Journalisten die geen lucht meer willen bakken.
De 'media’, dat is die groep mensen die zich bezig houdt met het verkopen van opgeklopte verhalen, op sensatie belust is en het niet zo nauw neemt met de waarheid, zo menen veel mensen. Toch? Maar er is ook een ander geluid. Een kleine groep journalisten doet een boekje open over het groeiend ‘theater’ in de kranten, en vind dat het zo niet langer kan, wil hun beroep niet totaal aan geloofwaardigheid verliezen.
Door: redactie The Planet Times. Zie ook: www.theplanettimes.com
De kranten zijn structureel bezig een langzame dood te sterven. Trendwatcher John Naisbitt signaleert het in zijn boek ‘De knop om’, maar dat Europese kranten voortdurend terrein verliezen, is iets wat in Nederland en België ook al jaren te merken valt.
Het gevolg: de grote mediabedrijven redden hun bladen dankzij een commerciële invalshoek: van ‘luizen in de pels,’ een wat gedateerde maar wel treffende term voor hoe de kritische media misstanden aan de kaak stelden, verlegden de bladen steeds meer hun inhoud van serieus en objectief bedoelde artikelen naar stemmingmakende sensatie- en roddelverhalen.
Want dat verkoopt. De nieuwe generatie krantenbazen is vooral uit op winst, zo onderschrijft ook Nick Davies, voormalig journalist van ‘The Guardian’ en schrijver van het boek ‘Flat Earth News’. Het boek, in het Nederlands vertaald ‘Gebakken lucht’, geeft een verpletterend inzicht in de propaganda van regeringen, de wijze waarop kranten zonder inhoudelijke check 'gevuld' worden, en het opblazen door de media van verhalen tot mythische proporties: zo bleek de millenniumbug een zeepbel, massavernietigingswapens onvindbaar, heroïne lang niet zo schadelijk als u denkt en de zogenaamde leider van Al-Qaida in Irak, Abu Musab al-Zarqawi, een ruziezoeker en non-valeur. De Engelse titel ‘Flat Earth News’ verwijst naar het feit dat vroeger ook iedereen geloofde dat de aarde plat was. Maar het geloven in bepaalde zaken maakt ze nog niet per definitie waar.
Hoe kan het dat dit soort bedenkelijke verhalen als waarheid in de wereld verspreid worden? Het antwoord is vrij simpel: ‘De krantenbazen hebben hun kosten verlaagd door te bezuinigen, en hun inkomsten verhoogd door steeds meer pagina's en bijlagen te eisen. Ook het ingekorte personeelsbestand, dankzij de crisis in medialand, draagt niet bij aan de kwaliteit van het nieuws. Steeds minder journalisten moeten almaar meer stukken brengen. Bovendien moet het zo snel mogelijk gebeuren en neemt de werkdruk toe en daarmee ook de fouten in de berichtgeving. Journalisten hebben dus geen tijd meer om hun werk te doen. Ze praten niet meer in het café met politieagenten en leraren. Panklare berichten van PR-bureaus worden klakkeloos overgenomen.
En vooral: ze hebben geen tijd meer om de feiten te checken, de basis van het vak.' Zegt Nick Davies in een gesprek met de Nederlandse Volkskrant. Volgens Davies werden kranten vroeger gemaakt door gepassioneerde en idealistisch ingestelde journalisten. Voor hen is er steeds minder plaats binnen de media, nu het vooral om geld draait. In Volkskrant Magazine zegt de nieuwe hoofdredacteur van De Telegraaf, Sjuul Paradijs, hierover in een interview, als antwoord op de vraag ‘wat is de taak van de journalistiek?’: “Dat vind ik zo hoogdravend allemaal, daar breek ik mijn hersens niet over. Ik moet zorgen dat we elke dag een goede krant maken. Dat de websites meer bezoekers trekken. Zoals ik al zei: groot, groter grootst.” Waarbij hij wél aangeeft niet uit het oog te verliezen dat de krant aan waarheidsvinding doet: “Dat doen we elke dag, dat is ook ons wezen.” Waarheidsvinding die weliswaar door een groeiende groep mensen met een flinke korrel zout genomen wordt.
Daarbij lijken het vooral mensen uit medialand zelf te zijn die de tendens niet alleen signaleren, maar die nu ook aan de bel gaan trekken.
Naast Davies kwam een paar jaar geleden ook al het bekende boek 'Het zijn net mensen' van Joris Luyendijk uit, dat de gedachte omtrent de journalistieke waarheidsvinding nog wat aanscherpte toen hij uit de doeken deed hoe kranten en TV-corres-pondenten een groot fake-theater verzorgen voor het grote publiek op een wijze die niets met echte waarheidsvinding te maken heeft.
Griezeliger is, dat kwaliteit of niet, dit voor ‘waar’ wordt gehouden en zelfs andere instanties beslissingen baseren op wat er in de krant staat, en dit blijkbaar aanzien voor gedegen onderzoek. Een goed voorbeeld waaruit blijkt dat de krant naast het brengen van nieuws tegenwoordig ook rechter speelt is de in opspraak geraakte Belgische arts Patrick van Eeghem. Door de kranten werd hij hijgerig betiteld als‘dokter dood’, terwijl de man absoluut geen dode op zijn geweten had.
