het rendement van beleidsonderzoek?
6.1 Inleiding
6.2 Voorwaarden voor het optreden van rendement
6.3 Rendementstypen
6.4Partijen die specifieke typen rendement kunnen ondervinden
6.5 Kan rendement van beleidsonderzoek gemeten worden?
6.6 Hoe kan het feitelijk gebruik van beleidsonderzoek verbeterd worden?
7 De markt voor beleidsonderzoek
7.1 Inleiding
7.2 Intern onderzoek
7.3 Intern of extern onderzoek?
7.4 De markt voor extern beleidsonderzoek
7.5 Is het beleidsonderzoek optimaal georganiseerd?
7.6 Conclusies
8 Beleidsonderzoek in onze buurlanden
8.1 Inleiding
8.2 Duitsland
8.3 Groot-Brittannië
8.4 Vlaanderen 138
9 Beleidsonderzoek onder vuur
9.1 Hoe meer onderzoeksrapporten, hoe meer elkaar tegensprekende resultaten
9.2 Beleidsonderzoek is ‘quick and dirty’
9.3 Er is te veel onderzoek, je ziet door de bomen het bos niet meer
9.4 Onderzoek levert lange, onleesbare en technische rapportages op
9.5 Goed onderzoek, maar met een verkeerde probleemstelling
9.6 Beleidsonderzoek levert conclusies op waarmee je alle kanten op kunt
9.7 Onderzoeksresultaten komen vaak als mosterd na de maaltijd
9.8 Opdrachtgever heeft de onderzoekers/het onderzoeksbureau gemanipuleerd
9.9 Beleidsonderzoek trapt open deuren in
9.10 Beleidsonderzoek is lastig omdat er steevast om meer of ander beleid wordt gevraagd
10 Een toekomstperspectief voor het beleidsonderzoek
10.1 Alles beweegt, maar waarheen?
10.2 Steeds sneller en beter door ICT
10.3 Het begrip ‘deskresearch’ krijgt een andere betekenis
10.4 Datamining als de nieuwe revolutie in het beleidsonderzoek
10.5 Van een passieve naar een actieve rol van de beleidsonderzoeker
10.6 De beleidsonderzoeker krijgt een eigen status
10.7 Evaluatieonderzoek evolueert naar een hoger niveau
10.8 Van een gesloten naar een open markt (of toch niet helemaal?)
10.9 Beleidsonderzoek vooral in samenwerking en netwerken
10.10 Beleidsonderzoek als uitvloeisel van professionalisering van het beleidsproces
10.11 De invloed van Europa blijft groeien
10.12 Tot besluit: de vergeten schakel in de Nederlandse kennis-infrastructuur
Methoden van beleidsonderzoekers
Marieke Boekenoogen & Carla Verheijen
