Nederlanders hebben overal iets over te zeggen. Hoe onzinnig soms ook, ze vinden overal wat van. De verklaring zit in een zwak centraal bestuur en gebrek aan leiderschap. Het maakt ons wel creatief en ook weten we dat we zonder compromissen te sluiten niet verder komen. Zo maar een paar kenmerken die de lezer gelijk op scherp zetten. Aan het woord is Herman Pleij, hoogleraar middeleeuwse letterkunde, over onze nationale identiteit.
Op dit moment is er sprake van een hang naar het verkennen van de eigen identiteit. Een stortvloed aan canons illustreert dat. Ook de opkomst van stads- en streekgeschiedenis en de belangstelling voor stamboomonderzoek onderstrepen deze ontwikkeling. De ontideologisering van het verzuilde Nederland is hard aangekomen. Er is een honger naar nieuwe houvasten en rituelen.
Doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg! Hoogwaardigheidsbekleders moeten vooral gewoon zijn. Kapsones passen niet bij ons. Oudejaarsconferences waren speciaal bedoeld om ons hoogste gezag onderuit te halen.
De voedingsbodem voor de Nederlandse mentaliteiten is altijd te herleiden tot land, water, koopmanschap en zelfbestuur. Het vlakke land en de eeuwige strijd tegen het water hebben ons gevormd. Wij konden slechts bestaan bij de gratie van regionale en internationale handel. Dat vraagt om een praktische benadering van geweldloosheid en gedogen. Over droogleggingen moesten we het eens worden anders stonden we telkens weer tot de knieën in het water.
Onze manier van doen stellen we vol zelfvertrouwen ook aan de wereld als voorbeeld. Wij weten precies wat de juiste koers is en schromen niet dat aan ieder die het maar horen wil te vertellen. Dit leidt soms tot behoorlijke irritatie in de rest van de wereld.
Trots, eer, wapenfeiten en het hechten aan lichamelijke en militaire suprematie kwamen in zo’n onderhandelingsgemeenschap nauwelijks aan bod. En zo is het nog steeds! Nuchterheid is favoriete zelfbeeld. Slechts zo af en toe gaan we onszelf te buiten bij kermissen en carnaval.
In het motto ‘Moet kunnen’ ligt veel opgesloten van wat ons beweegt. Het drukt van alles uit, wat handig is in een land dat zo uiteenlopend wil denken. Alles is in principe te doen, als je maar wilt. Maar vooral: hoe extreem ook, het moet toch mogelijk zijn, al ben ik het er zelf niet helemaal mee eens.
Amusant is ook de beschrijving van de Hollandse properheid. Het soppen als ware obsessie en onderwerp van concurrentie tussen huisvrouwen. Dit alles veroorzaakt door het vol schadelijke stoffen zittende water. Ook maakte de saaiheid van het vlakke land dat men zich overgaf aan excessief drinken. Nederlanders worden ook niet geroemd om hun verfijnde omgangsvormen. Onder andere de sterke gelijkheidsdrang en de nauwelijks ontwikkelde hofcultuur stonden deze ontwikkeling in de weg. Tenslotte is onze zuinigheid spreekwoordelijk. ‘Geen cent te veel hoor’ is als reclame-uiting een gevleugelde uitspraak geworden.
Interessant is hoe Herman Pleij de nadelen van onze mentaliteiten ziet. We zijn een creatief volkje vol met ideeën, maar we zijn niet zo goed in het realiseren van onze ideeën. De gelijkheidscultuur en het mijden van conflicten maken dat we elkaar niet aanspreken en geen persoonlijke verantwoordelijkheid voelen. Controle hebben we ook een broertje dood aan, waardoor ingrijpen soms veel te laat gebeurd. Traagheid van besluitvorming en te veel regels horen bij de schaduwzijden van het systeem. Als velen meedoen en strikte gelijkheid het uitgangspunt vormt, dan betekent dat een gecompliceerde bureaucratie.
Herman Pleij weet met zijn manier van spreken en schrijven Nederlanders een spiegel voor te houden over hun cultuur. Dat doet hij met een vlotte pen en vol humor. Dat maakt dit boek ook een interessante ervaring. Als ik al enige kritiek op zijn werk kan hebben dan is het dat hij zich soms te veel uitput in voorbeelden en beschrijvingen waardoor je de verhaallijn wel eens kwijt raakt. Voor iedereen die goed wil begrijpen hoe wij in elkaar zitten is dit boek beslist een ‘must’! Ik wens u veel leesplezier, met de nadruk op plezier!
Bert van Ravenhorst,
Oktober 2015
Meer weten?
Moet Kunnen: op zoek naar een Nederlandse identiteit
Auteur: Herman Pleij
Uitgeverij: Promethu, 2015
https://www.managementboek.nl/boek/9789035144118/
moet-kunnen-herman-pleij?affiliate=1910
