Verlichtingswaarden onder druk?

De afgelopen twee weken sprak ik een man en twee vrouwen over alledaagse spanningen die ze in Nederland ervaren tussen Arabische ‘deep value systems’, religieuze waarden en de waarden van de Verlichting. Die harmoniëren niet met elkaar in de ogen van alle drie de personen en komen, vroeg of laat, tot escalatie. Of dat laatste klopt, en een climax gaat bereiken, laat ik in het midden. Spanningen kunnen ook tot nieuwe sociaal-maatschappelijke inzichten leiden.

Verhaal 1: Over gangen graven en een democratisch systeem gebruiken.
Twee weken geleden sprak ik in Roermond een vrouw die tot haar 9-de jaar in Turkije had gewoond en daarbij/daarna een seculiere vrije geest had ontwikkeld.
In Nederland heeft ze een universitaire opleiding Culturele Antropologie gevolgd (drs / master). Ze is nu 45 jaar.
Het gesprek ging ongeveer als volgt:
‘Goh, wat doe jij hier? Je hoort toch in Den Haag te zitten?’
‘Ik ben gevlucht?
‘Gevlucht? Heb je de afgelopen jaren weer in Turkije gezeten en ben je vertrokken vanwege Erdogan?’
‘Nee, ik ben gevlucht uit West-Nederland.’
‘West-Nederland?????’
‘De situatie daar is voor mij niet meer veilig.’
‘Hoezo dat dan?’
‘Twee jaar geleden ben ik gescheiden van mijn man die ook een Turkse achtergrond heeft en nu zinnen hij en zijn familie op (eer)wraak.’
‘Maar jouw man is toch een goed opgeleide, welbespraakte geïntegreerde man hier?’
‘Dat dacht je maar. Wat jij je niet realiseert is dat hoogopgeleide mannen veel geraffineerder in dat spel zijn dan laagopgeleide mannen.’
‘In welk spel?’
‘Hij wil dat ik meer Islamitisch moet zijn en de famile van hem moet ‘respecteren’.
‘Hmmmm…..Wat betekent dat voor jou? Je hebt toch ook een zoontje met hem?’
‘Dat laatste is een groot probleem aan het worden. Ik heb de voogdij moeten delen. Hij zit elk weekend bij hem. Weet je Max, het is zo triest aan het worden. Mijn zoon is nu 10 jaar. Als ik ‘m na het weekend terugkrijg, en dat is al lastig nu ik verder weg woon, wil hij plotsklaps per se naar de moskee. En hij wordt opgezet om mij ook als een afvallige te zien. Hij zegt tegen me dat ik een afvallige ben. Zijn eigen moeder. De jongen wordt religieus gehersenspoeld, psychisch vernauwd, en ik kan daar bijna niets tegen doen. Een soort conservatief Islamitisch ‘ver-turk(ij)en’ noem ik dat. ‘Ont-nederlandsen’ in Nederland en weg van Verlichtingswaarden. Geestelijk vazal worden van de autoriteiten van een ander land. Net zoals mijn ex-man.’
‘Maar jij was toch ook politiek geïnteresseerd? Waarom kaart je het daar niet aan? PvdA of D66.’
‘Die kijken alleen maar naar de oorlogskant van vluchtelingen maar zien te weinig, of willen dat niet zien, hoe hier de geestelijk vrijere intellectuele cultuur in Nederland beetje bij beetje wordt ondergraven. Max, er worden gangen gegraven onder de leefwijze hier om een culturele ‘implosie’ te veroorzaken en gestuurd te kunnen worden vanuit andere landen. Alleen al de discussie dat je vrouwen geen hand hoeft te geven. Als je dat soort dingen toestaat, is het hek van de dam. Dan schep je een precedent dat ten volle wordt uitgebuit.’
‘Overtrek je niet een beetje?’

‘Je onderschat was zich hier in Nederland afspeelt. Veel slimme ‘Buiten-Nederlanders’ weten feilloos hoe ze dat systeem hier voor eigen (religie-, financiële- en machts)doelen moeten gebruiken en inzetten om meer voeten tussen de deur te krijgen. De politiek kijkt er eigenlijk alleen maar naar en doet niets of weet niets te doen in dat slimme spel dat wordt gespeeld met de basisregels van een democratie en de andere juridische regels hier.’

Verhaal 2: Over vrouwen en wat ze mogen anno 2016
Een kennis van me vertelt dat hij in zijn studententijd (enkele jaren terug) verliefd werd op een Marokkaans meisje dat dezelfde universitaire studie deed. Beiden voelden wel wat voor elkaar. Maar zij wilde niet verder. Toen hij haar vroeg waarom niet, antwoordde ze: ‘Met jou kan ik niet thuiskomen. Je bent ‘inferieur’ voor mijn familie.’
Dat sloot aan bij een eerdere ervaring van hem. Hij zat eens met haar en een aantal mannelijke studiegenoten iets te drinken op een terras waarbij plotseling een aantal mannen voor hun neus stonden (een vriend had andere vriend die een neef en vervolgens haar broer geïnformeerd). De vrouw kreeg een aantal verwensingen van een bepaalde soort naar haar hoofd, die ik hier niet zal herhalen, en de jongens werden gewaarschuwd en gedreigd dit niet nog een keer dit te doen.
‘Het is niet meer 1950. We hebben in Nederland iets van emancipatie gehad. Kennelijk niet’, dacht hij. Een universitaire studente die door een ‘clan first’- en ‘eigen bloed eerst’ patroon wordt gemarginaliseerd (en gechanteerd via angst)….anno 2009. En dan is de vraag: is dit in 2016 meer, minder of anders geworden? Het voortdurend opdreunen van een Koran op jonge leeftijd leidt kennelijk tot sterke psychische vernauwingen en geestelijk verminderende intellectuele en culturele onvrijheid (parallelen met het opdreunen van de catechismus).

(Reactie van een lezer: Ik wilde in 2001 aankaarten in Rotterdam hoe er over vróuwen werd gedacht in andere culturen én in dialoog gaan …… Dat was echt een no-go in de Rotterdamse politiek. Ik wilde het hebben over het respect dat meisjes-zonder-hoofddoek genieten van moslim mannen …. en, daarvan hadden ik en mijn vriendinnen het idee, ontbrak het toch wel eens aan. We werden nagestaard en nagesist ‘onrein’ als wij waren. Wonderlijk, dat ik dit nérgens bespreekbaar kon maken, vanuit RESPECT en niet vanuit angst, wat wél een goede voedingsbodem vond. Het verlichtingsdenken en de rol van de vrouw hebben Nl gemaakt tot wat het is, een land waar je graag wilt wonen, van welke cultuur je ook bent.)

Verhaaltje 3: Paralellen met de ‘bible belt’?
Afgelopen weekend had ik een afspraak met een goede kennis van me. Vrouw, autochtoon en universitair opgeleid tot klinisch psycholoog. Ze heeft een uitstekend lopende psychologische praktijk.  Toen ik met haar het verhaaltje van de Turkse vrouw besprak, zei ze:

‘Ik ben me de laatste jaren ook steeds meer ongerust aan het maken. Je hebt in Nederland de ‘bible-belt’ waarin vrouwen een bepaalde rol horen te hebben. Gelovigen van andere stromingen hebben eenzelfde ondertoon t.a.v. vrouwen. Nemen die aantallen toe, dan kom je gemakkelijk tot een ‘kritische massa’ waardoor er achteruitgang van verworven rechten en vrijheden van vrouwen kan gaan plaatsvinden. Ik ben een kind van de jaren ’60. Dat zou ik vreselijk vinden.’

Max Herold
Augustus, 2016