De samenleving verandert in hoog tempo. Dit heeft ook gevolgen voor werk binnen en buiten arbeidsorganisaties. Zeven trends worden door Hans van der Heijden en Saliha Bochhah onderscheiden: digitaler, grenzelozer, pluriformer, onzekerder, verantwoordelijker, vitaler en ondernemender. Zij beschrijven deze trends in hun boek ‘De werkelijkheid van morgen; zeven megatrends die HRM op z’n kop zetten’. De toenemende digitalisering wordt door de auteurs als de moedertrend gezien voor de andere trends waar werkend Nederland mee te maken krijgt. De auteurs schetsen een beeld van de belangrijkste ontwikkelingen de komende vijf tot zeven jaar. Verplichte kost voor iedere P&O-er!
Digitaler
Informatietechnologie heeft een groeiende invloed op de samenleving en de ontwikkelingen zijn nog lang niet ten einde. ICT verandert de aard van ons werk en de relatie tussen leidinggevende en medewerker. Er is steeds minder sprake van een kennisvoorsprong van een kleine groep in de organisatie, veelal hoger geplaatsten.
Vertrouwen wordt daardoor belangrijker in de onderlinge relatie tussen leidinggevende en medewerker. Voor de kwaliteit van het werk en de motivatie kan dit positieve gevolgen hebben. Een gevolg van de snelle ontwikkelingen is ook dat medewerkers een toenemende druk ervaren om hun kennis en vaardigheden op peil te houden. Een andere kant van de digitalisering is dat controle over het doen en laten van medewerkers steeds gemakkelijker wordt. Dat kan een gevoel van onveiligheid geven. Er zijn inmiddels organisaties die registreren welke websites medewerkers bezoeken.
De volledige bereikbaarheid levert tevens een continue druk op. De scheidslijn tussen werk en vrije tijd vervalt zo immers steeds meer. De auteurs onderscheiden een aantal paradoxen. Allereerst is er enerzijds sprake van meer autonomie en eigen controle door ICT, terwijl er anderzijds sprake is van meer druk in verschillende varianten: tijdsdruk, prestatiedruk, deadlines en een te veel aan informatie.
Vervolgens constateren Van der Heijden en Bochhah dat aan de ene kant informatie-uitwisseling en het delen van kennis gemakkelijker worden, terwijl aan de andere kant het persoonlijk contact vermindert door bijvoorbeeld e-mail.
Ten derde maakt ICT ons in beginsel volledig bereikbaar. Tegelijkertijd ontstaat zo de druk om ook feitelijk voortdurend bereikbaar te zijn. Tenslotte maakt ICT dat we overal kunnen werken. Dat leidt tot meer flexibiliteit, maar in de praktijk vaak ook tot meer werken!
Grenzelozer
Grenzen vervagen op allerlei gebieden. De globalisering is niet meer weg te denken. Media en internet maken de wereld tot een global village. Ook gaan we steeds meer op reis. Bij voorkeur naar verre bestemmingen. Goederen en diensten worden wereldwijd geproduceerd en ook de arbeidsmarkt is mondiaal geworden. Landen als China en India zijn inmiddels geliefd om productieprocessen naartoe te exporteren. Door de uitbreiding van de Europese Unie is ook de arbeidsmarkt vergroot met voormalige oostbloklanden.
Grenzen tussen organisaties en levenssferen vervagen. Er ontstaan nieuwe relaties tussen concurrenten, organisaties die voorheen een klant-leveranciersrelatie hadden en tussen organisaties uit heel verschillende sectoren. Denk aan het Senseo-koffieapparaat of de Beertender. Ook functies vervagen. Medewerkers hebben tegelijkertijd rollen als manager, projectleider en adviseur. De afbakening tussen werktijd en vrije tijd wordt minder scherp. In de organisatie surfen medewerkers voor zichzelf onder werktijd. Omgekeerd wordt meer thuis voor de baas gewerkt. Ook telewerken vervaagt de grenzen.
Pluriformer
Diversiteit in onze samenleving neemt een grote vlucht. Het traditionele gezin is op zijn retour, het aantal inwoners met een niet-Nederlandse culturele achtergrond groeit en de Nederlandse bevolking vergrijst. Bij gezinnen zien we vooral dat ze kleiner worden. Er zijn meer alleenstaanden en gezinnen met één ouder. Ook zien we meer tweeverdieners, waardoor vaker huishoudelijke en zorgtaken worden uitbesteed. Het opleidingsniveau stijgt en vrouwen werken meer dan ooit. Faciliteiten om werken voor vrouwen mogelijk te maken zullen daarom belangrijker worden. Op de werkvloer betekent de culturele diversiteit extra aandacht voor religieuze uitingen en feestdagen.
