Hoe kan het dat in Estland vijftigduizend mensen bereid zijn om vrijwillig zwerfvuil op te ruimen? Hoe is het mogelijk dat een oproep in Trouw de stoot geeft tot de aanschaf van vijftigduizend zonnepanelen, zonder enige vorm van subsidie? Hoe kan het dat een groeiend aantal zzp ers elkaars risico op arbeidsongeschiktheid opvangt in kleinschalige `broodfondsen ? Hoe komt het dat hulpverleners vaak familie en vrienden over het hoofd zien als het in een gezin helemaal fout loopt? En dat deze naasten als hun dat in een Eigen Kracht-conferentie gevraagd wordt, zich het vuur uit de sloffen lopen? Pieter Hilhorst en Jos van der Lans schreven er een boek over.
Als personen die aan de wieg hebben gestaan van een van de broodfondsen, zagen ze dat veel mensen het heft in eigen handen nemen. Denk maar eens aan de opkomst van energiecoöperaties.Tegelijkertijd constateerden ze vaak weglekkende energie als initiatiefnemers zich moesten verstaan met overheden en instellingen. De laatsten wisten er zich geen raad mee. Van de ene kant initiatieven stimuleren van de andere kant deze tegelijk smoren door de wijze waarop klassieke bureaucratieën functioneren.
Vaak heeft dat te maken met regels van rechtmatigheid of, een andere keer juist om burgers te beschermen dan wel een verantwoorde belangenafweging te respecteren. Ook het in stukjes knippen van een probleem en dit verdelen over verschillende ambtelijke en semi-ambtelijke kolommen maakt het er niet beter op.
Het probleem blijkt echter niet alleen de regels te zijn. Bestuurders zijn regelmatig ''kop van jut'.
Goed besturen en tegelijkertijd meer ruimte bieden aan het zelforganiserend vermogen van de samenleving, aan sociale netwerken, levert immers per definitie een spanningsveld op. Niet alleen in Amsterdam. Maar in elke gemeente waar men op zoek is naar een andere minder bureaucratische en meer stimulerende omgang met de kracht van burgers.
De overheid kan initiatieven van onderop faciliteren. De kracht van netwerken stimuleren. Naast de mogelijkheden die nieuwe sociale media bieden voor het bevorderen van samenwerking. Nieuwe platformachtige netwerkorganisaties zijn aan een onstuitbare opmars bezig. Dank zij netwerken vinden mensen banen maar ook bij grote thema’s vinden mensen elkaar.
Dat kan in feite worden gezien als een nieuwe vorm van sturen van burgers en groepen. Door platforms te creëren en vooral de gelegenheid durven bieden om zelf met oplossingen te komen en deze uit te voeren. Dat vraagt van bestuurders die dat doen wel dat ze de kunst van het loslaten beheersen.
Box: het schoonhouden van de straat.
Een burger vroeg zich openlijk af of bewoners niet een vuilcontainer zouden kunnen adopteren?
Probleem was dat mensen hun buren niet kenden en in sommige panden woonden steeds wisselende verzamelingen van Oost-Europeanen. Dan moet je radicaler durven denken. Mensen niet de verantwoordelijkheid geven over de vuilstortplaats maar over hun hele straat…….Nodig ze uit om een microcorporatie op te richten, faciliteer het. Zo’n corporatie mag plannen ontwikkelen voor de buurt of de straat, maar moet dan ook het recht krijgen te bepalen wie er komt wonen in de vrijkomende woningen. Welbeschouwd is het vreemd dat de burger daar geen invloed op heeft, terwijl dat toch een zeer grote invloed heeft op hun woongenot.
De Localism Act
In het Verenigde Koninkrijk heeft men een aantal van deze radicale stappen durven zetten, onder meer als uitwerking van het zog. Big Society – concept. Kerngedachte daarin is dat burgers in staat moeten zijn om zelf vorm te geven aan hun leven en hun gemeenschap. Deze rechten zijn vastgelegd in de Localism Act. Deze wet geeft burgers sinds eind 2011 de ‘right to challenge’, het recht om een publiek gebouw of publieke dienst over te nemen als (georgansieerde) burgers kunnen aantonen dat ze het zelf beter kunnen doen.
Varianten van netwerkend samenwerken
Hilhorst en Van der Lans onderscheiden een aantal hoofdvarianten van netwerkend samenwerkend:
| Sociaal doe-het-zelven | Directe wederkerigheid | Generaliseerde wederkerigheid |
| Sterke banden | Met bekenden voor elkaar | Met bekenden voor anderen |
| Zwakke banden | Met onbekenden voor elkaar | Met onbekenden voor anderen |
Het broodfonds is een voorbeeld van met ‘bekenden voor elkaar. Dat is een arbeidsongeschiktheidsvoorziening voor zelfstandige ondernemers. Een verantwoord en betaalbaar alternatief voor reguliere verzekeringen. Als je deelneemt heb je controle op je geld en het beleid. Het Broodfonds werkt als een schenkkring. Wie ziek is krijgt van alle deelnemers een bedrag geschonken. Dit bedrag is bedoeld om te voorzien in het eerste levensonderhoud, een basisvoorziening. De deelnemers zijn verantwoordelijk voor de uitvoering. Het geld dat je iedere maand op je eigen broodfondsrekening stort blijft, met aftrek van de schenkingen en kosten, van jezelf.
Een mooi voorbeeld van met ‘bekenden voor anderen’ zijn de ‘Eigen Kracht Conferenties’. Daarbij wordt afgerekend met de neiging van hulpverleners om hun cliënten systematisch te onderschatten. Het idee is opgepikt in Nieuw Zeeland door Rob van Pagée. Daar heette het ‘Family Group Conferencing.’ Leden van de familie gaan zelf in conclaaf om, m.b.t. uit huis geplaatste jongeren, oplossingen te vinden. Dit bleek een succesformule. Ook in Amsterdam is bij honderden gezinnen gekeken naar de opbrengst. Die is zonder meer hoopgevend.
Het boek staat verder vol met talloze andere inspirerende voorbeelden van ‘sociaal-doe-het-zelven’ en is m.i . een ‘must’ voor elke hedendaagse politieke bestuurder.
Max Herold
Februari 2014
Meer weten?
Sociaal doe-het-zelven: de idealen en de politiek praktijk.
Auteurs: Pieter Hilhorst & Jos van der Lans
Uitgeverij Atlas Contact Amsterdam/Anterpen, 2013
Klik op:
http://www.managementboek.nl/boek/9789045025896/
sociaal-doe-het-zelven-pieter-hilhorst?affiliate=1910
