Ieder jaar geeft de Economist een voorspelling wat het nieuwe jaar zal brengen. Daarbij wordt vooral gekeken naar de politieke en economische ontwikkelingen. Vaak geeft dit interessante inzichten voor wie de internationale ontwikkelingen wil volgen. Hieronder de belangrijkste verwachtingen.
De verkiezingen in Amerika zullen veel aandacht vragen in 2020. wordt Donald Trump opnieuw gekozen tot president van de Verenigde Staten? Hoe zal de handelsoorlog met China zich ontwikkelen. Komt er een deal tussen Amerika en China? Landen zullen moeten bepalen hoe ze zich positioneren tussen het Chinese en het Amerikaanse kamp.
Economisch wordt het spannend. Europa worstelt met negatieve rentestanden en in Amerika dreigt een recessie na jaren van groei. Groei in de wereld staat onder druk naarmate ook India en China minder hoge groeipercentages laten zien dan voorheen. Hoe wordt Brexit vorm en inhoud gegeven? Angst voor een nieuwe wapenwedloop groeit naarmate overeenkomsten gericht op beperking van verspreiding onder druk komen te staan. En ook het klimaat staat weer hoog op de agenda. Het beloofd een boeiend jaar te worden!
Europa
Europa gaat economisch een moeilijk jaar tegemoet vanwege haar afhankelijkheid van buitenlandse vraag, met name uit China. Duitsland komt mogelijk zelfs in een recessie terecht. Brexit zal ertoe leiden dat de Europese Unie aanzienlijk minder inkomsten heeft en zich zal moeten bezinnen op de verdeling van middelen. De druk op de Europese Centrale Bank om de economie op te peppen zal groeien. Echter de conventionele sturingsmiddelen zijn beperkt. De bank kan niet blijven aankopen om de economie te stimuleren. En dan dreigt ook nog een tarievenoorlog met Amerika als Trump de druk opvoert om herkozen te worden. De vraag zal vanuit de eigen consumenten moeten komen naarmate de arbeidsmarkt krapper wordt.
Er is wel enige reden tot optimisme voor Europa op het moment dat Jean-Claude Juncker het voorzitterschap van de Europese Commissie overdraagt aan Ursula von der Leyen. De economische crises van 2008-2009 en 2011-2012 zijn in wat rustiger vaarwater gekomen nu Portugal, Spanje en Ierland spectaculair herstel hebben laten zien. Ook de immigratiecrisis van 2015-2016 is over zijn top heen. Tevens heeft de groei van het populisme niet doorgezet bij de verkiezingen van 2019. Tenslotte lijkt de Brexit tot een acceptabele afronding te komen. Ursula von der Leyen heeft drie prioriteiten geformuleerd voor de komende periode: de klimaatveranderingen het hoofd bieden, inrichten van een inclusief Europa en het klaar maken van Europa voor het digitale tijdperk.
Voor president Macron van Frankrijkis is de binnenlandse uitdaging te komen tot een balans tussen hervormingen en bereiken van consensus. Enerzijds wil hij bijvoorbeeld de pensioenleeftijd verhogen. Anderzijds heeft hij te maken met de protesten van de gele hesjes. Terwijl hij in het binnenland onder druk staat zal hij zich in het buitenland presenteren als de natuurlijke nieuwe leider nu Angela Merkel haar vertrek op termijn heeft aangekondigd. Hij zal gaan voor versterking van de Europese defensie en proberen een rol te spelen als bemiddelaar in conflicten in Syrië, Iran en tussen Rusland en Oekraïne.
Duitsland gaat een lastig jaar tegemoet. De open Duitse economie staat onder grote invloed van de ontwikkelingen in het buitenland. Die zijn onzeker zoals we hierboven zagen. Noodzakelijke aanpassingen in de economische structuur en investeringen in innovatieve industrieën zijn hard nodig maar worden niet verwacht van de huidige regering-Merkel. Op het internationale front zal waarschijnlijk een stukje van het leiderschap aan Frankrijk moeten worden overgelaten.
