Het is een alleraardigst boek dat Rob de Wijk heeft geschreven, dat tegelijkertijd ook kan worden gezien als een leerboek geopolitiek machtsspel-denken (en handelen) met accenten op China, Rusland en machtsactiviteiten richting Europa. Onderstaand vind je een uitgebreide samenvatting. Het laat onverlet dat ik je aanraad dit boek zelf te lezen. De vele praktijkvoorbeelden, en cases over Merkel, Obama, Busch en andere prominenten geven je indringende kijk in een wereld die niet voor elke burger gemakkelijk is te volgen. De Wijk als geopolitiek deskundige helpt je met dit boek op een uiterst toegankelijke wijze inzicht te krijgen in patronen op dit niveau.
Rob de Wijk is hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies. Hij houdt zich bezig met geopolitiek en internationale veiligheid.
Meer weten?
De slag om Europa – Hoe China en Rusland ons continent uit elkaar spelen
Auteur: Rob de Wijk
Uitgeverij: Balans, 2021
https://www.managementboek.nl/boek/9789463821254/de-slag-om-europa-rob-de-wijk?affiliate=1910
Niet alleen de Chinese president tracht grip te krijgen op Europa, ook Rusland voelt zich bedreigd en president Poetin voert geheime operaties uit om de NAVO te ontwrichten. Beiden denken dat een sterk Europa hun wereldwijde ambities in de weg staat. Nu het continent van alle kanten wordt belaagd, worstelen de politieke leiders in Europa met een antwoord. En dan hadden we nog Trump die ook Europa naar zijn hand wilde zetten omdat hij vond dat Europa er oneerlijke handelspraktijken op nahield.
Dit boek van De Wijk gaat in op de methoden die deze leiders gebruiken om hun Europadoelen te verwezenlijken waarbij ze niet denken in win-win maar in zero-sum games: jouw winst is mijn verlies dus ik moet winnen.
China
In een van de eerste casussen die De Wijk bespreekt begint hij met het benadrukken dat voor China het internationale Permanente Hof van Arbitrage niet telt. Alle claims van China op grote delen van de Zuid-Chinese zee, blijken ongrondwettelijk. ‘Bedenk’, stelt hij ‘als China geen boodschap heeft aan belangen van landen in de eigen regio, waarom zou het dit dan wel voor de belangen van Europa hebben?’
De Chinese president Xi Jinping ziet Europa als een wingewest. Europa als doelwit in plaats van dat Europa het centrum van de wereld is en zelf veroverde, zoals ruim honderd jaar geleden, en de Chinese ‘eeuw van de vernedering’ creëerde. Xi’s ideeën zijn meer dan losse gedachten. Ze bepalen de koers van de communistische partij en daarmee voor China. Hij is al jaren bezig invloed te kopen en probeert zo de Europese Unie uit elkaar te spelen. Hij droomt van een ‘wereldorde met Chinese karakteristieken die de wereldorde vervangt’. Daarbij is zijn stelling dat het Westerse model van democratie en doorgeschoten vrijheid niet werkt. Vrijheden moeten worden onderdrukt en niet worden erkend. Staatskapitalisme als almacht. Chinezen in Nederland dienen te volgen, anders krijgen deze met de lange arm van China te maken. Om maar te zwijgen van vele Chinese verenigingen alhier met ‘liefde voor het moederland’ in de statuten.
Toen in juni 2020, onder druk van Beijing, een nieuwe veiligheidswet voor HongKong werd aangenomen, zwollen ook de protesten in Europa aan. De wet die door president Xi was ondertekend, stelde het streven naar separatisme, omverwerpen van de staat, terrorisme en heulen met buitenlandse machten strafbaar. Er staat een levenslange gevangenisstraf op.
Curieus is dat de wet ook buiten HongKong leek te gaan gelden. Als Nederlanders of Duitsers in hun eigen land voor de onafhankelijkheid van HongKong zouden demonstreren, dan zouden zij volgens artikel 38 strafbaar zijn.
