In 2003 werd door Mickey Huibregtsen, bestuurder van McKinsey & Company en voorzitter van NOC*NSF, en Pieter Winsemius, oud minister en lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, de Publieke Zaak opgericht. Met hun vereniging wilden zij maatschappelijke en politiek-bestuurlijke vernieuwing bevorderen. Naast een website schreven zij ook tal van artikelen waarin zij uitdaagden tot debat. Verder voert de Publieke Zaak met 21minuten.nl en belangrijk internetonderzoek uit. Dit onderzoek naar wat op tal van terreinen onder burgers leeft wordt elk jaar door meer dan 100.000 mensen ingevuld. Een belangrijke uitgave is het boek dat begin 2009 verscheen ‘De Publieke Zaak; Inspiratie voor een nieuwe dynamiek in de samenleving’ . Meer dan dertig vooraanstaande wetenschappers, vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, politici en journalisten gaven in deze bundel hun visie over thema’s als de open samenleving, de betrokken burger, de doelgerichte en doelmatige overheid, het vrije onderwijs, de maatschappelijk actieve onderneming en de informerende media.
Het is niet mogelijk om alle bijdragen de revue te laten passeren. Daarom beperk ik me tot wat ik zelf vernieuwend of de moeite waard vond. Uiteraard in het besef dat dat voor iedere lezer anders ligt.
De auteurs doen een voorzet voor de rol die de verschillende participanten zouden moeten spelen in de maatschappij van de toekomst. De centrale overheid moet vooral een inspirerende en samenbindende kracht zijn die een helder toekomstperspectief en een platform voor participatie biedt. De lokale overheid zou haar beleid van praktische experimenten moeten voortzetten. Het parlement zou zich moeten afvragen of het wel voortdurend op zoek moet zijn naar aandacht en stemmen en zich niet meer met hoofdzaken moet bezighouden.
De politieke partijen hebben reden tot zelfreflectie omdat zij door velen eerder als een hindernis dan als oplossing worden gezien op weg naar fundamentele veranderingen. Ondernemingen zullen zich meer moeten mengen in maatschappelijke discussies en een rol nemen in het realiseren van oplossingen. Maatschappelijke organisaties dragen verantwoordelijkheid als brug tussen overheid en samenleving en kunnen voorop lopen in het vinden van praktische oplossingen. Onderwijs en wetenschap hebben een cruciale rol in de vorming van kennis, waarden en karakter van onze jeugd. Tenslotte dienen de media te beseffen dat ze zich in de keuze en behandeling van onderwerpen bewust moeten zijn van de enorme invloed die zij hebben.
Een van de gevolgen van de continue veranderingen in onze huidige open samenleving is onzekerheid van uitkomsten. De toekomst is veel minder voorspelbaar dan voorheen. Het is daarom van belang open te staan voor de verschillende spelers en voor nieuwe oplossingen. Volgens Paul Schnabel, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, zijn we een land in verwarring. Over ons eigen leven zijn we tevreden, maar over de samenleving zijn we ongerust. Dat uit zich in een hang naar modern conservatisme, oftewel het behoud van de verworvenheden van vooral de tweede helft van de twintigste eeuw. De Socialistische Partij is bang voor verlies van de zekerheden van de verzorgingsstaat, de Partij voor de Vrijheid is bang voor de gevolgen van de migratie en wie vooral de Nederlandse natie wil behouden kan bij Trots op Nederland terecht. Een hang naar het verleden is zelden de weg naar de toekomst gebleken. Echter, een inspirerend perspectief van die toekomst ontbreekt!
Pieter Winsemius werkt de rol van de overheid nader uit. Politici moeten volgens hem vorm en inhoud geven aan de richting, de institutionele vormgeving en het onderlinge vertrouwen. Hij constateert dat er stagnatie is op belangrijke beleidsvraagstukken: sociale veiligheid, buurtontwikkeling, inburgering en participatie, jeugdzorg en schooluitval. Qua institutionele inrichting ziet hij dat er spanning is tussen beleidsmakers en beleidsuitvoerders. Dit is een belangrijke reden waarom die beleidsvraagstukken niet opgelost worden. De kloof moet overbrugd worden. Daarbij moet meer maatwerk ontstaan in de uitvoering en moeten burgers te maken krijgen met één loket. De sleutel tot verbetering ligt in meer ruimte geven aan de uitvoerders. Zo krijgt de burger ook meer vertrouwen in de overheid.
