Sinds de ‘hereniging’ van de Krim met Rusland in 2014 is duidelijk dat Rusland zijn oude glorie als supermacht terug wil! Hoe heeft het zover kunnen komen? Zonder oog voor personen als Gorbatsjov, Jeltsin en Poetin is de assertiviteit van dit nieuwe Rusland niet te begrijpen. Gorbatsjov opende met zijn glasnost een doos van Pandora. Jeltsin hervormde het land niet echt. Poetin profiteerde van hun falen en kon de staat weer in het centrum van de macht zetten.
Hubert Smeets is journalist bij NRC Handelsblad. Tijdens de ondergang van de Sovjet-Unie in 1991 was hij correspondent in Moskou. Ook was hij hoofdredacteur van de Groene Amsterdammer.
Meer weten?
De wraak van Poetin: Rusland contra Europa
Auteur: Hubert Smeets
Uitgeverij: Prometheus, Amsterdam, 2022, 360 pagina’s
Klik op: https://www.managementboek.nl/boek/9789035143678/de-wraak-van-poetin-hubert-smeets?affiliate=1910
Maar er zijn ook structurele oorzaken voor het feit dat Rusland zich nu hard tegen Europa keert. Ondanks de privatiseringen en de opmars van de middenklasse in deze eeuw is Rusland een neofeodale maatschappij. De mens is er onderdaan gebleven en nooit staatsburger geworden. Vandaar dat de ontvoogding, waar Oekraïne en andere voormalige satellieten nu naar streven, voor het Kremlin zo’n groot gevaar is dat het alles op alles zet om zijn invloedsfeer terug te winnen en zo Europa diep verdeelt.
De Russen voelen zich vernederd. Na de staatsgreep in 1991 hebben ze het gevoel dat ze bedreigd worden nu de NAVO tot aan hun directe grens is gekomen door de vroegere satellieten toe te laten tot het verbond.
Intern is Rusland verandert van een communistisch land in een autocratie. Democratie is vooral schijn. De macht ligt bij een kleine groep rond Poetin. Deze oligarchen steunen hem door dik en dun. Aanvankelijk begon Poetin als een president die Rusland wilde hervormen. Nu manifesteert hij zich als iemand die Rusland ziet als een mondiale grootmacht die zich afzet tegen het decadente Westen. Zijn denken kan gekenschetst worden als cultureel conservatief, economisch modernistisch en politiek wraakzuchtig. De bevolking accepteert dat. Poetin heeft voor velen de levensstandaard verbeterd dankzij de inkomsten uit olie. Russen maken zich vooral druk over hun eigen welvaart. Hoe de maatschappij functioneert is iets waar ze zich nauwelijks mee bezig houden. Poetin is nog steeds heel populair.
In Europa is sprake van een schisma. Terug naar de traditionele staat van de 19e eeuw of naar de moderne rechtsstaat. Deze verdeeldheid is voor Rusland het kernprobleem in Oekraïne. Rusland ziet met lede ogen aan dat het land zich transformeert naar Westers model, terwijl Poetin vindt dat van oudsher Oekraïne tot de Russische invloedsfeer hoort. De flirt met Europese waarden zet Rusland op scherp. Illustratief is de uitspraak die Poetin deed tegen George Bush in 2008: “Je weet toch George, dat Oekraïne helemaal geen staat is? Een deel is Oost-Europa, een ander deel is door ons weggegeven. Als het toegelaten wordt tot de NAVO, dan zou Rusland de Krim en het Oosten kunnen losrukken.”(p. 252, citaat uit de Russische krant Kommersant). Rusland wil Oekraïne vasthouden met geld en gas, maar dat lukt steeds minder. Het conflict tussen Oekraïne en Rusland kent meerdere aspecten. Het gaat om geschiedenis, over de wrok tegen Moskou omdat het zich als koloniale macht gedraagt. Ook is er discussie over wat wel en niet bij Oekraïne hoort, zoals het oosten en de Krim. Het gaat over de economie, de toegang tot de Zwarte Zee en de Middellandse Zee. Godsdienst is eveneens een factor in de macht van de Russische staatskerk. De taal is een twistpunt, Oekraïens versus Russisch en wellicht de belangrijkste factor, de inrichting van de maatschappij autoritair of democratisch.
Dit boek van Hubert Smeets geeft heel veel inzicht over hoe de Russische samenleving in elkaar zit. Smeets verklaart vanuit de historie hoe het land zo geworden is op velerlei terreinen. De oorlog die Poetin is gestart tegen Oekraïne wordt tegen deze achtergrond inzichtelijker. Smeets schrijft leesbaar, met veel kennis en diepgang. Jammer is wel dat deze herziene druk de afgelopen jaren niet beschrijft. Desalniettemin een must voor wie Rusland wil begrijpen!
Bert van Ravenhorst,
Juni 2022