Spanje worstelt al vier jaar met de omslag van een twee partijenstelsel naar een meer partijenstelsel. Het lukt de Spanjaarden maar niet om tot een krachtige regering te komen. Daarnaast zullen de mogelijkheden geld uit te geven beperkter worden. Economische groei zal lager zijn en de creatie van banen minder. Daarnaast blijft de Catalaanse kwestie de gemoederen bezighouden. Op dit moment zijn de rechtszaken aan de gang tegen de separatisten waardoor er veel onrust is. Mogelijk lukt het om in 2020 tot een deal te komen om meer ruimte te geven aan Catalonië.
Turkije heeft het de laatste jaren zwaar te verduren gehad met terroristische aanslagen, meer dan vier miljoen vluchtelingen uit Syrië, een poging tot staatsgreep en de golf van arrestaties daarna. Ook economisch is het Turkije niet voor de wind gegaan. We zien dat de regering van president Erdogan onder druk komt te staan. Zo werd de strijd om het burgemeesterschap van Istanbul verloren. De grootste bedreiging voor 2020 zit in de toenemende stroom vluchtelingen uit Syrië in de nadagen van de burgeroorlog. Dit kan de toch al lastige relatie met Europa verder onder druk zetten.
Voor president Poetin ziet de wereld er goed uit. Amerika is in 2020 vooral naar binnen gericht. De Brexit vraagt veel aandacht van Europa en de macht van Angela Merkel is tanende. Zelf zal Poetin een overeenkomst met Oekraïne proberen te sluiten die voor hem gunstig is. Hij wil een speciale status van de Donbas regio. Binnenlands zijn de Russen kritisch als gevolg van dalende inkomens en een stijgende pensioenleeftijd. Ze zitten steeds minder te wachten op internationale avonturen.
In Hongarije hebben we dit jaar te maken met de herdenking van het Verdrag van Trianon. In 1920 werd na het verlies in de Eerste Wereldoorlog tweederde van Hongaars grondgebied herverdeeld onder Roemenië, Tsjecho-Slowakije, Oekraïne en andere omliggende landen. President Orbán heeft de frustratie hierover levend gehouden. Zo heeft hij tweeënhalf miljoen etnische Hongaren buiten de grenzen van het huidige Hongarije de mogelijkheid gegeven een Hongaars paspoort te bemachtigen. Ruim een miljoen heeft daar gebruik van gemaakt. De meesten daarvan steunen nu de Fidesz partij van premier Orbán. Premier Orbán gaat niet zover dat hij de oude grenzen wil herstellen, maar de herdenking zal hem helpen nationale sentimenten te versterken.
De chaos in de Britse politiek is groot. Brexit verdeelt de Britten meer dan welk ander thema ook. Veel zal dit jaar nog onderhandeld moeten worden met de Europese Unie. Wat zal de precieze relatie worden met Europa? Ook zal Brexit het prestige van Groot-Brittannië in de wereld verder doen afnemen. Brexit onderstreept dat Groot-Brittannië nooit haar afgenomen rol in de wereldpolitiek heeft geaccepteerd. Lichtpuntje is dat het economisch beter gaat na de diepe crisis van 2008-2009. De levensstandaard is hoger geworden. Of dit doorzet is mede afhankelijk van hoe Brexit uitpakt.
Noord-Amerika
De verkiezingscampagne zal een harde strijd laten zien. Wordt het presidentschap van Donald Trump een vierjarig intermezzo of zal Amerika onomkeerbaar veranderen? De poging tot impeachment van de president laat zien hoe scherp het spel gespeeld wordt. Waarschijnlijk zal de poging van de Democraten stranden in de Senaat, maar de toon is gezet. Het land raakt zo alleen maar dieper verdeeld. De verkiezing zal beslecht worden in een stuk of zes swing-states. Belangrijk is natuurlijk ook wie de Democraten tegen Trump in de ring brengen.De meeste presidenten worden herkozen als de economie het goed doet. Het is nog maar de vraag of de groei blijft of dat de Amerikaanse economie onder druk komt te staan. In combinatie met de relatief lage waarderingscijfers voor Trump schuilen daar de risico’s.