China als de absolute mondiale technologie en handelsmacht
In het nieuwe model van Xi moet China zich de komende vele jaren tot een technologiemacht ontwikkelen en daarin uiteindelijk de nummer 1 van de wereld worden.
Ook de BRI, het Chinese ‘Belt of Road Initiave’ speelt daarin een belangrijke rol dat eigenlijk een OBOR is: One Belt, One Road. Multlaterlisme past daar ook niet bij. Bilaterale afspraken zijn altijd gunstiger omdat een groter land dan een kleiner land zijn wil kan opleggen. Xi wil geen groep van landen tegenover zich die een vuist kunnen maken.
Het opkopen van havens zoals die van Piraeus in Griekenland of in Portugal, als gevolg van de privatiseringseis van de EU zelf, hoort ook bij de langetermijnstrategie. Kortom Griekenland als ‘China’s toegangspoort tot Europa’. De haven ontwikkelde zich binnen enkele jaren tot de grootste passagiersterminal van Europa en de tweede containerhaven van de Middellandse Zee.
Het is geen toeval dat vooral de armere Europese landen in Midden en Oost-Europa het eerste doelwit van China werden en zij er gemakkelijk van overtuigd konden worden zich bij het BRI aan te sluiten. Deze landen snakken naar investeringen, hebben vaak zwakke democratieën en voelen zich ‘Calimero’s’ binnen Europa. Het stapje-voor-stapje opkopen van onderdelen van landen past binnen de Chinese langetermijnstrategie.
“Ik was uitgenodigd om iets te zeggen over de geopolitieke kant van China (lees: hun mondiale machtsambities en minder kosjere strategieën), maar de Kamer wilde vooral praten over hoe China zou kunnen worden gedwongen de mensenrechten te eerbiedigen. Ik kan me moeilijk voorstellen dat de Kamerleden mijn irritatie niet hebben opgemerkt. Ik hield Bram van Odijk van GL voor dat de nieuwe rondweg rond Beijing ongeveer de lengte heeft van de landsgrenzen van Nederland. Binnen die rondweg wonen meer Chinezen dan dat er Nederlanders zijn. Hoe zou het nietige Nederland 1,4 miljard Chinezen de les kunnen lezen. Voor mij was eens te meer duidelijk dat Nederlandse politici aan zelfoverschatting lijden en nauwelijks bij machte zijn om over echt strategische kwesties te debatteren……
Op een punt was de Chinanotitie (van Buitenlandse Zaken) echter heel duidelijk. In navolging van de in maart 2019 gepresenteerde EU-strategie moest er een screening komen van Chinese investeringen in Nederland. Het was me uit het hart gegrepen…..Probleempje: Nederland heeft geen zicht op Chinese investeringen want er wordt te weinig gemeld en geregistreerd…..Even verderop, in de Rotterdamse haven, waren Chinezen al heel lang bezig met een opkoopoffensief. Ongeveer de helft van vijftien miljoen containers die jaarlijks naar de haven in Rotterdam worden versleept, komt aan land via de terminals van ECT Hutchison uit HongKong……De impact van Chinese investeringen wordt gebagatelliseerd. ‘We hebben er naar gekeken en kwamen tot de conclusie dat dat nooit rendabel wordt. Mijn tegenargument, dat China vooral denkt in termen van politieke businesscases denkt, dus invloed, werd volgens mij niet echt begrepen. Zo dacht men niet…..Cruciaal hierbij is dat China door de havenprojecten grip krijgt op de handelsstromen van en naar Europa..Idem via investeringen in treinverbindingen om de handel met het achterland in handen te krijgen. “
– Rob de Wijk, in ‘De slag om Europa: hoe China en Rusland ons continent uit elkaar spelen, pagina 89/90/91/92/94 –
Die Chinese invloed op Griekenland zie je terug op EU-niveau. In 2016 blokkeerde Griekenland een veroordeling door de EU van vermeende Chinese agressie in de Zuid-Chinese Zee.
