Italiรซ lijkt het land van zalig nietsdoen, van lange dagen luieren in de zon en genieten van het leven. Een land van stilstand en wanorde, niet van politieke vernieuwing. Maar kloppen die clichรฉs wel? Dit boek laat zien dat Italiรซ juist continu in beweging is en vooroploopt in de moderne politiek. Steeds weer is Italiรซ de plek van radicale experimenten die de geschiedenis van heel Europa veranderen. De auteurs draaien het beeld van Italiรซ als politieke achterblijver volledig om. Mussolini introduceerde het fascisme lang voordat Hitler de macht greep. Berlusconi wees het populisme al in de jaren negentig de weg, en vandaag is Italiรซ het laboratorium van de internetdemocratie.
Het Italiaans experiment biedt een nieuw perspectief op de Italiaanse geschiedenis en actualiteit. In een meeslepend overzicht van de negentiende eeuw tot nu beschrijven Pepijn Corduwener en Arthur Weststeijn hoe Italiรซ keer op keer nieuwe politieke experimenten lanceert die elders worden overgenomen. Wie wil weten welke toekomst er in het verschiet ligt voor de westerse politiek moet naar Italiรซ kijken.
Pepijn Corduwener en Arthur Weststeijn zijn historici en Italiรซkenners. Ze doceren aan de Universiteit Utrecht en delen regelmatig hun expertise over Italiรซ in de media. Het Italiaans experiment is een sterk uitgebreide herziening van het eerder verschenen Proeftuin Italiรซ.
Meer weten?
Het Italiaanse experiment: een nieuwe geschiedenis van modern Italiรซ
Auteur: Pepijn Corduwener & Arthur Weststeijn,
Uitgeverij: Prometheus, Amsterdam, 2021 364 paginaโs
Klik op: https://www.managementboek.nl/boek/9789044644272/het-italiaanse-experiment-pepijn-corduwener?affiliate=1910
Als dieperliggende oorzaak van de experimenten geven de auteurs aan dat de kloof tussen burger en politiek in Italiรซ groot is. Steeds weer wordt geprobeerd die kloof te overbruggen. De kloof is drieledig. Allereerst tussen de politieke elites en de bevolking. Vervolgens de kloof die Italianen ervaren tussen Italiรซ en de andere landen van West-Europa. Tenslotte de binnenlandse kloof tussen het noorden en het zuiden van Italiรซ.
De Italiaanse eenwording was een project van de elite. De vorming van een centraal gezag en opgelegde uniformiteit aan het eind van de 19e eeuw stonden op gespannen voet met de regionale verschillen en loyaliteiten. Uiteindelijk mondde de spanning uit in het bloedbad van de Eerste Wereldoorlog.
In de diepe crisis na de Eerste Wereldoorlog gedijden grote ideologieรซn die een radicale totalitaire oplossing zochten voor de verhouding tussen staat en burger. Het fascisme van Mussolini wierp vanuit Italiรซ een donkere schaduw over Europa.
De politieke partijen die de macht grepen in 1945 claimden in alles het tegenovergestelde te zijn van het regime van Mussolini. In heel Europa zagen we dat de grote volkspartijen opkwamen. Italiรซ liep voorop met de grootste volkspartij van West-Europa, de communistische partij met twee miljoen leden en de meest succesvolle partij van heel het continent, de christendemocratische partij die decennialang de verkiezingen won. In onderlinge samenwerking en competitie beloofden ze Italiรซ opnieuw op te bouwen. Machtsmisbruik en bureaucratie plaveiden de weg naar hun ondergang.
De ondergang van de oude volkspartijen mondde uit in een diepe crisis en maakte de weg vrij voor de populistische Berlusconi die met behulp van zijn media-imperium als buitenstaander de hoop belichaamde van degenen die zich afkeerden van de oude politiek. Zijn personalisering van de macht en bespelen van de media, alsmede kritiek op partijen en beroepspolitici zetten een trend die in meerdere westerse landen is nagevolgd.
Na het failliet van Berlusconiโs televisiepopulisme kwam de periode van de platformpolitiek. Salvini, de leider van de radicaal rechtse Lega, nam op Facebook in zijn dagelijkse vlogs zijn volgers mee in de strijd tegen de elite in Romeย en Brussel. Ook de Vijfsterrenbeweging bouwde een eigen platform waarop burgers wetten konden schrijven en stemmen over de richting van de partij. Samen vormden zij in 2018 een regering en lieten daarmee zien hoe internet kan worden ingezet voor anti-establishment politiek op grond van de belofte gewone burgers een stem te geven.
Interessant is hoe in Italiรซ om wordt gegaan met de afstand tussen de bevolking en politiek als het gaat om de relatie met Europa. Italianen zijn teleurgesteld in de gebrekkige solidariteit van Europa tijdens de coronacrisis en ook in de al jaren voortslepende migratiecrisis voelen zij zich slecht gesteund. Spannend is hoe de leider van de radicaal rechtse partij Giorgia Meloni dit als premier gaat aanpakken. Kan zij de harde verkiezingstaal omzetten in daden en wordt zij daarin een voorbeeld voor onder andere de PVV?
Voor wie zich voorafgaand aan een mooie vakantie naar Italiรซ wil verdiepen in de geschiedenis van dit land is dit boek beslist een aanrader. Italiรซ kent een roerige geschiedenis. De auteurs schetsen overtuigend dat Italiรซ politiek in veel opzichten een voorloper is geweest voor wat zich later in Europa af zou spelen. Het boek is vlot geschreven en boeit van begin tot eind.
Bert van Ravenhorst
Juli 2024
