De wereld zal volgens Ivan Krastev ingrijpend veranderen door de pandemie. Mensen willen niets liever dan terugkeren naar normaal maar zullen ontdekken dat dit onmogelijk is. Het virus bevestigt de angsten van de tegenstanders van globalisering en de mystieke krachten van grenzen. De big-data-politiek zoals die nu al door de Chinese overheid wordt gevoerd, zal door corona ook elders meer ingang vinden. Het sluimerende generatieconflict en de aanwezige spanningen binnen de EU zullen door COVID-19 worden verhevigd.
Ivan Krastev (1965) is als fellow verbonden aan het Instituut voor Menswetenschap in Wenen. Hij schrijft voor The New York Times en publiceerde Na Europa en recentelijk Falend licht.
Meer weten?
Morgen komt geen dag te laat: hoe de pandemie Europa verandert
Auteur: Ivan Krastev
Uitgeverij Atlas Contact, juni 2020, Amsterdam/Antwerpen, 94 pagina’s
Klik op: https://www.managementboek.nl/boek/9789045042954/morgen-komt-geen-dag-te-laat-ivan-krastev?affiliate=1910
Er was een virus nodig om de wereld op zijn kop te zetten. Grotere verbanden als de EU lijken tijdelijk buiten werking gesteld ten gunste van de natiestaat. Ook de democratie is op een laag pitje gezet. Veel Europese landen hebben noodwetten ingevoerd en de rol van het parlement ingeperkt. Het kapitalisme is tijdelijk buitenspel gezet door fors ingrijpen in het economisch leven door de overheid.
Opvallend is dat regeringen die zich gedwongen voelden een reeks buitengewone maatregelen te nemen, nog steeds regeren met de verwachting dat de wereld er, wanneer de crisis eenmaal voorbij is, nog net zo uit zal zien als vroeger. Duidelijk is ook dat de maatregelen die veel macht verlenen aan nationale overheden, ook de lokale overheden en de regionale macht versterken.
Krastev voorspelt dat de ingrijpendste politieke gevolgen van COVID-19 zullen plaatsvinden in Europa, omdat de pandemie het fundament waarop het Europese project is gebouwd aan het wankelen brengt, namelijk dat afhankelijkheid van elkaar de beste garantie biedt voor veiligheid en voorspoed.
De toerist en de vluchteling zijn de symbolen geworden van de contrasterende verschijningsvormen van globalisering. De toerist staat voor globalisering en wordt met open armen ontvangen. Vluchtelingen daarentegen symboliseren het dreigende karakter van globalisering. Als ze aankomen zijn ze zwaar gedeprimeerd door de ellende in de wereld om ons heen.
Het mondiale Zuiden is waarschijnlijk het grootste slachtoffer van de economische achteruitgang. De prijzen van natuurlijke grondstoffen zijn in een vrije val geraakt. De Europeanen krijgen vermoedelijk te maken met grote aantallen migranten aan hun grenzen.
In de dagen van de vluchtelingencrisis in Europa in 2015 stak het nationalisme de kop op in de gedaante van een culturele oorlog. Tijdens COVID-19 heeft dit culturele nationalisme plaatsgemaakt voor een op de volksgezondheid gericht nationalisme.
Gelet op wie infectie met het coronavirus overleeft, discrimineert COVID-19 ook op leeftijd, en als gevolg daarvan heeft het virus een sterke invloed op de dynamiek tussen de generaties. Bij debatten over de risico’s van klimaatverandering uitten jongeren kritiek op de generatie van hun ouders: ze vinden dat ze niet serieus over de toekomst nadenken. Het coronavirus draait deze dynamiek om: nu zijn de oudere leden van de samenleving veel kwetsbaarder en voelen zij zich bedreigd door de onwil van de jongeren om hun manier van leven te veranderen.
Westerse democratieën hebben de laatste tien jaar buitengewoon matig gefunctioneerd, waarbij het vertrouwen in hun democratische systemen dramatisch gedaald is. Het ligt in de lijn der verwachtingen dat COVID-19 in ieder geval een aantal van de negatieve politieke tendensen die voor de crisis al waarneembaar waren, zal versterken en zelfs versnellen.
Krastev plaatst vraagtekens bij de gedachte dat China sterker uit deze crisis tevoorschijn zal komen. Anti-Chinese sentimenten zijn heviger geworden na de onthulling dat de Chinese overheid tegen de wereld heeft gelogen over het aantal mensen dat is overleden aan het coronavirus of ermee is besmet. Beijings agressieve pr-campagne, die erop gericht was China af te schilderen als het voorbeeld van een staat die effectief op de pandemie reageerde viel niet overal goed. Bovendien zal China waarschijnlijk grote nadelen ondervinden van de deglobalisering die het sociale en economische gevolg zal zijn van de pandemie. Dit is moeilijk voor een regime dat zijn legitimiteit ontleent aan zijn vermogen om de levensstandaard voortdurend te verhogen. De verhouding tussen Amerika en China bevindt zich op het beroerdste niveau sinds de formele banden tussen de twee landen in de jaren zeventig werden aangehaald, waarbij de wederzijdse economische en technologische ontkoppeling inmiddels onomkeerbaar is geworden.
COVID-19 maakte een einde aan de mogelijkheid tot Chinees-Amerikaanse samenwerking bij het oplossen van de problemen die globalisering met zich meebrengt. In plaats daarvan is het proces van mondiale fragmentatie en regionalisering alleen maar sterker geworden. Washingtons opstelling jegens China zal verharden, ongeacht de uitslag van de verkiezingen.
Krastev slaagt erin om in kort bestek een aantal pittige observaties te geven waar we internationaal de komende tijd rekening mee dienen te houden. Een interessant boek voor wie geïnteresseerd is in wat de coronacrisis voor blijvende gevolgen zal hebben zowel nationaal als internationaal.
Bert van Ravenhorst,
September 2020
