Staatsontwikkeling: wat voor een staat wil jij?

Terrorismedreigingen, zorgcrisis, duurzaamheidscrisis, pensioenen….het is weleens dat je in een kroegachtige setting met ambtenaren spreekt over ‘waar gaat het met Nederland naar toe?’  Zo gebeurde ook een tijdje geleden. In een ontspannen setting, goede cappuccino, benen op tafel. Alleen veranderde dit gesprek van thema. Niet ‘waar gaat het met Nederland naar toe?’ maar ‘waar gaat het met de staatsontwikkeling naar toe?’, werd de centrale vraagstelling.  Wat zijn de kenmerken van het instituut Staat anno 2030?

Er kwamen vier basis scenario’s naar voren. Nee, niet diepgaand of wetenschappelijk gefundeerd, we zaten tenslotte in een kroegachtige setting een tijdje te kletsen, maar meer ‘op de achterkant van een sigarendoosje’.

Iets over de scenariomethode
Bij de scenariomethode creëer je plausibele toekomstbeelden (scenario’s) zonder dat je gaat zeggen dat één van de toekomstbeelden hét wordt. Met andere woorden  de verschillende scenario’s hebben evenveel geldigheidswaarde.  Het zijn mogelijke vaarwaters waar je in terecht kan komen en waar je niet veel invloed op kunt uitoefenen. Het zijn contexten die gaan ontstaan. In de praktijk zie je vaak dat van alle scenario’s ook wel iets uitkomt.

Als je dan beleid maakt, stel je, in termen van robuustheid de vraag: Hoe werkt beleidsmaatregel X uit in de verschillende scenario’s? Maar ook stel je de vraag: Als scenario X volledig werkelijkheid gaat wordt, wat moet je dan nu al beleidsmatig in de steigers gaan zetten?

Naast een inventarisatie van (belangrijke) trends, kijk je als je scenario's wilt ontwerpen naar welke van die trends het belangrijkst en het meest onzeker zijn? Zo ook in dit kroeggesprek. Daar kwamen twee belangrijke en onzekere trends uit die je, als je scenario's ontwikkelt, als een variabele vervolgens ‘dichotoom’ (of/of) maakt. Dat waren hier:

• Staatsontwikkeling: repressief versus participatief
• Samenleving: collectief (weer meer een 'wij'-samenleving) versus individualistisch (ik-georienteerd)

De vier scenario's
De variabelen omzettend in een matrix, leidde dat tot de volgende vier scenario’s:

Tabel: vier scenario’s anno 2030.

Als we de scenario's enige duiding mee geven door middel van steekwoorden ontstaat het volgende beeld:

Osama-scenario (repressief / individualistisch)

• De wereld van Rees Mogg en Davidson: The Soevereign Individual
• Guerillia-burgers
• Meer ‘Osama’s versus staat’ – conflicten
• One-man army tegen de staat
• Je verraden voelen door de staat/eigen bezittingen beschermen tegen de staat. Daarbij hoort het volgende type redenatie:
  – Wij/ik heb(ben) de staatsschuld niet gecreëerd.
  – Wij/ik zijn (ben) afhankelijk geworden van de beslissingen van de staat zelf.
  – Wij/ik worden (word) als een kudde vee meegedreven om de staatsschuld af te lossen.
  – Wij/ik gaan (ga) mijn bezittingen beschermen tegen de staat.
• Kelder met voedselvoorraad, wapenvoorraad en goud & zilverstukken voor de dag dat de dollar valt: recht van de sterktste
• Overheid gestuurd door belangen van het bedrijfsleven (‘buitenlands beleid gebaseerd op de ned. Economische belangen’)
• Overdracht kapitaal van 99% van de bevolking naar rijkste 1% (onlangs doc over econ. Crisis) door privatisering, geldcreatie etc.

Brave New World/1984 (repressief / collectief)

• Tomtomising van de samenleving / kinderen. Zie: http://tinyurl.com/7w536nk
• Top-down / sterke hiërarchie
• Staatsgeweld en machtspolitiek: Syrie; interview barbara walters met president Assad
• Vertechnologiseerde mensen
• Verdovende middelen, ritalin, anti-depressiva: emoties afdempen, het Soma van Aldous Huxley's Brave New World als emotiedemper
• Panopticum (Jeremy Bentham): disciplineren van gedrag: gevangenissen, inrichtingen, scholen, ziekenhuizen, Kantoren.
• Verborgen concentratiekampen in de VS en andere plaatsen in de wereld w.o. Nederland
• Zelfdisciplinering door aanwezigheid Alziend Oog
• Affaire DSK: wandelgangen via gegevens mobiele telefoon en electronische hotelpasjes tot op de minuut te volgen

Consumentendemocratie (participerend / individueel)

• RTL4/SBS6 wereld
• Voice of holland, hollands’ next top model
• Leven is een wedstrijd
• Panels
• Referenda op one-issue / Vgl. ook met Californie waar wetten aan kiezers worden voorgelegd die kunnen stemmen of een wet wel of niet moet worden aangenomen
• Gaming
• Terugtrekkende overheid die mensen het zelf laat opknappen
• Neo-liberaal / Chicagoboys government
• Steeds meer publieke bezittingen (bruggen, straten, havens, etc.) worden privaat opgekocht / de staat als makelaar en uitvoerder van externe niet publieke machten
  (een eenvoudig voorbeeld: de parkeermeters in Chicago zijn tegenwoordig van een Frans bedrijf)
• Loterijen
• Privé-initiatieven voor ontwikkelingshulp ipv giro 555
• Verkiezingen = personality contest i.p.v. politieke agenda
• Gekozen burgemeester
• Guerilla gardening

The Emphatic Civilisation (participerend / collectief)

• Collectieve focus op duurzaamheid
• Één aarde gedachte
• Cocreërende netwerken / problemen oplossen via slimme participatieve methoden zoals Methode Klinkers, Methode Schiphorst, Appreciative Inquiry, Future Search etc.
• Sociale criteria worden mondiaal steeds belangrijker
• Overheid wordt facilitator van participatieve trajecten
• Deense eiland Samso: zelf voorzienend in energie http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=kHlMpbm2QSo&noredirect=1
• Earthships (gebouwen van gerecycled materiaal, bijv. theehuis in Zwolle)
  Aandachtscentra

We nodigen je uit om deze scenario's eens voor jezelf of in groepsverband te verkennen en verder uit te werken. En jou, en in het bijzonder het Nederlandse ambtenarenkorps, zouden we de volgende vraag willen voorleggen:"Ook al zijn scenario's 'vaarwaters' waar je in terecht kunt komen, stel dat JIJ als individu toch enige invloed weet uit te oefenen op de ontwikkeling van de staat….wat voor een staat wil je dan voor jezelf en je kinderen bewerkstelligen?'

Marlies Ypma / Max Herold
december, 2011