De Staat van Morgen: Hoe de Ondernemende Democratie Gouden Eeuw II mogelijk maakt.

Of minister Plasterk het boek van trendwatcher Adjiedj Bakas gelezen heeft weet ik niet, maar hij kan zijn vingers aflikken bij de ideeën over opschaling van bestuurlijke eenheden. Bakas stelt voor te komen tot vijftig stadsstaten in plaats van de huidige gemeenten, provincies en waterschappen. Daarboven staat alleen nog een kleine daadkrachtige rijksoverheid. Dat moet volgens Bakas genoeg zijn om het land te besturen.

In hoog tempo leidt Bakas ons in zijn nieuwste boek door de geschiedenis van economie, burgerschap en overheid en schetst een beeld van de huidige overheid om vervolgens aan te belanden bij de centrale vraag hoe wij komen tot een ondernemende democratie.

Om daar te komen gaat hij de lezer voor door zeven megatrends.

De eerste trend is dat de basis voor de overheid en het burgerschap wordt gelegd in de keuze voor het bevorderen van de sterke kanten van onze economie.
Dit hoofdstuk is een behoorlijke opkikker voor alle sombere economische analyses die ons dagelijks om de oren worden geslingerd. Bakas schets een economie vol kansen. Hij pleit voor massaal verkopen van huurwoningen, goedkoper maken van de zorg, hervormen van het pensioenstelsel, opschudden van de arbeidsmarkt en stimuleren van waar we als land in excelleren.

Zo moet Nederland wereldhoofdstad watermanagement worden en zich richten op nieuwe vormen van energie zoals het mengen van zeewater en zoet rivierwater. Ook de gasreserves blijven een voordeel voor Nederland. De nieuwe energie-economie biedt kansen. Zeker wanneer je bedenkt dat de vraag naar energie in 2040 zal zijn verdubbeld ten opzichte van de huidige vraag. Duurzame energie zal aan belang winnen.

Een kans zit ook in de voedselvoorziening. Nederland is voedselproducent nummer 3 van de wereld en kan goede en betaalbare voedselproducten leveren en daarmee een grote relevantie houden op de food- en agrimarkt.

Ook de toeristenindustrie is een kans. Vooral uit Azië komen veel toeristen die het cultureel erfgoed willen zien en willen shoppen. Met de vergrijzende bevolking gaat ook de vraag naar zorgdiensten enorm stijgen. De senioren steken veel geld in gezondheid en het vertragen van veroudering. Nederland kan ook meer internationale instellingen binnen de landsgrenzen proberen te halen. Den Haag is nu al de vierde VN-stad van de wereld.

In de tweede trend gaat het om veranderend burgerschap in de transitie-economie.
Onze economie transformeert van een diensteneconomie naar een kenniseconomie. De digitalisering neemt veel beroepen van ons over waardoor veel werkloosheid zal ontstaan in administratieve beroepen. Ook de overheid zal fors afslanken. Veel mensen zullen omscholen om mee te kunnen met de digitale economie. Wie niet meekomt daalt af naar de arme onderklasse. De overheid is niet meer in staat om alles voor de burger te regelen. De solidariteit zal van de burgers zelf moeten komen. Bakas verwacht dat nieuwe vormen van solidariteit zullen ontstaan.

De derde trend omvat de algoritmen van de staat.
Algoritmen maken het mogelijk het gedrag van burgers te voorspellen. De overheid krijgt toegang tot veel gegevens ov er ons burgers. De vraag is hoe de overheid hiermee omgaat. De burger zal geen Big Brother accepteren.

De vierde trend betreft de enorme gevolgen van de digitalisering voor ambtenaren.
Veel werk zal verdwijnen. Defensie en cyberdivisies van politie en justitie gaan tot de grootste werkgevers  in de publieke sector behoren. Digitale veiligheid wordt cruciaal. Internet zal veel bepalen voor de nieuwe ambtenaar.

De vijfde trend is het reduceren van de omvang van de overheid.
De nieuwe, slankere en meer efficiënte overheid vereist heel nieuwe ambtenaren. Veel beleidsambtenaren kunnen weg. Ook zal de terugtrekkende overheid niet alleen delen van haar kerntaken onderbrengen bij zelfstandige uitvoeringsorganisaties, maar ook bij marktpartijen. Door de grote uittocht van personeel zullen veel van de ambtenaren na hun ontslag voor zichzelf beginnen en weer worden ingehuurd door de overheid. Hoe de ambtenaar in de nabije toekomst een maatschappelijk probleem aanpakt wordt niet bepaald door de structuur van zijn afdeling, maar door de urgenties die het probleem stelt.