Chinese bedrijfsovername en spionage
Uiteraard horen vijandige overnames van Europese bedrijven en spionageactiviteiten (niet alleen in bedrijven) door staatsbedrijven ook bij de gehanteerde strategieën. Die spionageactiviteiten zijn volgens de MIVD zorgwekkend. Vitale sectoren, zoals telecom, universiteiten, onderzoeksinstituten, de hightech industrie en defensiebedrijven zijn geliefde doelwitten. Vooral zogenaamde ‘dual use’ technologie, die zowel in civiele als militaire toepassingen kan worden gebruikt, is interessant. De Wijk stelt dat je beter met Europese bedrijven als Ericsson of Nokia in zee kunt gaan als het over onze elektronische infrastructuur gaat dan met Huawei, dat een Chinees staatsgerelateerd bedrijf is.
Steeds meer landen hebben ervaren wat het betekent als je de Chinese schulden niet meer kunt terugbetalen. Sri Lanka werd een afschrikwekkend voorbeeld. Dat land moest een hele haven afstaan. Maleisië voelde zich hier zo ongemakkelijk bij dat het in 2028 22 miljard aan projecten afblies en in 2019 een herschikking van de schulden met China overeenkwam.
Rusland
Halverwege de jaren ’80 bleek de Sovjet-Unie over zijn houdbaarheidsdatum heen te zijn. Dat bleek vooral na de komst van partijleider Michail Gorbatsjov in 1985. Hij had bedacht dat het land er bovenop moest komen door economisch te hervormen, dissidente visies meer ruimte te geven en een nieuwe visie op het buitenlandbeleid te ontwikkelen. Maar Gorbatsjovs revolutie kwam te laat. Het rijk implodeerde en verkruimelde in talloze nieuwe onafhankelijke landen.
Boris Jeltsin, de partijchef van Moskou, voelde het heersende sentiment wat beter aan dan Gorbatsjov en stapte uit de communistische partijen. Hij stelde zich partijloos kandidaat voor de presidentsverkiezingen. Daar waar Gorbatsjov het land bijeen wilde houden, zag Jeltsin in dat door het opkomend nationalisme op vele plekken in de unie en de afkeer van het communisme, het Sovjetrijk niet meer bijeen te houden was. De oude garde zag dit met verbijstering aan en organiseerde een staatsgreep tegen Jeltsin en Gorbatsjov. Maar daar waar Gorbatsjov huisarrest kreeg, maakte Jeltsin diepe indruk door de confrontatie met de coupplegers aan te gaan. Gorbatsjov verloor definitief zijn baan en Jeltsin werd de president van de nieuwe Russische Federatie. Dat was een veel kleinere en zwakkere opvolgerstaat van de Sovjet-Unie.
Democratische en kapitalistische experimenten
Jeltsin begon te experimenteren met westerse ideeën als kapitalisme en democratie. Dat maakte mede dat ondernemingsgezinde communisten op een enkele namiddag hun geloof en de zegeningen van het communisme opzegden en zich bekeerden tot het kapitalisme. Dat zorgde ervoor dat in de jaren negentig ongeveer de helft van de economie in handen was van zeven oligarchen. Van hen werden Boris Berezovski en Michail Chodorkovski, die zich omhoog had gewerkt in de communistische jeugdorganisatie Komsomol, het invloedrijkst.
Door het ontbreken van wetten vervaagde intussen de lijn tussen legitiem zakendoen en misdaad. De handige jongens hadden de zware jongens nodig om niet te worden afgeperst of erger. Het straatbeeld werd in de jaren negentig meer en meer beheerst door intimiderende colonnes zwarte gepantserde SUV’s en limousines waarin topcriminelen en oligarchen zich verplaatsten.
Vladimir Poetin
Tijdens de verkiezingen van 1996 werd Jeltsin de speelbal van de oligarchen die hij zelf had geschapen. Later zouden die oligarchen op hun beurt weer een speelbal worden van een nieuwe kliek, namelijk die uit Sint-Petersburg. Daarin was Vladimir Poetin de absolute leider, die na tien jaar aan de macht kwam. In 1996 ging Poetin, die al naam had gemaakt, naar Moskou. Dit bleek onderdeel te zijn van de zoektocht van de KGB naar een opvolger voor president Jeltsin. Poetin werd met steun van de Jeltsin-kliek president.
