Amerika staat er niet best voor. De coronapandemie heeft dat nog eens haarfijn blootgelegd: een gepolariseerde samenleving, uitgeholde instituties, armoede en kansenongelijkheid. Is dit het begin van het einde of een kans op een nieuw begin?
In De laatste redding geeft Packer een haarscherpe analyse van de omstandigheden waaronder het huidige Amerika gebukt gaat. Hij verkent vier narratieven die het Amerikaanse leven domineren en concludeert dat geen van deze verhalen een democratie kan ondersteunen. De Verenigde Staten staan voor de uitdaging zichzelf opnieuw uit te vinden en de kunst van het zelfbestuur te laten herleven. Om op te krabbelen uit deze crisis is Amerika zijn eigen laatste redding.
Packer stelt dat er een Amerika van vier segmenten is ontstaan die elkaar steeds minder begrijpen en kennen. Vier werelden die ten opzichte van elkaar op ramkoers liggen.
Meer weten?
De laatste redding: over de wederopstanding van Amerika
Auteur: George Packer
Uitgeverij Unieboek Het Spectrum bv, Amsterdam, 2021, 220 pagina’s.
Zie: https://www.managementboek.nl/boek/9789000376766/de-laatste-redding-george-packer?affiliate=1910
Allereerst is daar ‘Vrij Amerika’. Dit is de afgelopen vijftig jaar politiek het krachtigste narratief geweest. President Ronald Reagan is hier de verpersoonlijking van. Dit zijn de traditionele conservatieven. Consumentisme staat centraal. Persoonlijke vrijheid die niet op anderen let is waar het om gaat. De held van dit tijdperk is de risico nemende ondernemer. Deze overtuiging leidde het land naar een lange neergang van investeringen in het publieke domein. Tot deze stroming behoren ook religieuze traditionalisten. De taak van de regering is niet veel meer dan het beschermen van individuele rechten. Belastingverlaging en deregulering zijn vaste doelen om voor te gaan. Terwijl het zonnige narratief van Vrij Amerika bleef schijnen holde het bijbehorende beleid de manier van leven van veel van zijn aanhangers uit. Met het verdwijnen van arbeidszekerheid en kleine bedrijven werden de netwerken van gemeenschappen verwoest. Wantrouwen in oude autoriteiten als de school, de kerk, de vakbond, het bedrijf en de media werden gevoed in dit narratief.
Als tweede stroming zien we het ‘Slimme Amerika’. Meritocratie staat hier centraal. Het zijn de hoogopgeleiden aan de kusten van Amerika. Zij kijken neer op de domme klasse onder hen. Hun succes hangt af van hun hersens, niet van exploitatie van natuurlijke hulpbronnen of accumulatie van kapitaal. Ze behoren niet tot de één procent rijksten, maar wel tot de tien procent van de bovenste inkomenscategorie en hebben uitzonderlijk veel economische en culturele invloed. In de moderne wereld voelen zij zich op hun gemak. Zij hebben minder moeite met ingrijpen in de economie en zijn hiertoe bereid om iedereen gelijke kansen om hogerop te komen Ook een sociaal vangnet en positieve discriminatie om raciaal onrecht te bestrijden is voor Slim Amerika bespreekbaar. Herverdeling van middelen vinden zij echter te ver gaan. Politiek gezien zijn zij vooral verbonden met de Democratische Partij. De jaren negentig waren een periode van grote triomf voor de partij en het land, de jaren dat de Democraten Slim Amerika omarmden en de witte arbeidersklasse kwijtraakten.
Vervolgens is er het ‘Echte Amerika’. Sarah Palin en Donald Trump zijn hier de vertegenwoordigers van. Het is vooral de werkende klasse die tot deze groep behoort. De overwinning van deze ‘volkse’ democratie zorgde voor vooroordelen tegen intellectualisme in de Amerikaanse politiek. Het zijn witte mensen die hierbij horen, met een sterk nationalistisch karakter. Ook evangelisch en fundamentalistisch religieuzen voelen zich hier thuis. Het Echte Amerika is een provinciaal dorp waar iedereen elkaar kent. Trump-stemmers werden vooral gedreven door economische zorgen of raciaal sentiment. Ze waren in het algemeen laag opgeleid en woonden ver weg van welvarende steden in bijna geheel witte gemeenschappen. Ze waren werkzaam in sectoren van de economie die zich in een neerwaartse spiraal bevonden, somber over hun eigen perspectieven en die van hun kinderen en geneigd te denken dat niet-witten voordrongen of dingen gratis kregen.
Tenslotte hebben we het ‘Rechtvaardige Amerika’. Zij worden vertegenwoordigd door de #MeToo- en Black Lives Matter-bewegingen. Het zijn veelal jonge activisten. Zoals het Echte Amerika een reactie was op het Vrije Amerika, zo was Rechtvaardig Amerika een reactie op de zelfvoldane meritocratie van Slim Amerika. Zij dwingen een rechtstreekse lijn onder ogen te zien van slavernij en segregatie naar het tweederangs leven van zoveel zwarten in de huidige tijd. De universele waarden van de Verlichting, zoals objectiviteit, rationaliteit, wetenschap, gelijkheid en vrijheid van het individu op zijn kop. Deze liberale waarden vormen een ideologie waarmee een dominante groep een andere groep onderwerpt. Amerika wordt niet gezien als een samenleving die door de tijd steeds vloeiender en gemengder is geworden, maar als een vaste hiërarchie, als in een kastensysteem. Zij nemen iedereen de maat en schieten door in intolerantie. Tot enige mate van dialoog zijn zij nauwelijks bereid. Dat hebben zij gemeen met het Echte Amerika.
Ondanks deze scheiding van werelden die elkaar niet meer ontmoeten en verder polariseren is Packer optimistisch over de toekomst. De kern van de problemen van het huidige Amerika zit volgens hem in de ongelijkheid die een structureel kenmerk is geworden. Door die ongelijkheid werd de gemeenschappelijke overtuiging uitgehold dat Amerikanen een succesvolle, multi-allesdemocratie dienen te creëren. Oplossingen ziet hij in het herstellen van het vangnet, hervorming van het arbeidsrecht en maatregelen om de vermogenskloof te beperken.
Het inzicht van de vier narratieven is echt een inzicht waarmee het huidige Amerika meer duiding krijgt. Schrikken is de constatering dat de perspectieven nauwelijks met elkaar in dialoog zijn. De perspectieven voor de toekomst die beginnen bij het aanpakken van de doorgeslagen ongelijkheid liggen voor de hand. De grote verschillen zijn de afgelopen decennia alleen maar toegenomen. Dit te keren zal een hele opgave zijn in een tot op het bot verdeeld land.
Bert van Ravenhorst
November 2022