Digitalisering heeft grote invloed op de herindeling van ambtenaren bij onze overheid. Een mondige burger vraagt om een ambtenaar die vertelt wat er speelt, die netwerken opzoekt in de samenleving en contact opneemt met belangenorganisaties en burgers. Naast meer transparantie roept de samenleving steeds harder om meer openbaarheid van de gegevens die de overheid over haar burgers verzamelt.

In de zesde trend voorspelt Bakas het klappen van de euro.
Uit alle muntunies die er zijn geweest blijkt zonneklaar dat ze alleen werken als alle deelnemende regio’s en landen samensmelten tot één natie. De bereidheid daartoe is niet aanwezig. Dus zal het misgaan.

De laatste trend gaat over globalisering die slowbalisering wordt.
Onze wereld wordt steeds grenzelozer en daarmee kleiner. Tegelijkertijd zien we dat er een tegenbeweging is gekomen. Mensen hebben toch het veilige nest van een eigen overzichtelijke stam nodig. Deze reactie zal er bijvoorbeeld toe leiden dat Europa minder belangrijk wordt. Natiestaten willen meer zelf regelen. Volgens Bakas gaan globalisering en lokalisering prima samen. Regionale aspecten krijgen door deze tegenstroom een steeds sterkere economische waarde.

De toekomst van het openbaar bestuur wordt bepaald door de zeven trends die hierboven zijn beschreven. De nieuwe overheid zal zich faciliterend opstellen om de economische groei mogelijk te maken.
Het aantal ambtenaren zal drastisch verminderen. Degenen die overblijven zullen zich bezighouden met promotie van de BV Nederland in de wereld.

De ambtenaren die bij de overheid blijven werken zullen meer projectmatig, los van hun eigen ministeries of gemeenten samen met burgers en maatschappelijke organisaties in netwerken actief zijn. De volksvertegenwoordigers zullen een minder prominente rol innemen omdat de ondernemende netwerkende ambtenaren meer problemen al met de burgers oplossen.

Ook staatkundig moet de boel op de schop. De huidige ingewikkelde structuur van provincies, gemeenten en waterschappen moet eenvoudiger worden. Bakas ziet een constructie voor zich met vijftig entiteiten. Er zal moeten worden toegewerkt naar een high trust-cultuur waar wordt gewerkt op basis van consensus. Alle partijen zijn vertegenwoordigd in het college in plaats van dat er sprake is van een coalitie en een oppositie.

Burgers zullen meer betrokken zijn via referenda, wijkraden en burgerparticipatie. Ook van burgers zal meer worden gevraagd om hun rol te spelen. Het aantal partijen zal verminderen en er komt nog maar één kamer. Landelijk gaan we terug naar zeven departementen. Ook verwacht Bakas een gekozen koningschap.

Opnieuw schrijft Bakas een prikkelend boek over hoe de toekomst er volgens hem uit zal zien. Een toekomst die, op voorwaarde dat de kansen worden gepakt, ons een tweede Gouden eeuw oplevert. Hoewel er op onderdelen wel wat aan te merken is op de historische analyses en de toekomstbeelden zo maar anders kunnen uitpakken als één van zijn bouwstenen onderuit gaat, is het boek interessant om eens ’out of the box’ te kijken naar hoe Nederland er ook uit zou kunnen zien. Menig bestuurder of ambtenaar zal zich verbazen over de alternatieve toekomst die Bakas schetst. Dat de zekerheden zijn verdwenen is duidelijk na het lezen van dit boek.

Bert van Ravenhorst,
april 2013.

Meer weten?
Adjiedj Bakas, De Staat van Morgen; Hoe de Ondernemende Democratie Gouden Eeuw II Mogelijk maakt. Sdu Uitgevers, Den Haag, juni 2012, 408 blz.
Klik op: http://www.managementboek.nl/boek/9789012575621/
de-staat-van-morgen-adjiedj-bakas?affiliate=1910