Philipp Blom. Is er wel wat nieuws onder de zon
NRC, boeken, 3 juli 2009.
https://www.nrc.nl/nieuws/2009/07/06/er-is-niets-nieuws-onder-de-zon-11750849-a156473
Een samenvatting van dit artikel door Max Herold.
De 19de eeuw eindigde pas in 1914, luidt een historisch cliché. Er was een ‘Grote Oorlog’ voor nodig om een einde te maken aan vermolmde koninkrijken als het tsaristische Rusland en de Habsburgse dubbelmonarchie en de weg te effenen voor het moderne, 20ste-eeuwse Europa.
De duizelingwekkende jaren. Europa 1900- 1914 van de Duitse historicus en schrijver Philipp Blom (1970), dat vorig jaar in Engeland als ‘The Vertigo Years’ verscheen, is een grondige afrekening met dit cliché.
‘De moderne wereld was al een feit voordat de eerste Duitse soldaat de Belgische grens was overgestoken’, aldus Blom in het laatste hoofdstuk van De duizelingwekkende jaren. De belangrijkste intellectuele, wetenschappelijke en emotionele veranderingen die het Europa van de 20ste eeuw hebben bepaald, vonden allemaal plaats in de jaren vóór 1914.
Het resultaat van Bloms experiment is een beschrijving van de eerste jaren van de 20ste eeuw die veel op het begin van de 21ste lijkt.
‘Niet in het minst vanwege hun open karakter: in 1910 en zelfs in 1914 had niemand een duidelijk idee hoe de toekomst eruit zou zien, wie de macht zou hebben, welk politiek stelsel dominant zou worden, of welk soort samenleving uit de onstuimige veranderingen tevoorschijn zou komen.’
De onzekere man anno 1900
De moderne man wordt steeds onzekerder, zo lees je regelmatig in lifestyle-bijlagen. Dit zou komen doordat er tegengestelde eisen aan hem worden gesteld. Een beest in bed moet hij zijn, maar ook een zorgzame vader en zachte echtgenoot. Maar de man was een eeuw geleden ook al onzeker, legt Blom uit. Dat kwam onder meer door de suffragettes die vrouwenkiesrecht eisten en radicale feministes als de Duitse Anita Augspurg (1857-1943) die het huwelijk als slavernij beschouwden.
Beklemtoning van mannelijkheid & zenuwziekten
De grote onzekerheid van de Europese man had, onder heel veel meer, twee gevolgen. Veel mannen beklemtoonden hun mannelijkheid door het dragen van snorren en door elkaar voortdurend uit te dagen voor duels. Nooit eerder duelleerden mannen zo vaak om hun eer als in het begin van de 20ste eeuw, aldus Blom. Andere mannen kregen juist ‘vrouwelijke’ zenuwziekten en waanvoorstellingen, die soms leidden tot gruweldaden.
Terreur
Of neem een verschijnsel als terreur. De beginjaren van de 21ste eeuw heten het tijdperk van de War on Terror, maar het aantal slachtoffers van terreur in het Europa van de afgelopen jaren valt in het niet bij dat van honderd jaar geleden.
De wereld als dorp anno 1900
En wie denkt dat de wereld pas een dorp is geworden sinds de doorbraak van internet, heeft het mis. Persfoto’s en kranten zorgden een eeuw geleden ook al voor een verkleining van de wereld, ‘en verleenden een dwingend karakter aan realiteiten die soms zo ver weg speelden dat het net zo goed sprookjes hadden kunnen zijn’. Hetzelfde geldt voor reizen. Veel moderne Europeanen gaan nu een weekje met vakantie in Thailand, maar honderd jaar geleden veranderden spoorwegen ‘kuststeden die een generatie eerder nog onbereikbaar ver weg hadden geleken, in populaire vakantiebestemmingen voor de massa’s’.
Vreemdelingenhaat
Vreemdelingenhaat? Honderd jaar geleden was in veel Europese landen een virulent antisemitisme heel gewoon.
Seksualisering van de samenleving
Sint-Petersburg telde een eeuw geleden zo’n 50.000 prostituees, dat wil zeggen: 1 prostituee op 10 mannen.
Genetische manipulatie
Het wemelde toen in Europa ook al van ‘eugenetische’ verenigingen die pleitten voor een verbetering van het menselijk ras door bijvoorbeeld de minder bedeelden te steriliseren of te doden.
Retro-architectuur
De populariteit van retroarchitectuur? Het verlangen naar een geïdealiseerd, eenvoudiger verleden als reactie op de razendsnelle modernisering deed zich ook al een eeuw geleden voor. Ook toen tierden neostijlen welig.
Onzekerheid en fragmentatie
Op de vraag of de veranderingen een eeuw geleden sneller en groter waren dan nu, geeft Blom uiteindelijk geen antwoord. Wel laat hij overtuigend zien dat al in het begin van de vorige eeuw het ‘moderne’ levensgevoel heerste, met onzekerheid en fragmentatie als belangrijkste kenmerken.
