Harvard business review maart 1999.
WIE van de studenten in het organisatievak is de laatste jaren niet met hem groot geworden. Henry Mintzberg, schrijver van boeken zoals ?structure in five', ?the rise and fall of strategic planning' en ?Mintzberg on managent'. Hele horden studenten hebben hun eerste kennismaking met het vak organisatiekunde leren associeren met de naam MINTZBERG.
Maar eerst even de samenvatting:
"Leiding geven aan professionals is een lastige klus. Professionals hebben door hun hoog ontwikkelde competenties niet veel supervisie nodig en zijn weinig bereid interventies in hun eigen professionele functioneren te accepteren. Interventies moeten daarom op een zeer subtiele eigenlijk onzichtbare vorm van leiderschap worden geleverd. Management van professionals vraagt dus om een onzichtbare vorm van leiderschap, waarbij het accent ligt op de verzorging en verbetering van de co?rdinatie tussen professionals, op externe belangenbehartiging en de verzorging van ondersteunende activiteiten."
Om te zien hoe het leidinggeven functioneert bij een groot symfonie-orkest liep Henry Mintzberg, hoogleraar aan de Canadese McGill University, een dag mee met Bramwell Tovey, artistiek leider en dirigent van het Winnipeg Symphony Orchestra. Daarbij vallen Mintzberg een aantal zaken op. Interventies van de dirigent zijn vooral gericht op secties of op het gehele orkest, zelden op personen.
De dirigent onderhoudt geen prive-relaties met de orkestleden, omdat er binnen het orkest een zeer competitieve sfeer aanwezig is en meer aandacht voor een orkestlid makkelijk uitgelegd kan worden als partij kiezen. Leiding geven is vooral tempo, timing en maat aangeven, terwijl de rest van de productie volgens de partituur verloopt. Omdat het productieproces zo goed verloopt, kunnen gastdocenten onmiddellijk aan de slag. Zij kunnen op het product, (via tempo, timing, maat) toch een eigen stempel drukken. Het meten van de kwaliteit van het geleverde product verloopt via het oor en niet via productiestatistieken.
In het gesprek met Tovey wordt gememoreerd dat de stijl van dirigeren sinds Toscanini sterk gewijzigd is van autoritair naar minder dominant, al blijft de verleiding naar af en toe een autoritaire uithaal wel aanwezig.
Als belangrijkste conclusie van zijn observatie bij het orkest stelt Mintzberg voor de mythe van de dirigent of manager als absoluut leider vaarwel te zeggen, van het podium af te komen en de budget-dirigeerstok vaarwel te zeggen. Ook geeft Mintzberg geen alternatief voor een zo simpel maar wel noodzakelijk instrument als de dirigeerstok voor co?rdinatie, tempo, timing en maat.'
Interessant dat de commentatoren zo sterk aan dat dirigeerstokje hangen. En dat in een tijd waarin ?netwerken' het sociale coordinatiemechanisme begin te worden. Maar goed laten we eens kijken wat een van de oudste en meest prestigieuze werken van de Tao?stische filosofie genaamd ?Huainanzi' er van zeggen. Wat is dat trouwens eigenlijk, Tao? Je kunt Tao een beetje vertalen als ?de weg'. De weg die je in je leven volgt. Het boek ?Huaninanzi' heet in zijn Engelse vertaling de titel ?the book of leadership and strategy: Lessons of the Chinese masters'. De ?weg' die je (als leidinggevende/staatsman) in je leven kunt volgen.
Het boek van de meesters van Huaninan is een verzameling van uitspraken over civilisatie, cultuur en overheid en is gebaseerd op o.a. de Tao-te Ching van Lao-tzu. Nu zal die Tao-te Ching menigeen geen ene moer zeggen maar de ?Tao-te Ching' geeft een aantal grondregels die je kunnen helpen een plezier en vervullend leven te ontwikkelen volgens de auteur. De Tao-te ching is enige jaren geleden in een westers managementjasje gestoken door ene Heider die zijn boekje ?de Tao van leiderschap' noemde. Een van de zinnen daarin luidt als volgt:"Van de beste leidinggevende valt het niet op dat hij leiding geeft. Bij zo iemand hebben de mensen het gevoel van ?wij doen het zelf.'" Je zou bijna denken dat Mintzberg dat gelezen heeft. Maar goed, nu terug naar ?the book of leadership & strategy'. Dit boek legt links tussen het beheer van de natuur, persoonlijke ontwikkeling, sociaal-politieke evolutie en uiteraard de rol van leiderschap daarin.
Alhoewel de idee?n in dit werk gebaseerd zijn op het klassieke werk van Lao-tzu is er een belangrijk verschil te noemen. Lao-tzu schreef zijn werk in een tijd van oorlog terwijl de Chinese meesters van Huainan leefden in een tijd van opbouw volgend na een tijd van eeuwen oorlog. Hun lessen zijn dus meer positief en constructief dan die van hun voorgangers die in oorlogstijd leefden. Ze hadden de volgende voorkeuren/idee?n:
1. Minimale overheidsbemoeinis en maximale mogelijkheden voor individuele zelfverwerkelijking.
2. Bewust omgaan met de balans tussen mens en miljeu.
3. Gezonde samenlevingen zijn samenlevingen waarin balans en harmonie is bij het individu en harmonie en balans in de relatie tussen het individu en de natuur resp. de sociale context waarin hij of zij leeft.
Een verbazingwekkende moderne filosofie, nietwaar? Ook al is hij enige duizenden jaren geleden op schrift gesteld.
Maar wat zeggen deze geschriften over leiding geven? Ik heb er eens een paar uitspraken uitgehaald:
1. Those who gain the benifits of power have very little in the way of holdings (= bezit) and very much in the way of responsibility. What they maintain is very restricted, what they control is very broad.
2. The way of rulers is to live quietly to cultivate themselves and to live frugally (sober) to lead those below. If rulers live quietley, those below will not be restless; if rulers live frugally, the citizens will not resent them.
3. The way of leadership is not for doing but for not doing. What does not doing mean? It means that the intelligent do not act on rank, the benevolent do not give based on rank. These can be called not doing.
4. There are three dangers in the world: to have many privileges but few virtues is the first one. To be high on rank but low on ability is the second danger. To receive a large salary without personally accomplishing much is the third danger. So "people may gain by loss and may lose by gain".
Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat op basis van dit soort uitspraken bescheidenheid, soberheid, ?ben gewoon jezelf' en niet je rang alsook deugdzaamheid belangrijke waarden voor een leidinggevende zijn. Los van het feit of je deze ervaringsuitspraken uit een ver verleden in de tegenwoordige tijd waarde wil toekennen, zeker de eerste drie ondersteunen het idee van Mintzberg. En voor wat het dirigeerstokje betreft. Dat is zichtbaar. In het zojuist beschreven beeld wordt echter meer leiding gegeven op basis van waarden die hun eigen positieve effecten cre?ren. Een dirigeerstokje verdwijnt daarbij op de achtergrond. Misschien cre?ert de stijl die Mintzberg in zijn artikel propageert wel zelfsturende/zelfcorrigerende organisaties, teams of samenlevingen! En daar hoef je al helemaal geen (ouderwets) stokje meer bij te gebruiken. Of is het meer wenselijke ?oude wijn in nieuwe zakken' waarbij die nieuwe zakken ontwikkelingen in de samenleving resp. veel huidige organisaties zijn?