De feiten van deze zaak kwamen nog niet in de buurt van alles waarvan hij in de media werd beschuldigd. Een verdachte blijft onschuldig tot het tegendeel is bewezen, maar niet in de krant. Het ziekenhuis, waar de arts jarenlang zijn werk zonder enige klacht uitzonderlijk goed deed, besloot hem op staande voet te ontslaan. Dit uit angst om met alle negativiteit die in de pers werd opgehoest geassocieerd te worden en op die manier ook als instantie in een verkeerd daglicht te komen staan. De rechtzaak tegen het ziekenhuis, vanwege zijn onterechte ontslag, heeft van Eeghem gewonnen, maar dit soort berichtgeving geeft een onschuldig iemand een stempel waar hij of zij nooit meer vanaf komt.
Dat journalisten zich ontdoen van een degelijk onderzoek kwam ook naar voren in het geval van het Integraal Medisch Centrum, dat in opspraak kwam vanwege onterechte aanklachten van een drietal oud-medewerkers van het centrum en een tweetal patiënten die onjuist zouden zijn behandeld. Een van de oud-medewerkers stapte samen met een patiënte naar de Telegraaf, Eén Vandaag en vervolgens naar HUMO om haar verhaal te doen. Allen publiceerden een eenzijdige verhaal tot grote ontsteldheid van andere patiënten, die de gedane uitspraken in de media totaal niet konden rijmen met hun ervaringen.
Een compleet petitieforum met meer dan 6000 steun- en dankbetuigingen aan dr. van Eeghem en het IMC wordt door de journalisten gemakshalve aan de kant geschoven en betiteld als ‘fans’ die eigenlijk niet goed snik zijn. Aan het werkelijke verloop van de rechtspraak die volgt wordt nauwelijks meer aandacht besteedt. Wat is er werkelijk gebeurd? Wat is de werkelijke gang van zaken achter de schermen? Daar is in medialand geen tijd voor. Met de eerste publicaties was de toon toch al gezet, en het is niet ‘des aasgiers’ om je eigen woorden terug te draaien.
Een groep journalisten uit België zag redenen om zich af te splitsen van de dagelijkse toestanden in de kranten en besloot weblog ‘Apache’ op te richten. ‘Omdat dat nodig is’. Integere, onafhankelijke medewerkers die via degelijke, ongebonden en kritische journalistiek het maatschappelijk debat wil aansnijden en de platgetreden paden verlaten. Dus geen showbizznieuwtjes, voetbal of rechtstreeks overgenomen persberichten. Zelfs het ‘dagelijks nieuws’ laat men links liggen: weliswaar is er nieuws, opinie en satire, maar de medewerkers krijgen de kans dieper in dossiers te duiken en kritische afstand te nemen. En daarbij: men heeft respect voor de journalistieke regels.
Overigens wordt op dezelfde blog naar een artikel verwezen in De Standaard, geschreven door een voormalig hoofdredacteur van een Belgisch Infotainmentblad (het chique woord voor wat je normaal wel roddelblad noemt) ‘Dag Allemaal’. Hierin stelt hij, dat hij zelfs vindt dat ’infotainment’ steeds verder uit de bocht vliegt, en hij maakt zich zorgen over ‘de ontketende, elke van journalistieke basics losgezongen bladen en hun hoofdredacteuren die menen boven de wet te staan en zich werkelijk alles straffeloos veroorloven.’
De rij slachtoffers van gedupeerde Bekende Vlamingen wordt almaar langer, zo zegt hij: er verschijnen artikels met hierin leugens, verdachtmakingen en roddels, die de grenzen van het fatsoen overschrijden en de privacy van betrokkenen schenden. Daarbij kennen die verhalen vaak nog geen enkele zinnige reden om geschreven te worden: een journalistieke kapstok, maatschappelijke aanleiding, een nieuwe ontwikkeling in tv- of showbizzland of herkenbaarheid voor de lezer. Het lijken eerder louter wraakacties.
Volgens Davies betekent doorgaan op de huidige voet het einde van de traditionele en degelijke journalistiek. Krantenjournalisten, ondanks degenen in het vak die het goed bedoelen, worden een toenemend negatieve doelgroep. Door hun werkdruk worden feiten niet meer gecheckt en berichten van slimme PR-bureaus klakkeloos overgenomen, worden zaken voortdurend opgeblazen en uit hun verband gerukt. Niet voor niets besteedde de Nederlands Volkskrant aandacht aan de ethiek van journalisten. De openhartige Davies zegt het mooi: ”Wij journalisten moeten ophouden maar te blijven aanmodderen, pretenderend dat we mensen de waarheid vertellen en denken dat ze daar blij mee zijn. Want dat is een volstrekte misleiding.”
Meer weten?
