In de jaren negentig haalde Limburg regelmatig het nieuws met integriteitsaffaires, belangenverstrengelingen, smeergeld, vriendendiensten en plezierreisjes. Joep Dohmen schreef er destijds het boek De Vriendenrepubliek over. In De Vriendenreรผnie richt hij samen met Paul van der Steen opnieuw het vizier op de Limburgse bestuurscultuur. Wat is er de afgelopen kwarteeuw gebeurd? Is Limburg gevoeliger voor integriteitsschendingen? En waarom komt van de keer op keer beloofde beterschap weinig terecht? Een onthullend boek over โ veelal โ mannen met macht en over een intrigerende, hardnekkige ons-kent-onscultuur.
Meer weten?
De Vriendenreรผnie: Limburgse praktijken
Auteurs: Joep Dohmen en Paul van der Steem
Alfabet Uitgevers, 2022, 335 paginaโs
Klik op: https://www.managementboek.nl/boek/9789021341187/de-vriendenreunie-joep-dohmen?affiliate=1910
Joep Dohmen is onderzoeksjournalist bij NRC. Hij schreef onder andere over kindermisbruik in de katholieke kerk, de bouwfraude en zijn geboorteplaats Heerlen. Paul van der Steen is journalist en onder meer correspondent Limburg van NRC. Van zijn hand verschenen historische boeken over Nederlandse identiteit, beide wereldoorlogen en de eerste vrouwen op het politieke pluche.
Wat maakt nu dat het lijkt alsof deze misstanden vooral in Limburg plaatsvinden en minder in andere delen van Nederland? Wat zijn de unieke kenmerken van dit gebied die hier een rol spelen?
Een belangrijke factor is de geografische ligging. Door die ligging blijven de Limburgse bestuurders vaak in Limburg en komen er nauwelijks mensen van buiten. Dat maakt dat ondernemers, bestuurders en politici elkaar steeds weer tegenkomen. Omdat je elkaar in Limburg telkens weer tegenkomt en telkens weer nodig hebt houd je het onderling liever gezellig. In deze cultuur zijn vriendendiensten normaal geworden. Deze conflictvermijdende omgangsvormen helpen niet om integriteit bespreekbaar te maken.
Daarnaast speelt dat de macht van รฉรฉn partij, het CDA, groot is. Er lijkt haast sprake van absolute macht. Partijen en bestuurders die altijd maar regeren en onvoldoende tegenmacht ondervinden, hebben het lastig om niet verstrikt te raken in het moeras van integriteitsdiscussies. Andere partijen als de VVD en de PvdA spelen een veel beperktere rol in het machtsspel. Macht concentreert zich bij een kleine groep en hiรซrarchische verhoudingen dulden weinig tegenspraak.
Ook de deels ongecontroleerde, grootschalige overheidssubsidies werken misbruik in de hand. De machtspositie van de Provincie was daardoor erg groot. Veel tegenmacht was er niet van bijvoorbeeld grote steden. Binnen de Provincie heerste een hiรซrarchische cultuur waarbij tegenspraak of andere visies vanuit het ambtenarenapparaat niet geduld werden. Ambtenaren waren geen meedenkers, maar uitvoerders.
Limburgse politici reageren vaak verbaasd als ze weer eens onder vuur liggen. Ze vinden dat de rest van Nederland ze altijd moet hebben. Limburgers zijn enerzijds enorm trots op hun land. Tegelijk twijfelen ze er aan of ze in de rest van het land voor vol worden aangezien. Den Haag is ver en ze voelen zich onbegrepen. Er ontstaat een gevoel van samen tegen de rest. Wie zich kritisch opstelt krijgt al snel het verwijt het Limburgs belang in de weg te staan.
Aanspreken op integriteit is โnot doneโ. Het lijkt er zelfs op dat men helemaal niet in de gaten heeft dat er niet integer gehandeld wordt. Er lijkt een gebrek aan integriteitsbesef te zijn. Dat betekent dat er ook weinig kans op verbetering is. Als bestuurders niet zien dat er een probleem is gaan ze ook niet aan het werk om te verbeteren. De auteurs geven aan dat de cultuur en de omgangsvormen in het openbaar bestuur de afgelopen vijfentwintig jaar niet structureel verbeterd zijn. Dit maakt hen somber over de toekomst.
Het boek laat zien hoe belangrijk onderzoeksjournalistiek is in het blootleggen van misstanden die anders niet bekend zouden zijn geworden. Om alles te doorzien helpt het als je enigszins ingewijd bent in de Limburgse affaires. Als je dat niet bent โ zoals ik – dan is het nog steeds lezenswaardig, echter vooral om te ontdekken wat de cruciale kenmerken zijn van de Limburgse cultuur die dit veroorzaken.
Bert van Ravenhorst
Februari 2023