Ad Scheepbouwer, CEO van KPN, wijst op de groeiende kloof tussen enerzijds de ontwikkeling van kennisrevolutie en de globalisering en anderzijds de politieke en publieke instellingen in Nederland die daar onvoldoende adequaat op reageren. Mabel van Oranje, onder andere mede oprichter van War Child, werkt dit uit voor Europa en komt tot de conclusie dat Europa relatief aan invloed verliest. Zij stelt dat van Europa een effectief antwoord nodig is om meer coherentie tussen ontwikkelingshulp, milieubeleid, handelspolitiek en traditioneel buitenlands beleid nodig is.
Amerika heeft aan kracht ingeboet na de invasie van Irak. Mede daardoor is het Westen niet meer in staat in zijn eentje de wereld te leiden. De opkomst van China en India, maar ook van grootmachten als Rusland en Brazilië maakt dat politieke modellen steeds meer met elkaar zullen wedijveren. Zij roept Europa op de krachten te bundelen. De Europese Unie heeft als collectief de mogelijkheid om mondiaal invloed uit te oefenen.
Burgers accepteren geen overheid die slechts voorschrijft. Een almachtige overheid past niet in deze tijd. De vraag is echter wel hoe de burger een actievere rol in onze maatschappij zou moeten vervullen. Sinds de Honderd Dagen van Balkenende staat burgerparticipatie hoog op de agenda. Actieve deelname van burgers botst echter met ons bestel gekenmerkt door representatieve democratie, evenredige vertegenwoordiging en een sterke bestuurlijke traditie. De burger aan tafel zet de verhoudingen op scherp constateert Raul Lansink, adviseur in participatie en co-creatie. De overheid heeft nog onvoldoende geleerd in te spelen op de actieve burger die mee wenst te doen in besluitvormings- en uitvoeringsprocessen.
Het functioneren van de overheid is nog in hoge mate gestoeld op denkmodellen van meer dan een eeuw geleden. In het heroverwegen van de rol van de overheid, haar organisatie, haar beleidsontwikkelings- en uitvoeringsprocessen en haar verkiezings- en benoemingssystemen zal een focus nodig zijn op doelgerichtheid en doelmatigheid. Volgens Mickey Huibregtsen is het kerndilemma van de politiek dat partijen elkaar bestrijden met ideologieën, terwijl de burger en het land allang geen behoefte meer hebben aan ideologieën, maar aan praktische organisatie.
Qua doelstellingen voor de samenleving zijn er in zijn ogen nauwelijks meer verschillen. De ideologische verschillen zitten nu in de wegen waarlangs en de instrumenten waarmee doelstellingen worden bereikt. Eén van de problemen van een democratische overheid is dat elke verandering uitentreuren getoetst moet worden door allerlei partijen, waardoor de overheid verlamd raakt. Een individuele benadering is vereist, waarbij de uitvoerende aan de frontlijn – de agent, de ambtenaar – een veel grotere mate van vrijheid moeten hebben om in de geest van het beleid hun operationele keuzes te maken.
Ook voor Alexander Pechtold, fractievoorzitter van D66 in de Tweede Kamer, is de centrale vraag of we nu kiezen voor verandering of voor behoudzucht. Naast hervormingen van de democratie stelt hij dat er ook beleidsmatig belangrijke keuzes zijn te maken. Passen we ons aan aan de kansen en bedreigingen als gevolg van globalisering en technologische vooruitgang? Zet je bijvoorbeeld een deel van de groei in om onze economie klimaatneutraal te maken?
Mark Rutte, fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer, ageert tegen te hoge verwachtingen van burgers van de overheid. De regering spiegelt de burger voor alles op te kunnen lossen. Dit leidt tot overspannen verwachtingen die vervolgens niet waargemaakt kunnen worden. Een realistisch beeld van wat de overheid kan en wat vervolgens de verantwoordelijkheid is van de burger zelf is hard nodig.
Het onderwijs is de laatste tientallen jaren steeds opnieuw getroffen door opgelegde visies vanuit de rijksoverheid. Daardoor is de kwaliteit van het onderwijs niet beter geworden. Inmiddels is het inzicht doorgebroken dat het onderwijs moet worden teruggegeven aan degenen die daar dagelijks voor verantwoordelijk zijn. Uiteraard binnen de kaders van heldere einddoelstellingen.