Poetins eerste presidentiële termijn was zonder enige twijfel een succes. Hij hervormde de economie en tussen 1999 en 2008 groeide de economie jaarlijks met 7 procent. De staat werd ook hervormd en het financiële systeem werd verbeterd. Poetin stuurde vooral aan op financiële stabiliteit en begrotingsdiscipline. Dat waren voor hem voorwaarden voor politieke stabiliteit. Nationalisme en het orthodoxe Christendom waren zijn ‘nieuwe ideologie’ waarmee het volk kom worden gemobiliseerd en de verdorvenheid van de westerse wereld benadrukt. Echter een verdere langetermijnstrategie daarachter, zoals bij de Chinese Xi, ontbrak. In algemene zin lijkt improvisatie een kenmerk van het Russische beleid te zijn, eveneens gecombineerd met een lange arm richting Russen die asiel hebben aangevraagd in het buitenland en die als lastpakken worden. Maatschappelijke stabiliteit is steeds meer het resultaat van onderdrukking geworden.
Terzijde: De Wijk stelt zelf dat, mede door zijn vroegere ervaringen in Rusland, hij een grondige afkeer heeft gekregen van de huichelachtige communistische praktijk, en daarmee feitelijk van elke ideologie. Het gaat uiteindelijk nooit over hoogverheven gedachten over een betere wereld maar is een middel om aan de macht te komen en te blijven. Ideologie, waar ook religie toe behoort, is een verhaal dat de bevolking mobiliseert en bedondert. Ideologie en onderdrukking werden voor De Wijk synoniemen.
In de jaren na de ineenstorting van de Sovjet-Unie was er nog de hoop dat alles anders zou worden. Maar die hoop bleek, zeker vanaf 2008, ijdel. Sinds 2008 lijkt Poetin, in zijn zelf gecreëerde derde termijn, nauwelijks meer geïnteresseerd in verhoging van de welvaart. Het enige dat Rusland overvloedig exporteert zij energie, grondstoffen en wapens. Verder komen er nauwelijks producten van enig belang uit Rusland. Bedenk dat gas, en door de gaskraan dicht te draaien, het Kremlin de rest van Europa op de knieën krijgen.
(Noot Max Herold: Ik interviewde in 2008 een keer een burgemeester in een stadje in Duitsland die zijn hele stad aan de wind en zonne-energie had gekregen. Toen ik hem vroeg naar zijn motivatie daarvoor was zijn eerste opmerking: ‘Wordt nooit afhankelijk van de Russen’)
Kleptocratie
Dit alles leidt ertoe dat het huidig Rusland steeds meer op het tsaristische Rusland begint te lijken met een autoritaire kleptocratie die 70-80 procent van de economie in (staats)handen heeft. Kleptocratie is een samenvoeging van de Griekse woorden klepto (= stelen) en kratein (= regeren). Het is geen regeringsvorm maar een staat waarin een land zich bevindt. In Rusland vormen de vertrouwelingen, die Poetin als KGB-agent en in Sint Petersburg aan zich bond, de kleptocraten die het in het land voor het zeggen kregen. Hierdoor is Rusland weer geworden wat het altijd is geweest: een autocratisch geregeerd land met een opperste leider die zich als tsaar gedraagt (en zich kennelijk hoort te gedragen) in een moderne vernislaag.
Na twintig jaar Poetin is het straatbeeld in Moskou volledig veranderd. Akelige buitenwijken zijn vaak opgeknapt en de binnenstad straalt luxe uit. Alle grote luxemerken hebben er winkels geopend en het is volstrekt duidelijk dat Moskou is veranderd in een stad met een bovenlaag die geen enkele moeite doet om zijn rijkdom te verhullen. Maar de corruptie is niet verdwenen, rechters lopen nog steeds aan de lijn van politici en illegale activiteiten floreren als nooit tevoren.
