Hoe kun je je als modern mens onderscheiden van de massa? Via onder meer sociale media proberen jongeren zich te profileren als bijzondere mensen. Omdat bijna iedereen daaraan meedoet is het eigenlijk helemaal niet zo bijzonder. De meeste reclameboodschappen suggereren dat je als bijzonder mens recht hebt op een bijzonder product dan wel dat je bijzonder wordt als je dat product aanschaft. Maar die reclameboodschap probeert juist iedereen te bereiken, dus hoe bijzonder ben je dan als je zo’n product aanschaft? Het lijkt wel of op die manier alleen maar een schijnwereld wordt geschapen (van Facebook naar Fakebook).
Elke willekeurige persoon is voor zijn/haar dagelijkse leven afhankelijk van vele duizenden andere mensen die ervoor zorgen dat er voedsel beschikbaar is, dat je comfortabel kunt wonen, dat je kan werken, dat je leuke dingen kan doen in je vrije tijd, dat je onderwijs kan volgen, enzovoort. Een individu kan in onze samenleving niet of nauwelijks meer overleven zonder al die anderen. Kijk alleen maar eens om je heen in je eigen huis. Hoeveel mensen zijn er niet te pas gekomen aan de inrichting van je huis? Neem de stoel waar je in zit: wie heeft hem ontworpen, wie hebben hem in elkaar gezet, wie hebben de onderdelen gemaakt, wie hebben de grondstoffen aangeleverd? Alleen al voor die ene stoel kunnen er honderden mensen in de weer zijn geweest.
Het is ongelooflijk hoe ver de taakverdeling is doorontwikkeld in de menselijke samenleving. Daar staat tegenover dat elk individu daar steeds afhankelijker van is geworden. Zelfs als je een bijzonder mens bent, ben je in hoge mate afhankelijk van andere mensen. Een beroemde artiest kan niet veel uitrichten zonder de hulp van vele anderen die hem/haar in staat stellen om te kunnen optreden. Een geniale uitvinder kan weinig aanvangen met een uitvinding als vele anderen niet helpen met de verdere ontwikkeling, de productie en de marketing. Een staatshoofd heeft vele anderen nodig om zijn/haar functie te vervullen.
Bovendien hebben mensen met ingang van de 19e eeuw een voortdurend toenemend deel van de productie overgedragen aan machines, computers en robots, zelfs zodanig dat er soms nauwelijks meer mensen aan te pas komen. Daarmee kunnen producten steeds goedkoper worden gemaakt en kunnen ze door steeds meer mensen worden aangeschaft. Dat maakt iedereen nog afhankelijker in die zin, dat niemand meer in staat is om deze producten te maken zonder dergelijke productiefaciliteiten.
Het lijkt soms wel alsof je als individu alleen nog maar functioneert als middel om zoveel mogelijk producten te kunnen afzetten en dat jouw individuele leven vervangbaar is door elk ander willekeurig individu. Het is dan ook geen wonder dat er mensen zijn die proberen zich hiervan af te zonderen in een uithoek van de wereld. Het is al helemaal geen wonder dat de meeste mensen proberen om op de een of andere manier boven het maaiveld uit te komen.
Maar als iedereen dat zou lukken, gaat het maaiveld als geheel omhoog en dan lukt het eigenlijk niemand.
Aan de andere kant geeft juist de moderne samenleving veel meer mogelijkheden om iets bijzonders te doen dan vroeger. Alleen al het internet biedt in dit opzicht onbeperkte mogelijkheden, zie bijvoorbeeld bloggers, vloggers, app-ontwikkelaars, e-journals, e-platforms. Internet biedt bovendien nagenoeg iedereen een makkelijke toegang tot handeldrijven.
Steeds verdergaande robotisering zal zorgen voor nog veel meer producten die steeds meer individueel gespecificeerd kunnen worden, waarmee een individu zich toch kan onderscheiden. En het zal bovendien leiden tot meer vrije tijd die kan worden benut om bijzondere dingen te doen.
De individualiseringsparadox komt uiteindelijk neer op enerzijds een enorm collectief platform dat voor iedereen toegankelijk is, waar anderzijds ieder individu op geheel eigen wijze gebruik van maakt, waardoor goed te leven valt met dat paradoxale karakter.
Peter van Hoesel
Januari, 2018