Magalith Kleijwegt, redacteur bij Vrij Nederland, stelt dat de bureaucratie het heeft gewonnen van de zorg om de leerling. Zij stelt samen met burgemeester van Job Cohen van Amsterdam dat het systeem te ingewikkeld is geworden. Scholen zouden een spil moeten zijn in het leven van leerlingen en hun ouders. De school als middelpunt van de wijk. In het hoger onderwijs is volgens Frits van Oostrom, hoogleraar in Utrecht, sprake van grootschalige organisatievormen met enorme regeldruk en formalisering, een afrekencultuur op alle niveaus, met deelverplichtingen en deelcertificaten. Er is sprake van versnippering en permanent tijdgebrek. Er moet meer worden ingezet op persoonlijk contact en op meer algemene vorming, aldus Van Oostrom. Ook hier is dus de student uit het oog verloren.
Het wordt steeds helderder dat ondernemingen evenals burgers zelfstandig verantwoordelijkheid zouden moeten nemen voor de maatschappij om hen heen. Dat is ook waarom maatschappelijk actieve ondernemingen opkomen. De overheid stimuleert dit door in verantwoordelijkheid voor de uitvoering van haar beleid bij ondernemingen te leggen. Een verstandige onderneming wacht echter niet op de overheid maar houdt het initiatief bij zichzelf. Ook intern is het zo dat personeelsleden zich verbonden willen voelen met wat de onderneming waar zij werken betekent in de samenleving.
Wat is de rol van de media in de samenleving. Is die rol neutraal en slechts informerend? Of beïnvloeden de media misschien ook wat er gebeurt? Volgens Thomas Loudon, journalist, kunnen media niet objectief zijn en moeten ze daar ook eerlijk over zijn. Zij zouden duidelijk moeten maken vanuit welk perspectief zij naar de situatie waarover zij berichten kijken. Op die manier kan de burger zelf kiezen vanuit welke invalshoeken hij geïnformeerd wil worden.
Een bundel met veel bijdragen uit verschillende invalshoeken is altijd interessant omdat je op een compacte manier met veel onderwerpen kennismaakt. Wat je mist is een uitgewerkte visie. Dat is ook in De Publieke Zaak het geval. Dat wordt nog versterkt doordat de bijdragen niet meer dan circa vijf bladzijden beslaan. Wel wordt de lezer nogal eens met herhalingen en open deuren geconfronteerd. De bijdragen zijn nogal wisselend van kwaliteit, diepgang en originaliteit. Dat neemt niet weg dat het boek je op ideeën brengt en je kennis verbreedt over belangrijke maatschappelijke thema’s.
Bert van Ravenhorst,
December 2009
Meer weten?
(via Bol.com)
De publieke zaak
Mickey Huibregtsen
Via Managementboek.nl
Inhoudsopgave
Geachte lezer
1. De 'open' samenleving
Waar het publieke het persoonlijke raakt
Maatschappelijke vernieuwing
De publieke zaak
Schot in de zaak
Baron van Münchhausen, of de wereldspiegel van het nationale verleden
Een Nederlandse marktstaat
Megatrends en de samenhang der dingen
Sport als inspiratie voor de samenleving
It's the society, stupid
Europa in een veranderende wereldorde
2. De 'betrokken' burger
Burgerparticipatie: fictie of noodzaak?
Niet nieuwer, maar wel beter
'Het voelt niet zo'
Kunstparadijs
3. De 'doelgerichte' en 'doelmatige' overheid
Overheid vraagt meer organisatievermogen dan ideologie
Nederland als wegbereider van de 21e eeuw
Leiderschap gevraagd: maar van wie?
Pleidooi voor een zelfverzekerde risicomaatschappij
Nederland op dieet; empathie en efficiëntie in de publieke sector
Op weg naar een nieuwe Europese belastingorde
4. Het 'vrije' onderwijs
Donderdagmiddag vanaf drie uur wordt alles anders
Mensen maken het verschil
Weerbaarheid en ontwikkeling: kinderen eerst!
Gooi alle rapporten het raam uit!
Recht op het verkeerde doel af
Kleine veranderingen, grote resultaten
Onderwijs vraagt een persoonlijke band
5. De 'maatschappelijk actieve' ondernemingen
Maatschappelijk actief ondernemen
Verantwoord kapitalisme
De innovatieparadox
Visie op verandering
Vallen en opstaan na Gore
6. De 'informerende' media
Meer dan één waarheid
Voor een zinvol publiek debat moet de burger mediawijs zijn
Epiloog
De auteurs.
Zie verder:
http://www.managementboek.nl/boek/9789047001980/de_publieke_zaak_
mickey_huibregtsen?affiliate=1910