Ook Poetin zit gevangen in het systeem dat hij zelf heeft gecreëerd. Poetin kan niet stoppen want dan zakt zijn systeem in elkaar.
Niet alleen Chinese ‘vernedering’: terug naar ‘Russische grootheid’
Er is echter ook nog een historische onderstroom die een significante rol speelt. Tot 1991 was de Sovjet-Unie een supermacht geweest. De Russische leiders verwijten westerse politici dat zij gebruik hebben gemaakt van de ineenstorting van hun land om de Duitse eenwording en de uitbreiding van de EU en de NAVO erdoorheen te drukken met landen die ooit tot de invloedssfeer van Rusland behoorden. Daarmee wordt een beschermende buffer richting West-Europa afgebroken. En tot groot ongenoegen van veel Russen werd ook de president van de VS de onbetwiste leider van de wereld.
Poetin begon overal de hand van het westen in te zien en die gedachte was niet vreemd. Vrijwel alle interventies die het Westen sinds het einde van de Koude Oorlog uitvoerde, werden onder het mom van humaniteit en het brengen van democratie gerechtvaardigd, ook al zaten daar veel minder nobele doelstellingen achter. Het militaire ingrijpen in Afghanistan, Irak, Syrië en Libië waren voor de Russen het bewijs dat de Amerikanen, gesteund door hun Europese bondgenoten, ongestoord hun gang konden gaan. En dat vraagt om tegenmaatregelen. Op buitenlandgebied ging Poetin zich profileren als staatsman die werkt aan de grootsheid van Rusland (en van zichzelf). De strategie van Rusland is ‘ontregelen’ van de EU en de NAVO. Vormen van speldenprikken, een ‘hybride’ dreiging, die samen een continuüm vormen die het Westen moeten verzwakken en in het schemergebied tussen oorlog en vrede plaatsvinden. Daar hoort uiteraard ook cyberinmenging in verkiezingen bij.
Omdat in Rusland maar één iemand de baas is, kan het Kremlin militaire en economische macht tegelijkertijd met propaganda en cyberaanvallen inzetten om een tegenstander te ontregelen. Democratieën zijn in dat opzicht veel langzamer en aan talloze regels gebonden.
Terzijde: Dat wil niet zeggen dat het Westen geen subversieve, ondermijnende acties uitvoert, maar de omvang waarmee Rusland dat doet is beduidend groter. De KGB heeft zich volledig achter Poetin geschaard omdat die de grootsheid van Rusland zou kunnen terugbrengen. Verder zijn de Russen uitstekend in staat, net als Chinezen, geld in bijvoorbeeld het Verenigde Koninkrijk wit te wassen, politieke invloed te kopen of letterlijk onderdeel te worden van het politieke systeem.
De GROe en de SVR
Dan heb je ook nog de HIT teams van de GROe. De afkorting GROe staat voor Glavnoje Razvedyvatelnoje Oepravlenije en is de huidige Russische militaire inlichtingendienst en heeft speciale eenheid om in Europa moordaanslagen te plegen (al dan niet met zeer giftige stoffen, zoals bij de moordaanslag op de Russische oppositieleider Navalny of Skripal). Bedenk dat in veel vakantieplaatsen in West-Europa niemand meer opkijkt van een Rus meer of minder. GROe-agenten leiden in vakantieoorden een teruggetrokken, onopvallend bestaan (‘sleeper cells’). De GROe bestaat uit rouwdouwers en is puur gericht op het verzwakken van het Westen en waar nodig op het voorbereiden van oorlogen. Ze reizen rond op diplomatieke paspoorten waardoor ze moeilijk lang vastgezet kunnen worden. Uiteraard hoort daar ook spionage en hacks bij. Nederland zetten bijvoorbeeld in 2020 twee Russen uit die informatie verzamelden over kunstmatige intelligentie, halfgeleiders en andere hoogtechnologische producten. Die werkten overigens niet voor de GROe, maar voor de SVR, de Sloezjba Vnesjnej Razvedki. Dat is de Dienst Buitenlandse veiligheid van Rusland. Het is de belangrijkste Russische buitenlandse inlichtingen- en veiligheidsdienst. De SVR verzamelt en onderzoekt zaken die belangrijk geacht worden voor de Russische staat; bestaande en dreigende dreigingen zoals acties en plannen van andere staten, organisaties en personen en geeft ondersteuning aan de realisatie van staatsmaatregelen met betrekking tot de veiligheid in het buitenland.
