De val van de Berlijnse muur in 1989 luidde een nieuwe periode van vrijheid en welvaart in. Dertig jaar later lijkt dit gouden tijdperk voorbij. Waar ging het mis? Hoe kan het dat het ideaal van globalisering en van internationale verbondenheid teloorging? De westerse hegemonie ging ten onder aan groeiend consumentisme, ongelijke handel en halfbakken diplomatieke betrokkenheid. Andere machten, zoals China en Rusland, zetten aan tot een hardere politiek. Jonathan Holslag laat zien dat het niet zozeer de koers van China, de ambitie van Poetin of de hebzucht van Afrikaanse heersers was die tot deze donkerte geleid hebben, maar de onkunde van het Westen.
Jonathan Holslag is politicoloog met een specialisme in internationale politiek. Holslag publiceert onder meer in Trouw en The Guardian. Hij schreef eerder De kracht van het paradijs en Onmogelijke vrede. Zijn laatste boek Vrede en oorlog behandelt de wereldgeschiedenis, van ijzertijd tot vandaag.
Meer weten?
Van muur tot muur: de wereldpolitiek sinds 1989
Auteur: Jonathan Holslag
Uitgeverij: De Bezige bij, Amsterdam, 2022.
Klik op: https://www.managementboek.nl/boek/9789403138114/van-muur-tot-muur-jonathan-holslag?affiliate=1910
Het boek beschrijft als eerste thema de relatieve neergang van het Westen. Er werden geen keuzes gemaakt die leiden tot structurele verbeteringen. Veel korte termijnpolitiek en een politieke elite die vaak de gemakkelijkste weg koos. Ondanks de economische crises werden moeilijke keuzes op het gebied van financiรซn, energie, handel, veiligheid niet gemaakt. De idealen van democratie werden geofferd aan het versterken van de consumptiemaatschappij en ruimte geven aan grote bedrijven. Morele superioriteit was een dekmantel voor kil winstbejag. Ook op militair terrein werd niet geanticipeerd op de agressieve Russische politiek. De uitgaven voor verdediging bleven onder de 2% norm en de afhankelijkheid van Amerika bleef. De oorlog in Oekraรฏne is dan ook volgens Holslag eerder het gevolg van de zwakte van Europa dan van de kracht van Rusland. In Amerika was het niet veel beter. De interne verdeeldheid was groot. Amerika beleefde zelfs een bestorming van het parlement. De Verenigde Staten zijn steeds minder verenigd, waarmee de westerse impasse compleet is. Decadentie speelt het Westen parten. Consumeren op de pof, geen structurele verbeteringen en centrumpolitici die zeggen van alles te gaan doen maar het vervolgens nalaten. Populistische partijen profiteren, maar hebben geen werkbare alternatieven.
Het tweede thema is de opmars van het autoritarisme in het Oosten, mede mogelijk gemaakt door kapitaal en technologie uit het Westen. Rusland profiteerde optimaal van de verkoop van gas en olie en maakte Europa zo van zich afhankelijk. De oorlog in Oekraรฏne lijkt zo een voorbode van een grotere Euraziatische machtsverschuiving. Ook China wordt sterker en voert een steeds agressievere politiek. Economisch is het land inmiddels de tweede economie. De rivaliteit tussen China en Amerika wordt een kernthema voor de komende decennia. Op zoek naar grondstoffen voor een expanderende economie maakt China afspraken met landen in de omgeving een verder weg. Deals worden gemaakt waarbij het deze landen van zich afhankelijk maakt en daarmee haar invloed versterkt. Militair wordt het land sterker, wat zich vertaald in claims op de omliggende zeeรซn en een versterkte dreiging richting Taiwan. Als gevolg van de verzwakking van het Westen zien we dat steeds meer landen een autonome koers gaan varen. India, bijvoorbeeld, weigert de banden met Rusland te verbreken. Amerika en Europa worden er gewantrouwd. Ook Saoedi-Arabiรซ en Turkije eten van meerdere walletjes.
Een derde thema is het falen van het mondiale Zuiden. Afrika, Zuid-Aziรซ en Latijns Amerika blijven zwakke landen of het nu gaat om de economische ontwikkeling of de politieke situatie. Veel machtswisselingen, armoede en de gevolgen van klimaatontwikkelingen houden deze gebieden zwak. Intussen willen veel mensen vluchten naar Europa of de Verenigde Staten en leidt dit tot een onbeheersbare vluchtelingenstroom. De milieuproblemen werden door de sterke landen maar al te graag uitbesteed aan het arme Zuiden. Of het nu ging om fabricage van consumptiegoederen of wurgcontracten. Niet voor niets dat het Zuiden een bron werd voor terrorisme, milieuproblemen en vluchtelingenstromen. Een sterke bevolkingsgroei verergert voor de toekomst slechts de problemen.
Het mondiale bestuur, zoals de Verenigde Naties, is de afgelopen decennia grotendeels een weerspiegeling geweest van de macht van het Westen. Nu zien we opkomende landen daartegen ageren en hun eigen regionale samenwerkingsverbanden opzetten. Organisaties als het IMF en de Wereldbank raken gemarginaliseerd. Niet in de laatste plaats omdat ook Amerika ze steeds minder belangrijk vindt.
Als uitweg voor het Westen om het machtsevenwicht te herstellen ziet Holslag niet het proberen China de voet dwars te zetten, maar veel meer het welvaartsniveau in het Westen op een hoger plan brengen en partners te helpen hetzelfde te doen. Of dat lukt is afhankelijk van het vermogen om duidelijke ambities te formuleren en om de ethiek te cultiveren waarmee je dat bereikt. Ook investeren in het versterken van het mondiale Zuiden is een krachtige stap, waarbij tevens verkommerde democratieรซn, zoals in India, kunnen worden versterkt.
Dit boek is beslist het beste boek dat ik de afgelopen jaren heb gelezen over internationale ontwikkelingen. Geen boek waar je makkelijk doorheen komt. Ook geen boek voor beginners in het onderwerp internationale betrekkingen. Wel een boek waar veel ontwikkelingen met elkaar worden verbonden om gezamenlijk een beeld te geven waar we internationaal staan en wat we kunnen verwachten bij ongewijzigd beleid. Zeker vanuit het Westen!
Bert van Ravenhorst
Maart 2024
