Hoge intelligentie: voor- of nadeel?

Als je in Amerika woont en je bent lid van Mensa dan zet je het vol trots op je CV. In Nederland is de eerste reactie een beetje negatief, is de ervaring van Wubbo Ockels, voormalig Nederlands astronaut. "Amerikanen genieten wanneer een andere Amerikaan iets bijzonders doet. Een Nederlander daarentegen voelt zich bedreigd wanneer iemand anders iets bijzonders doet of kan". Aldus de rake typering van Ockels.

De aandacht voor hoge intelligentie in het algemeen en in relatie tot werk is de laatste jaren toegenomen. Omdat het niet denkbeeldig is dat www.managementissues.com veel lezers kent die in de categorie hoog intelligent thuishoren wil ik een schets geven van de betekenis ervan in het persoonlijk leven en in het werk.

Mensa is een vereniging van en voor mensen met een hoge algemene intelligentie, ook wel hoogbegaafden genoemd. Als wereldwijde toelatingsnorm voor het lidmaatschap van Mensa geldt dat iemand op een intelligentietest hoger moet scoren dan 98 procent van de bevolking. De belangrijkste doelstelling van

Mensa (www.mensa.nl)  is het bevorderen van de contacten tussen mensen met een hoge algemene intelligentie. Het is en internationale vereniging met nationaal georganiseerde afdelingen.

In de jubileumuitgave naar aanleiding van het 40-jarig bestaan van Mensa Nederland wordt een beeld gegeven van wat hoge intelligentie voor mensen kan betekenen. Gelukkig blijkt dat hoogbegaafden ook gewone mensen zijn die hun weg in het leven proberen te vinden. Een hele geruststelling voor ons Nederlanders!

Erg intelligent zijn heeft voordelen die tot de verbeelding spreken. Je kunt snel denken en goed redeneren. Je hebt meer vrijheid bij het kiezen van een opleiding en beroep. Beschik je daarnaast ook over doorzettingsvermogen, dan is er een behoorlijke kans dat je het ver schopt in de wereld. Er zijn ook minder leuke kanten. Hoogbegaafden zijn snel verveeld en beleven veel dingen als saai, omdat ze onvoldoende uitdaging bevatten. Mensen met een lagere intelligentie snappen ze niet altijd en het is moeilijk om gelijkgestemden te vinden. Gemiddeld begaafden hebben soms het idee dat mensen met een hoge intelligentie zich superieur wanen. In werkelijkheid leiden velen juist aan een minderwaardigheidscomplex. Zij zijn namelijk erg kritisch op hun eigen prestaties. Het anders zijn kan leiden tot onder meer een laag zelfbeeld, onderpresteren, eenzaamheid, perfectionisme of emotionele overgevoeligheid.

In hun boek ?Het MensaQuoti?nt; over (hoge) algemene intelligentie en 40 jaar Vereniging Mensa Nederland' geven Anne Hofstede en Karina Meerman in veertien interviews met bekende en onbekende Nederlanders en in uitweidingen over intelligentie, persoonlijkheidskenmerken en hoogbegaafdheid, een beeld van  hetgeen hoge intelligentie voor mensen kan betekenen.

Aan definities van intelligentie bestaat geen gebrek. Terugkerende elementen zijn het vermogen tot denken, abstract kunnen redeneren, doorzien van relaties en het kunnen defini?ren van verschillen. Ook het effectief kunnen benutten van die vermogens is een onderdeel van intelligentie. Dit gaat dus verder dan een IQ-test. Een IQ-test blijkt vooral schoolprestaties goed te kunnen voorspellen. Succes in leven en werk hangt echter niet alleen af van goed kunnen leren. Eigenschappen die daar zeker bij horen zijn praktische intelligentie, creativiteit, doorzettingsvermogen en sociale intelligentie. Uit onderzoek blijkt dat intelligentie voor een groot deel bepaald is door erfelijke factoren. In hoeverre intelligentie tot uiting komt hangt ook samen met de omgeving waarin iemand opgroeit en de stimulering die iemand krijgt om zijn intelligentie te ontplooien. 

Mensa hanteert als definitie voor hoogbegaafdheid een zeer hoge intelligentie, zoals gemeten door IQ-tests. Deze definitie wordt ook gehanteerd in de klinische psychologie. Mensa trekt de grens bij de uiterste twee procent van het spectrum. Zo gemeten is intelligentie dus en relatief begrip. Buiten beschouwing wordt daarmee gelaten of iemand ook wat doet met deze intelligentie in maatschappelijk opzicht. Er wordt dus uitgegaan van vermogens en niet van prestaties.

Wat is nu kenmerkend voor mensen met een hoge intelligentie? Net als iedereen gaan zij op zoek naar een plek in de maatschappij die bij ze past. Hebben ze die gevonden dan vallen ze binnen die specifieke omgeving nauwelijks meer op. Om tevreden te zijn over zichzelf en hun leven moeten zij eerst hun hoge intelligentie accepteren. Vaak proberen zij te zijn als anderen, zonder zich bewust te zijn van hun potentieel. Bij mensen met een hoge intelligentie zijn de volgende eigenschappen vaak te herkennen: een hoge snelheid van denken, hooggevoeligheid, introversie, sterke emoties, creativiteit, onafhankelijkheid, perfectionisme, een explorerende leerstijl en faalangst.

In hun werk zijn mensen met een hoge intelligentie in het algemeen meer ge?nteresseerd in kennis vergaren, onafhankelijkheid, zelfontplooiing en uitdaging, dan in status. De cultuur van de organisatie moet ruimte laten voor creativiteit en er moet bereidheid zijn af te wijken van vaste patronen. Op basis van dit profiel ligt het voor de hand dat zij vaak zijn te vinden in de vrije sector: als ondernemer of freelancer. Zijn ze in loondienst dan het liefst in een functie met veel vrijheid en eigen verantwoordelijkheid.

De emotionele vaardigheden zijn niet altijd even goed ontwikkeld als de rationele kwaliteiten. Veel hoogbegaafden kunnen ook moeilijk kiezen. Ze kunnen immers veel verschillende dingen. Ook voelen ze zich vaak onbegrepen. Dit kan aanleiding geven tot conflicten met het management, tot onzekerheid of een zich terugtrekken. Routine is iets waar mensen met een hoge intelligentie slecht tegen kunnen, ze willen afwisseling.

Is uw nieuwsgierigheid geprikkeld of herkent u uzelf in de beschrijvingen? Voor meer informatie over hoogbegaafdheid kunt u uiteraard kijken op de website van Mensa (www.mensa.nl). Daar kunt u ook de Mensa thuistest maken. Als u de test instuurt en het resultaat wijst er op dat u mogelijk tot de doelgroep van Mensa behoort dan wordt u uitgenodigd om de toelatingstest te maken. Interessante sites zijn www.hoogbegaafd.pagina.nl. en www.hoogbegaafd-en-werk.nl. U vindt daar een breed scala aan artikelen en verwijzingen.

Bert van Ravenhorst,
hoofd Algemene Zaken gemeente Maassluis,
juli 2005.
(lt.vanravenhorst@wanadoo.nl)