We bevinden ons op een kantelpunt in de geschiedenis van de mensheid: Covid-19, klimaatverandering, verlies aan biodiversiteit, enz. Na het laatste rapport van het klimaatpanel van de Verenigde Naties kan niemand meer wegkijken. De natuur is onze levensader. Als we die bron vernietigen, vernietigen we uiteindelijk onszelf. Rotmans en Verheijden nemen ons mee naar een wereld in transitie. Zij geven inzicht, overzicht en een hoopvol perspectief voor Nederland. Ook bieden zij ons handvatten om zelf in beweging te komen. Transities zijn immers mensenwerk!
Jan Rotmans 1) is hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid aan de Erasmus Universiteit. Hij schreef diverse bestsellers en is een internationale autoriteit op zijn vakgebied. Mischa Verheijden is journalist.
Meer weten?
Omarm de chaos
Auteurs: Jan Rotmans en Mischa Verheijden
Uitgeverij: De Geus, 2021
Klik op: https://www.managementboek.nl/boek/9789044546538/omarm-de-chaos-jan-rotmans?affiliate=1910
Als je wilt begrijpen wat er gaande is moet je op zoek gaan naar de onderstroom. De gele hesjes komen bijvoorbeeld niet uit de lucht vallen. De beweging is te verklaren uit de doorgeslagen marktwerking in vrijwel alle economische en maatschappelijke sectoren. In combinatie met globalisering heeft dat voor een grotere ongelijkheid gezorgd tussen arm en rijk. Dat geeft onderhuidse spanning. Als er dan een aanleiding is, zoals verhoging van de brandstofprijzen, kan de spanning zichtbaar worden. Ook het oprukkende populisme kun je zo verklaren, omdat met name de middenklasse, die zich miskend en niet gezien voelt, achter de populisten aanloopt. De pandemie heeft daarnaast laten zien waar zwaktes zitten in onder meer de gezondheidszorg en de economie vol internationale afhankelijkheid.
Er worden een tiental transities beschreven die zich in verschillende fasen van ontwikkeling bevinden. Bij een transitie loopt het proces van orde via chaos naar een nieuwe orde. Vuistregel is dat vijfentwintig procent van de bevolking een beweging moet ondersteunen om deze in gang te zetten. Het gaat om transities in de volgende sectoren: energie, grondstoffen, circulariteit, landbouw en voedsel, ruimtelijke ordening, financiën, onderwijs, zorg, sociaal en democratie.
In een periode van transitie ervaren we onrust. Mensen raken hun grip kwijt op wat er gebeurd in de samenleving en daardoor ook op hun persoonlijk bestaan. Verandering geeft spanning. We houden van stabiliteit en voorspelbaarheid. Accepteren dat het voor langere tijd onrustig geeft rust. Beter is nog dat je je inzet om de verandering mede vorm te geven. Dit is een individueel transformatieproces van loslaten van het oude, nieuwe paden gaan bewandelen, omgaan met onzekerheid en bepalen waar jij je toegevoegde waarde kunt leveren. We zien dat veel inwoners dit oppakken. Zij starten bottom-up met energiecoöperaties, zorgcoöperaties, broodfondsen en voedselcoöperaties. De groei van deze initiatieven laat zien dat inwoners aanvoelen dat er wat moet gebeuren en in actie komen.
De samenleving heeft behoefte aan leiders die verbinden en tegelijk richting geven en ruimte bieden aan hun medewerkers. Leiders die hun ego niet op de voorgrond stellen en mensen kunnen motiveren.
De casussen van bedrijven die zich in verschillende transitiefasen bevinden illustreren hoe uitdagend en tegelijk moeilijk het is om antwoord te geven op de vragen van deze tijd. Rotmans en Verheijden beschrijven onder andere IKEA, Rabobank, Shell en KLM. We zien dat tegen de trend ingaan uiteindelijk voor deze bedrijven desastreus uitpakt. Tevens zien we hoe moeilijk het is om de overgang te maken. Het vraagt vaak een radicale omslag. Daartoe is niet ieder bedrijf in staat of bereid. Ook beschrijven de auteurs hoe gemeenten en ambtenaren persoonlijk het verschil kunnen maken door hoe ze omgaan met regels en de manier waarop zij inwoners tegemoet treden. Ook zij moeten zichzelf opnieuw moeten uitvinden.
Prikkelend is ook het toekomstbeeld 2121. Samen met ontwerp- en architectenbureau KuiperCompagnons visualiseren zij hoe Nederland er uit kan gaan zien als de zeewaterspiegel stijgt. Het water zal steeds meer een stempel drukken op het landschap. Daar moeten we ons op aanpassen. Sommige gebieden zullen we op moeten geven. Zo komt een groot deel van westelijk Nederland onder water te staan en de kustlijn krijgt een waddenachtige structuur. Ook wonen op het water wordt gewoon.
Rotmans en Verheijden schreven een prettig en gemakkelijk leesbaar boek waarin zij helder weergeven wat de uitdagingen zijn voor de toekomst. Tevens worden gebeurtenissen die nu plaatsvinden verklaard vanuit de transities die plaatsvinden. Dat schept orde in de chaos die we nu zien. Geen doemscenario’s, maar een handelingsperspectief voor samenleving en individu. Prachtig is ook dat het een heel persoonlijk boek is geworden, waarin Jan Rotmans zijn eigen ontwikkeling beschrijft.
Bert van Ravenhorst,
April 2022
[1] Jan Rotmans heeft het voorwoord geschreven in het boek ‘Gemeentelijke overheid in beweging’. Ik heb dit boek samen met George Evers en Kees Koning geschreven. Het is gratis te downloaden op deze website. In dit boek beschrijven we de gevolgen van een aantal relevante trends voor gemeenten en hoe gemeenten daarmee om kunnen gaan. Zie: Boek ‘Gemeentelijke overheid in beweging’ (managementissues.com)
