In 2015 verhuisde een deel van de verzorgingsstaat naar de gemeenten. De filosofie was dat gemeenten dichter bij de mensen staan die een beroep op ondersteuning moeten doen. Gemeenten zouden beter weten wat nodig is en hoe mensen kunnen participeren in de lokale samenleving. Burgers zouden ook meer gaan zorgen voor mensen in hun nabijheid. Maatwerk, zelfredzaamheid en vertrouwdheid waren de beloften. Wat is daar nu in de praktijk van terecht gekomen? Dat is de vraag die centraal staat in dit boek. Aan de hand van beleidsanalyses, observaties van keukentafelgesprekken en interviews geven de onderzoekers antwoord.
Meer weten?
De verhuizing van de verzorgingsstaat – Hoe de overhead nabij komt
Auteurs: Femmianne Bredewold, Jan Willem Duyvendak, Thomas Kampen, Evelien Tonkens en Loes Verplanke
Uitgeverij: Van Gennep Amsterdam 2018, 278 pagina’s
Interessant is altijd hoe beleid gemaakt door beleidsmakers en politici uitwerkt in de praktijk van alledag. Wat we zien is dat professionals in algemene zin het bevorderen van zelfredzaamheid als doelstelling veelal onderschrijven, maar dat ze in de praktijk toch vooral kijken naar wat de cliënt nodig heeft en hoe ze deze kunnen helpen. Wat we ook zien is dat een beroep op het sociale netwerk nog niet zo eenvoudig is te realiseren. Naasten zijn vaak al druk met hulp geven, wonen ver weg of zijn er simpelweg niet. Ook willen hulpvragers niet altijd dat naasten hen helpen omdat dit het evenwicht in de relatie verstoord. Tevens ontstaat er een haast bureaucratische werkelijkheid doordat professionals rapportages toeschrijven naar wat het beleid wil horen. Zo is zelfredzaamheid van iemand al snel toegenomen door interventies. Beleid kan daarmee op papier succesvol zijn, bijna ongeacht wat er in de praktijk gebeurt.
Succesvol is het beleid als het gaat om maatwerk. De fysieke nabijheid van professionals in wijkteams die bij mensen thuis komen geeft vertrouwen. Mensen vinden het prettig dat professionals bij hen thuis komen. Maatwerk wordt beter mogelijk als er vertrouwen is. Ook de belofte van samenwerking tussen verschillende organisaties en disciplines is behoorlijk waargemaakt. Binnen de wijkteams heeft de samenwerking gestalte gekregen.
Naast de successen van vertrouwdheid, maatwerk en samenwerking zijn er ook negatieve kanten. Zo leidt de nadruk op de professional als generalist er tegelijk toe dat specialistische kennis op de achtergrond komt. In die zin is er sprake van onderprofessionalisering. De doelstellingen beperking van de kosten voor de verzorgingsstaat en een grotere aanspraak op het eigen sociale netwerk zijn gepresenteerd als dermate onvermijdelijk en noodzakelijk dat debat daarover nauwelijks mogelijk was. In die zin is er sprake van een democratisch tekort. Een ander punt is dat veel mensen weliswaar hulp willen geven, maar dat ze dat vrijwillig willen doen en niet als instrument van beleid. Afgedwongen hulp zet de solidariteit onder druk.
Het boek geeft een mooi inkijkje in de werking van de verzorgingsstaat in de dagelijkse praktijk. Het is vlot geschreven, met veel citaten uit gesprekken waardoor de problematiek voelbaar wordt. Interessant vind ik ook dat zichtbaar wordt hoe professionals omgaan met nieuwe wetgeving. Hoe zij dat weten te vertalen naar de concrete situaties waarin zij moeten beslissen. Beleidsmakers zouden daar meer oog voor moeten hebben.
Bert van Ravenhorst
April 2019
