Jarenlang leek de combinatie van vrijheid en democratie het model voor de wereld. Zeker na de val van de Berlijnse Muur ging iedereen er vanuit dat het westers ideaal overal zou worden gekopieerd. Dertig jaar later blijkt er een uitdager te zijn: de illiberale democratie! De leider zet de democratie naar zijn hand en regeert met straffe hand. Casper Thomas beschrijft de opkomst en werkwijze in Poetins Rusland, het Hongarije van Viktor Orbán, het Indiase model van Modi, het Turkije van Erdogan en Trump in Amerika. Hij vraagt zich af wat de illiberale democratie zo aantrekkelijk maakt. Casper Thomas is redacteur bij de Groene Amsterdammer. Hij heeft voorheen gewerkt als correspondent in India en hij bezocht als journalist de andere landen.
Meer weten?
De autoritaire verleiding: over de opmars van de antiliberale wereldorde
Auteur: Casper Thomas
Uitgeverij: Atlas Contact, 2018
Klik op: https://www.managementboek.nl/boek/9789045037363/de-autoritaire-verleiding-casper-thomas?affiliate=1910
Naast de beschrijvingen van de specifieke ontwikkelingen in Rusland, India, Amerika, Hongarije en Turkije laat Thomas de gemeenschappelijke kenmerken zien van illiberale leiders. Er blijkt wel degelijk veel overeenstemming in hun gedrag en methoden te zijn. Dit neemt niet weg dat de context mede bepaald hoe ver de leiders kunnen gaan. Trump is bijvoorbeeld veel sterker gebonden aan de democratische ‘checks and balances’ dan Erdogan in Turkije.
Als we kijken naar de overeenstemmende patronen in de verschillende landen dan valt allereerst op dat verkiezingen tot een schijnvertoning worden gemaakt. Nadat de leiders via het democratisch proces – vaak met grote meerderheden – aan de macht zijn gekomen, gaan zij de regels aanpassen zodat ze in de toekomst aan de macht blijven. De oppositie – vaak toch al zwak – wordt zo verder beperkt. Ook de veelal zwakke economie speelt hen in de kaart om aan de macht te komen.
Naast beïnvloeding van het verkiezingsproces zien we dat ze de rechterlijke macht, de vrije pers en de instituties tot instrumenten trachten te maken. Ook de rechten van individuele burgers zijn minder belangrijk in hun ogen. Interne oppositie wordt zo gesmoord.
Vaak verwijzen zij naar de grootsheid van de historie van het land en dat ze daar naar terug willen. Zij legitimeren hun gedrag met dit streven. Of ze daarbij de waarheid geweld aandoen is minder belangrijk.
Interessant is de vraag of er meer landen zijn waar ontwikkelingen als door Thomas geschetst plaatsvinden. Die zijn er zeker. In Brazilië zien we de extreemrechtse Jair Bolsonaro zich ontwikkelen tot ‘tropical Trump’ . Ook de Filippijnse leider Rodrigo Duterte past in dit patroon.
Het boek is levendig geschreven met interessante analyses van opkomst, ideeën en werkwijze van de leiders afzonderlijk. Vaak worden tevens de denkers om hen heen die hen beïnvloeden uitgebreid besproken. Het is vooral een journalistiek boek, geen methodische analyse die de geschetste ontwikkeling in een breed kader zet. Zo kan wat Thomas beschrijft ook deels toeval zijn, het gevolg van ontwikkelingen per land of regio. Dat neemt niet weg dat de overeenkomsten treffend zijn. Een interessant boek wat de tijdgeest in internationale ontwikkelingen boeiend beschrijft.
Bert van Ravenhorst
Februari, 2020