De strijd met China wordt harder. Landen in de omgeving van China zullen steeds meer gedwongen worden een keuze te maken naarmate de verschillen sterker worden benadrukt. Het wantrouwen over en weer neemt toe door de handelsoorlog, de toenemende militaire opbouw van China en de meer expansieve politiek van China in de directe omgeving. Het is van belang dat beide zijden zich matigen door bijvoorbeeld samen te werken op terreinen waar ze vergelijkbare doelen hebben als klimaatverandering, bescherming van de oceanen en het in toom houden van Noord-Korea. Democraten zullen Trump bekritiseren om zijn halfzachte beleid richting China als het gaat om mensenrechten en zijn gebrek aan steun voor de protesten in Hong Kong. Het kan in het belang van Trump zijn om tot een deal te komen hoe symbolisch ook om te laten zien dat hij de negatieve effecten van de handelsoorlog voor de Amerikaanse daadwerkelijk wil beperken.
De beperking van kernwapens staat onder druk nu Amerika de overeenkomst met Iran heeft opgezegd, Noord-Korea doorgaat met het testen van raketten en Rusland zich niet houdt aan overeenkomsten. Het is maar de vraag of er in 2020 afspraken gemaakt kunnen worden.
Zuid-Amerika
In de afgelopen twee jaar werden er vijftien presidentsverkiezingen gehouden in Latijns Amerika. In drie van de grootste economieën kwamen populisten aan de macht. In Argentinië, Brazilië en Mexico was dit het geval. In andere landen lijken de regeringen over het algemeen zwak en zullen zij de grootste moeite hebben om steun te behouden ten tijde van een zwakke economie, slechte infrastructuur en openbare voorzieningen en gewelddadigheden.
Latijns Amerika hoopt dat de neerwaartse economische ontwikkeling zal keren in 2020. Vanaf 2013 is het gemiddelde inkomen van de bevolking gedaald. De blik is gericht op het Brazilië van president Bolsonaro. Een politiek van belastinghervorming, privatisering en investeringen in infrastructuur zal mogelijk een opleving bewerkstelligen. Zijn internationale steun kan opnieuw onder druk komen naarmate hij ruimte laat voor het kappen van het regenwoud. Ook corruptieschandalen vreten aan zijn presidentschap. De Mexicaanse president is weliswaar krachtig maar heeft weinig vertrouwen van het bedrijfsleven. De verwachting is dat het economisch minder zal gaan. Argentinië is terug in Peronistische handen en zal inzetten op heronderhandelingen met het IMF over de schulden.
Het grootste probleem blijft toch Venezuela waar de machtsstrijd voortduurt. De kans is groot dat president Maduro, met steun van Rusland, Cuba en het leger, alles zal doen om aan de macht te blijven. Een groeiende stroom vluchtelingen naar vooral buurland Colombia is dan te verwachten.
Azië
Voor China lijkt het komende jaar er niet goed uit te zien. Een handelsoorlog met Amerika, onrust in Hong Kong en verkiezingen in Taiwan die weinig goeds voorspellen.
De economische vooruitzichten zijn nog steeds goed, hoewel de groeicijfers afvlakken. De doelstellingen richten zich op versterking van de kenniseconomie en reduceren van armoede, met name op het platteland.
De handelsoorlog kan zo maar uit de hand lopen als gevolg van harde verkiezingsretoriek vanuit Donald Trump. Ook dreigt escalatie in de Zuid-Chinese Zee naarmate China zich steviger opstelt. Tevens dreigen een aantal landen in de regio zich assertiever op te stellen ten opzichte van China. Het betreft met name Vietnam en de Filippijnen.
