Risico’s managen?

Stukje van Ton Soons, sr. medewerker Procesontwikkeling & AO
Ministerie van LNV. Het onderstaande verhaal handelt over het managen van risico's. Hoewel dit grote populariteit geniet, kan het zijns inziens snel evalueren tot een gevaarlijke en stompzinnige bezigheid. Uiteraard is deze visie ludiek en niet zwartwit bedoeld. Het is in in ieder geval wel een visie die ik van harte onderschrijf.

Ik (lees: Ton Soons) heb een diepgewortelde afkeer van risicomanagement. Waarom zou ik risico's moeten verzinnen en vervolgens maatregelen bedenken om de risico's weer af te dekken. Je zult aanvoeren dat de kans op verstoring van het proces doorgaans tot een aanvaardbaar niveau gereduceerd moet worden. En dat ben ik helemaal met jou eens. Zij het dat ik besloten heb er een andere mening op na te houden. Want waar draait het om: risico's minimaliseren of succes maximaliseren?
Waarschijnlijk voer je nu aan dat ik de zaak gewoon omdraai: de kans op succes maximaliseren is de positieve variant op risico's minimaliseren. Mooi niet: het realiseren van doelstellingen, ambities en competenties van de organisatie (oftewel het managen van succes) is een fundamenteel andere insteek dan het managen van risico's.
Ik zal ??n en ander trachten te verduidelijken in termen van Cruijffiaanse wandtegelwijsheid. In het voetbal staat risicobeheersing voor niet verliezen (verdedigen) en succesanalyse voor winnen (aanvallen). Nu is het mogelijk om te degraderen aan het eind van de competitie zonder te hebben verloren. Het is daarentegen niet mogelijk kampioen te worden zonder te winnen. Wat zeg je? Zonder verdediging is het risico op een tegendoelpunt aanzienlijk? Maar was de aanval dan niet de beste verdediging? Als jij aan de bal bent op weg naar het vijandelijke doel, kennen hunnie toch niet scoren.
Psychologisch gezien is het maximaliseren van succes een wezenlijk positievere houding dan het minimaliseren van risico's. Risicomanagement komt neer op onheilbestrijding. En het is een kosmologische wet dat als je onheil zoekt of als je je zorgen maakt over van alles en nog wat, vroeg of laat ook dat onheil of die zorgen op je afroept. Terwijl dat het laatste is wat je wilt. Focus op de barri?res (risico's) en al spoedig wordt het doel uit het oog verloren. Angst verlamt bovendien de beweging naar het doel. Omgekeerd zal een continu streven naar succes, de kans op succes daadwerkelijk aanzienlijk vergroten. Succes begint dus inderdaad met het maken van de juiste keuze.
Volgens de theorie (van wie eigenlijk?) is het de bedoeling dat je eerst het risico benoemt, vervolgens berekent hoe groot de kans is dat het risico zich zal voordoen, dan de mogelijke financi?le schade aangeeft en tot slot bedenk je wat je moet doen om het risico te uit te sluiten of tot een aanvaardbare schade terug te brengen. Een knappe kop die dat kan. Het leidt niet meer dan tot subjectieve schijnnauwkeurigheid. Daarnaast is het onbegonnen werk om alle risico's in beeld te brengen. Het voorspellen van onvoorspelbare risico's (die doorgaans de grootste impact hebben) is uiteraard nog veel moeilijker.
Het leuke aan risicoanalyse is, dat je in no-time honderden risico's kunt verzinnen. Eigenlijk is dat gewoon al een indicatie dat risicoanalyse een volstrekt belachelijke bezigheid is. Maar goed, dat is slechts mijn mening. Het is natuurlijk ook fantastisch dat je jouw baas met al die risico's, al dan niet gewild, een flink aantal slapeloze nachten kunt bezorgen. Minder leuk wordt het wanneer de accountantsdienst, of een andere controlerende instantie, voor je neus staat met de vraag of je voor al die risico's ook passende beheersingsmaatregelen getroffen hebt. Ja? Dan heb je waarschijnlijk veel collega's opgezadeld met een hoop zinloos werk. Nee? Dan kan ik niet anders dan concluderen dat jouw organisatie groot onheil op zich afroept.
De ironie van de voorgaande alinea is, dat wanneer je slechts een beperkt aantal wezenlijke risico's benoemd, laten we zeggen een stuk of 10, en daarvoor passende maatregelen hebt getroffen, de accountantsdienst tevreden zal zijn. Wanneer je er daarentegen 100 zou hebben bedacht, en slechts 10 daarvan (diezelfde als uit de vorige zin) hebt voorzien van passende maatregelen, zal de toorn van de accountantsdienst genadeloos hard op de organisatie afdalen. En alleen omdat jij zo goed bent in het bedenken van risico's. Da's toch raar, nietwaar?
Voor mij alweer een indicatie dat risicoanalyse alles in zich heeft om snel te evalueren tot een gevaarlijke en stompzinnige bezigheid.

Doe eens gek, wees positief en ga voor succes. Al is het puur voor de fun. Ik krijg liever wat ik wil, dan datgene waar ik bang voor ben.