Tevens zullen werkgevers een taalbeleid moeten gaan voeren. Men zal elkaar immers moeten verstaan! Schaarste op de arbeidsmarkt zal er toe leiden dat opnieuw een beroep zal worden gedaan op ouderen om langer te werken of om opnieuw in te treden na pensionering. De grijze druk verschilt echter sterk tussen sectoren. De grootste problemen zijn te verwachten bij de relatief sterk vergrijsde overheid. Destandaardisering van levenspatronen zal ertoe leiden dat medewerkers vaker willen veranderen tussen deeltijd en voltijd, tussen werkloosheid en arbeid, tussen scholing en betaald werk, zorg en betaald werk en tussen arbeid en pensionering. Jongeren die opgroeien in de digitale wereld moeten samenwerken met ouderen van de vulpengeneratie die langer doorwerken. Hoe zullen zij elkaar begrijpen? Met het pluriformer worden van de samenleving komt ook de solidariteit onder druk te staan. Dat kan gevolgen hebben voor de sociale zekerheid.
Onzekerder
Terroristische aanslagen hebben in het westen een gevoel van onveiligheid veroorzaakt. Zeker nu de moorden op Fortuyn en Van Gogh het terrorisme ook naar Nederland hebben gebracht. Ook de economische recessie en het hervormen van de sociale zekerheid naar meer private invulling en keuzevrijheid hebben het gevoel van onveiligheid doen toenemen. Vertrouwen in de politiek is daardoor afgenomen. De toegenomen criminaliteit heeft ertoe geleid dat mensen zich minder veilig voelen. Meer aandacht voor criminaliteitsbestrijding en verlies aan privacy, bijvoorbeeld door de identificatieplicht, zullen ons deel zijn. De tijd van gedogen is voorbij. Er is een roep om meer en strenger straffen. We ergeren ons aan gebrek aan fatsoen en hufterig gedrag. Binnen organisaties is meer aandacht voor ongewenste omgangsvormen als pesten en sexuele intimidatie. De onzekerheid leidt ertoe dat er een hang is ontstaan naar behoudzucht en traditie.
Verantwoordelijker
Fraudezaken en schandalen hebben er bij organisaties toe geleid dat zij meer zijn gaan beseffen dat een open en transparante cultuur nodig is. Gedoe rond de hoge topsalarissen, bouwfraude, internet-plagiaat en illegaal downloaden van muziek zijn ook in Nederland voorpaginanieuws. Ook de digitale revolutie dwingt tot meer openheid. Internet maakt het gemakkelijker om organisaties wereldwijd negatief in het nieuws te brengen. Deze ontwikkeling vraagt om steeds meer transparantie binnen ondernemingen en in de samenleving als geheel. Daarnaast vraagt het om meer wettelijke maatregelen om graaigedrag tegen te gaan en klokkenluiders te beschermen. Inmiddels neemt de aandacht voor maatschappelijk verantwoord ondernemen toe.
Vitaler
Ouderen blijven langer vitaal. Meer ouderen willen daarom na hun VUT of pensioen inzetbaar blijven. Een groeiend aantal start dan ook een eigen bedrijf. Organisaties gaan steeds meer belang hechten aan de gezondheid van medewerkers. Een betere voeding en meer bewegen bevorderen de gezondheid. In het verzuimbeleid is een omslag te constateren van gezond maken naar gezond blijven. Roken en overgewicht zijn de risico’s waarop de meeste pijlen worden gericht. De vraag is waar de grens ligt van beïnvloeding. Zal er in sollicitatieprocedures rekening mee worden gehouden of leidt een gezonde leefstijl tot een bonus?
Ondernemender
Zelf keuzes maken wordt steeds gewoner. De overheid bevordert dit en het slaat aan. Recordaantallen starten een eigen bedrijf. Ook waarderen medewerkers keuzemogelijkheden in hun arbeidsvoorwaardenpakket, zodat zij in kunnen spelen op specifieke wensen in de levensfase waar zij in zitten. Het onderwijs wordt prestatiegerichter. Scholen en universiteiten proberen zich te onderscheiden door specifieke programma’s voor talentvolle studenten. Aan de andere kant zien we ook een verschraling en een verzakelijking in de onderlinge relaties. Tevens zijn er de schaduwkanten voor wie niet mee kan komen in de race. Er zijn immers ook in ons land veel mensen die ongeletterd of laaggeschoold zijn. Ook zijn er risico’s voor wie wel meedoet en ten onder gaat aan te lang werken, werkdruk en overwerken. Een groeiende groep Nederlanders voelt zich gejaagd door de tijd.
Het boek van Hans van der Heijden en Saliha Bochhah snijdt hout. Het geeft een geloofwaardig beeld van wat ons in HRM te wachten staat en waarop een antwoord moet worden gegeven. De leesbaarheid is prima en de voorbeelden herkenbaar en aansprekend. Kortom: een aanrader!
Bert van Ravenhorst,
Juni 2007,
lt.vanravenhorst@orange.nl