Soft power en ‘nuttige idioten
Verder zoekt men naar wat De Wijk ‘nuttige idioten’ noemt. Dat geldt zowel voor China als Rusland. Types die in een land niet te beroerd zijn om onversneden Russische propaganda uit te dragen of Russische standpunten te verdedigen. De AIVD schreef in haar jaarverslag in 2018 dat het land ‘zeer bedreven is in het heimelijk beïnvloeden van de beeldvorming en de publieke opinie in andere landen, wat verstorend kan werken op besluitvormingsprocessen.’
Hoe Rusland in Europa ‘soft power’ gebruikt bleek tijdens de coronacrisis. Veel goederen werden naar Italië gestuurd met het opschrift ‘From Russia with Love’. De irritatie van de EU groeide daarbij omdat door het Kremlin gestuurde organisaties de crisis zouden aangrijpen voor desinformatiecampagnes, met inbegrip van samenzweringstheorieën. Zo beschuldigden de Britten Rusland van het verspreiden van misleidende informatie toen premier Boris Johnson in het ziekenhuis was opgenomen.
Op andere plekken in de wereld hebben de Russen, heel slim, met ‘bevroren conflicten’ zoals met de steun van de Syrische president Assad, het initiatief naar zich toegetrokken en zet het de Amerikanen en Europeanen klem. Verder is het bemoedigend dat reacties op hun subversieve activiteiten lauw te noemen zijn. Na de aanslag op Skripal zijn diplomaten uitgezet, maar dat is inmiddels al weer vergeten. De annexatie van de Krim leidde tot sancties die onvoldoende beten maar had wel tot gevolg dat Rusland de grootste graanproducent van e wereld kon worden.
De Balkan
Een probleempunt zijn de Westelijke Balkangebieden. Ook die proberen zowel Rusland als China in hun grip te krijgen als verdere opmaat en toegangspoorten naar de rest van Europa. Maar daarin zijn zij weer niet de enigen. Ook Turkije en een aantal Golfstaten hebben hun begerige ogen op dat deel van Europa gericht.
Om te begrijpen waarom Rusland en China zo graag invloed in de Westelijke Balkan willen hebben, moeten we terug naar de vorige eeuw. De landen aldaar waren tot in het begin van de jaren ’90, op Albanië na, onderdeel van Joegoslavië. Dat land was communistisch, net als de rest van Midden- en Oost-Europa. Ook al was Joegoslavië geen lid van het Warchaupact, ze delen wel een ideologisch verleden en gezamenlijk het orthodoxe geloof. En ook in de nieuwe Balkanlanden heeft het nationalisme het communisme als ideologie vervangen. In de jaren ’90 werd China ook een belangrijke handelspartner van Servië.
In het Westen zijn we allang vergeten dat de Amerikanen tijdens de Kosovo-oorlog de Chinese ambassade in Belgrado bombardeerden. Per ongeluk, zei de NAVO maar in China dachten ze daar anders over. Het leidde tot ontzetting met felle diplomatieke protesten en werd door de Chinese leiders gelabeld als een opzettelijke ‘barbaarse daad’. Het verstoorde de verhoudingen met de NAVO en werkt door tot op de dag van vandaag.
Het bombardement werd als het zoveelste bewijs gezien van het Westen dat de soevereiniteit van andere landen naar eigen goeddunken schendt. Rusland denkt daar precies zo over en zag de oorlog in Kosovo ook als inmenging in binnenlandse aangelegenheden van een soeverein land.