In Taiwan is het waarschijnlijk dat de zittende president een tweede termijn binnenhaalt. Dat heeft grotendeels te maken met de harde lijn die China kiest ten opzichte van Tibet, Xinjiang en Hong Kong in combinatie met militaire dreigingen. President Tsai Ing-wen wil de onafhankelijkheid van Taiwn behouden. Haar tegenstander Han Kuo-Yo vindt dat de economie gediend is bij meer toenadering tot China.
Alle ogen zijn op Japan gericht nu het land zich opmaakt voor de Olympische Spelen. Naarmate Amerika, Groot-Brittannië en andere Westerse landen worstelen met verdeeldheid in hun democratieën kan Japan wellicht een voorbeeldrol spelen in het vasthouden aan democratische waarden. Een voorbeeld van een assertievere rol is dat Japan in 2018 toen Amerika zich terugtrok uit het Trans Pacific Partnerschap Japan de leidende rol overnam en ervoor zorgde dat het verdrag tot een afronding kwam. Ook zal premier Abe pogingen doen om de pacifistische grondwet aan te passen. Dit is echter geen gemakkelijke opgave gezien het Japanse verleden. Economisch heeft Japan te maken met vergrijzing en daling van de bevolkingsomvang. Ook ligt het land achter als het gaat om gelijkheid van man en vrouw en bescherming van het milieu.
In India gaat president Modi zijn zesde jaar in. In 2019 won hij de verkiezingen en liet de oppositie verdeeld en gefragmenteerd achter zich. De verkiezingen van 2019 hadden niet zoveel van doen met inhoudelijke thema’s maar draaide veel meer om de energieke en charismatische uitstraling van de president. Zijn overwinning geeft hem vrijwel carte blanche om zijn plannen door te voeren. Naar verwachting zal hij een Hindoe-nationalistische politiek voeren. Tot nu toe heeft hij echter geen grote hervormingen doorgevoerd. De grote vraag is hoe hij zijn macht gaat invullen.
Midden-Oosten & Afrika
De spanningen tussen Iran en Amerika zijn een serieuze bedreiging voor de regio en daarbuiten. Afgelopen juni overwoog president Trump om Iran te bombarderen nadat Iran handelsschepen had aangevallen en een drone had neergehaald. Ook nadat in september oliecomplexen in Saoedi-Arabië waren gebombardeerd werd gesproken over oorlog. De achtergrond ligt in het opzeggen van de overeenkomst die met Obama was gesloten en in vervolg daarop het opvoeren van de economische sancties om langs die weg Iran te dwingen tot een gunstiger deal. Lichtpuntje is dat Saoedi-Arabië pogingen doet om via intermediairs in gesprek te komen met Iran.
Het ziet er naar uit dat Assad in 2020 de controle over heel Syrië terug zal krijgen. Dit met hulp van Iran en Rusland. De laatste strijd zal uitgevochten worden in Idlib, een noordelijke provincie. Het zal leiden tot een stroom van vluchtelingen naar Turkije. Dat land zal controle willen behouden over een deel van Noord-Syrië om een veilige zone te creëren tegen de Koerden. Assad ziet zichzelf als de grote overwinnaar. Het is de vraag wat de prijs is met zoveel etnische en sektarische spanningen, vol met jihadisten en bedreigd door buitenlandse machten.
In Afrika is een handelsovereenkomst gesloten, de African Continental Free Trade Agreement, de grootste handelsovereenkomst sinds de World Trade Organisation in 1994. Dit geeft veel mogelijkheden om aanzienlijke schaalvoordelen te behalen. Hoewel het nog jaren kan duren voordat alle voordelen ook echt behaald zullen worden is het belangrijk dat het nu gaat om economie en handel en niet om oorlogen en conflicten.
Tot zover de highlights voor 2020 zoals voorspeld door de Economist. Nu maar afwachten!
Bert van Ravenhorst,
Januari, 2019
