De laatste tijd zien allerlei groepen mensen weer kans om (met succes) te wijzen op hun karige financiële positie die hoognodig moet worden verbeterd.
Leerkrachten zijn onderbetaald en hebben een hoge werkdruk. Een demissionair kabinet probeert ze tegemoet te komen, maar het is lang niet genoeg.
In de zorgsector zijn er ondanks een forse groei van de budgetten altijd tekorten, mede als gevolg van doorgeschoten bureaucratie en een groot aantal overbodige behandelingen. Een slimme staatssecretaris weet de samenleving zomaar 2 miljard te ontfutselen voor alleen al de ouderenzorg.
Het leger pleit wegens de internationale spanningen voor veel meer geld, wat na jaren van kaalslag trouwens wel broodnodig lijkt. Mede onder druk van de VS zal het defensiebudget in de komende jaren weer aanzienlijk groeien.
De vakbonden roepen als vanouds om flinke loonsverhogingen. Zelfs de werkgevers en de centrale bank zijn het daar tegen hun gewoonte in grotendeels mee eens.
Welke sector/beroepsgroep/bevolkingsgroep voelt zich eigenlijk niet tekortgedaan? Ik kan er geen een bedenken.
Wat mij hieraan stoort is dat niemand de vraag stelt wie dat allemaal moeten betalen. En welke nieuwe financiële eisen daar weer uit voortkomen. En wat dat dan doet met de maatschappelijke verhoudingen.
Als mensen in de publieke sector er veel geld bij krijgen, gaat dat ten koste van de koopkracht van werkenden in de private sector, en natuurlijk ook van mensen met een uitkering en van gepensioneerden. Dat leidt vroeger of later ongetwijfeld tot hogere looneisen in het bedrijfsleven, wellicht zelfs tot hogere tarieven van zelfstandigen, zo goed als zeker tot hogere uitkeringen en toeslagen, en (op zijn minst) druk op pensioenfondsen om eindelijk weer eens te gaan indexeren. Als dat onvoldoende lukt worden de hogere kosten van de publieke sector dus opgebracht door mensen die daar niet werken. Die gaan er dan op achteruit.
Als de cao-lonen omhooggaan leidt dat tot allerlei prijsverhogingen. Je zou wel willen dat aandeelhouders met lagere rendementen genoegen nemen, maar het is onwaarschijnlijk dat dit ook gebeurt. Als er onvoldoende ruimte is voor prijsverhogingen, wordt er liever gesneden in de personeelsformatie en geïnvesteerd in automatisering dan in het rendement voor de aandeelhouders. Linksom of rechtsom betalen alle mensen die geen aandelen hebben dan het gelag. Wellicht enigszins troostrijk daarbij is dat pensioenfondsen tot de grootste aandeelhouders behoren.
Kortom, de loon- en prijsspiraal dreigt weer in volle werking te treden. Met onder meer als gevolg dat de rente omhoog zal gaan, wat voor mensen met schulden de nodige problemen kan opleveren, de kosten van staatsleningen zal opjagen en aandelen minder waard zal maken. En overigens zonder gunstige effecten op de scheve financiële verhoudingen in de samenleving.
Misschien kan inflatie goed uitpakken voor landen met een hoge staatsschuld omdat die schuld dan minder waard wordt, waarbij wel de vraag is of dat opweegt tegen de (veel) hogere rente die zij moeten betalen. Voor landen met een lage staatsschuld pakt het in elk geval minder goed uit.
Is loonmatiging dan het goede recept? Ik denk eigenlijk van wel, al zullen veel economen dat anders zien. Althans, zolang er geen plan ligt om de maatschappelijke verhoudingen te verbeteren, lijkt het me verstandig om terughoudend te zijn.
Moet er dan geen extra geld naar (bijvoorbeeld) het onderwijs? Jawel, maar ruim dan tegelijkertijd eens de enorme hoeveelheid overbodig beleid op, zoals subsidies aan het bedrijfsleven, overbodige zorguitgaven, onnodig complexe bureaucratie, ineffectief werkende publieke diensten. In die hoek vallen vele tientallen miljarden te halen. Dat is best lastig, want degenen die daar belang bij hebben zullen zich fel verzetten, maar het is veel beter dan de zoveelste lastenverhoging doorvoeren.
Moeten aandeelhouders niet ook eens matigen? Jazeker, maar daarvoor zijn heel andere maatregelen nodig, zoals aanpakken van belastingontwijking, beperken van flitshandel, inkomen uit vermogen hetzelfde behandelen als inkomen uit arbeid, gelijk speelveld scheppen tussen grote en kleine bedrijven, versterken van de positie van zelfstandigen en zo meer.
Zou je ook niet eens moeten kijken naar de vele merkwaardige beloningsverschillen tussen beroepsgroepen?
Waarom worden bijvoorbeeld juristen meestal veel beter betaald dan ingenieurs? Waarom worden ambtenaren (afgezien van de top) beter betaald dan werkenden in het bedrijfsleven? Waarom verdienen topmanagers in het bedrijfsleven steevast tien keer zoveel als topmanagers bij de overheid? Waarom krijgen profvoetballers zulke hoge salarissen (die worden betaald uit sponsorgelden die uiteindelijk weer door consumenten worden opgebracht)? Waarom worden hoofdarbeiders in de meeste gevallen beter beloond dan handarbeiders? Waarom worden inkomens uit vermogen zoveel lager belast dan inkomens uit arbeid? Enzovoort.
Hoe dan ook, het kabinet zou er goed aan doen na te gaan hoe de financiële verhoudingen in de samenleving optimaal kunnen worden geregeld. Een integrale benadering is daarvoor nodig. Alleen maar geld rondstrooien leidt niet tot betere verhoudingen, eerder integendeel. Hopelijk wil het nieuwe kabinet eens de merites van de invoering van een basisinkomen gaan onderzoeken. Dat zou een perspectief kunnen bieden op betere maatschappelijke verhoudingen.
Veel vertrouwen heb ik daar niet in. Het formatieproces belooft wat dat betreft weinig goeds. Het zal wel weer een voortmodderkabinet worden.
Peter van Hoesel,
Mei, 2018