Het is dus niet zo vreemd dat zowel de Chinese als de Russen na de Kosovo-oorlog de banden met de Balkanlanden aanhaalden en zo willen voorkomen dat dit deel van Europa onderdeel van een Westers kamp wordt. Voor beide landen is Servië in de Balkan de hoofdprijs. Bovendien past het bij China in het BRI-initiatief, de nieuwe zijderoute, de China-Europa Land-Zee Expresse Route. Omdat je hier nog om invloed kunt strijden zijn Turkije en Iran hier ook actief waarbij zij zich vooral richten op landen met grote moslimpopulaties. Ankara investeerde bijvoorbeeld in de wederopbouw van moskeeën en andere religieuze bouwwerken. Ook elders in Europa.
Europa zit niet stil
Europa zelf is natuurlijk geen bestuurlijke eenheidsworst. Er zijn grote verschillen in bestuurlijke zin, begrotingsproblematiek en gedrag. Frankrijk is een centraal geregeerd land. De gendarmerie is er om de staat te beschermen. Nederland is een gedecentraliseerd land waar het openlijk uitoefenen van macht niet op prijs wordt gesteld. En dat zie je terugkomen in zoiets als een Europese Covid-aanpak. Brussel kon de lidstaten niet dwingen de grenzen te sluiten maar de achtergrond speelde de EU een belangrijke rol bij bijvoorbeeld het op de gang houden van de logistiek en het bevoorraden van winkels. Maar na vier jaar Trump hebben ook de Europese landen definitief geleerd dat ze niet zo maar kunnen vertrouwen op de VS en dat investeringen in defensie toch echt gedaan dienen te worden. Ook neemt de maatschappelijke en politieke weerbaarheid vanuit de EU tegen subversieve Chinese en Russische activiteiten toe.
Verder is het de vraag of de Chinezen en Russen slagen om de Balkan in hun greep te krijgen. Ze hebben in ieder geval nog een lange weg te gaan. Ondanks alle teleurstellingen blijft het EU-lidmaatschap lokken. Bovendien is de Europese Unie met 75 procent verreweg de grootste handelspartner van de Westelijke Balkan en zijn er door de grote investeringsplannen aan de Balkanlanden in 2017 toegezegd.
Ook begon de EU zijn handelsmacht sterker uit te spelen met sancties en zijn productnorm-eisen. Die standaarden zijn veel hoger dan in andere delen van de wereld omdat de EU zo’n geweldig grote interne markt is waar iedereen handel mee drijft. Zelfs Trump en China blijken daar niet tegen te kunnen opboksen. De eisen die de EU aan andere landen buiten de EU oplegt moeten gevolgd worden, wil je in Europa producten kunnen afzetten. Een land sec. in Europa had dat niet gekund.
Eveneens is de EU zijn grip op technologische bedrijven van buiten de EU aan het versterken met bijvoorbeeld de Digital Service Act. Schadelijk nepnieuws moet worden verwijderd en algoritmes dienen transparant te zijn en is Huawei afgeserveerd. Geen spionagesoftware in producten in Europa ook al zijn dat soort systemen, net zoals het Chinese sociale kredietsysteem, voor diverse Europese leiders zoals Orban erg aantrekkelijk.
Rusland zit op een dood spoor, stelt De Wijk. Poetin zou er in zijn ogen goed aan doen om eens te kijken naar de ontwikkeling die Nederland heeft doorgemaakt. Tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw was Nederland een belangrijke koloniale macht. Maar daarna kwam het land er snel achter dat het niet zoveel voorstelt. Wel welvarend en goed georganiseerd, soms respect afdwingend en soms niet. Rusland heeft bij lange na niet de macht van China of de VS.
Rob de wijk begon zijn boek somber maar ziet het aan het einde van zijn boek positief in voor Europa. Hij concludeert dat dat Europa zich dankzij Trump, Xi, Poetin, de Brexit en Covid-19 opnieuw aan het uitvinden is. Tegelijkertijd hebben de Europese landen ook geen andere keus dan met elkaar samen te werken en de typisch Europese democratische waarden te beschermen en te versterken, sluit De Wijk zijn boek af.
Max Herold,
Augustus, 2021
