De overheid is aan het veranderen. Ontwikkelingen in de samenleving vragen daarom. Daarnaast is er een bezuinigingsnoodzaak. Tijd voor herbezinning dus! In het boek ‘De gemeente centraal; Communicatie in het Huis van Thorbecke’ biedt Vera de Witte met negen andere communicatieprofessionals een handreiking hoe met deze veranderingen om te gaan.
Communicatie wordt gezien als het sleutelwoord voor de relatie tussen samenleving en gemeente. Annemarie Jorritsma, bestuursvoorzitter VNG en burgemeester van Almere gaf tijdens de Galjaardlezing van 2014 als vuistregel mee: “Als we minder regels willen en er is minder geld, dan is er meer communicatie nodig.” Werk aan de winkel dus voor communicatieprofessionals!
De gemeente komt steeds meer centraal te staan. Zij wordt met recht de eerste overheid. Tegelijk wordt de rol van de burger belangrijker. Samen doen is waar het om gaat. De overheid staat echter wel op achterstand omdat veel van wat er wordt voorgesteld in het licht wordt gezien van de bezuinigingstaakstelling. Burgers zien de veranderende rol waarbij zij zelf meer moeten participeren ook zeker als afwentelen.
Van de overheid wordt verwacht dat zij transparant en duidelijk is en een inspirerende visie heeft. Ook wil de burger precies weten waarover hij of zij wel en niet mee kan praten en of dat er toe doet. Als het gaat om dienstverlening wil de burger vooral efficiënt geholpen worden zonder veel poespas. Niet zulke vergaande wensen, maar toch zijn gemeenten vaak niet nog ingesteld op een gelijkwaardige rol van burgers. Een forse omslag in de gemeentelijke cultuur op weg naar loslaten, vertrouwen geven en faciliteren in coproducties is nodig. Gemeenten moeten de top-down benadering achter zich laten.
Er lijkt nu een paradox te ontstaan in de participatiesamenleving. Om de burger in zijn rol te zetten zal de overheid een veel actievere, maar andere rol moeten spelen. Dat staat haaks op een bezuinigingstaakstelling. Zo zal de overheid actief burgerschap moeten stimuleren. Het is zeker niet vanzelfsprekend dat iedere burger actief deel zal nemen. Niet iedereen is daar ook toe in staat. Participatie vraagt immers sociale vaardigheden om met elkaar in contact te treden, te overleggen, af te stemmen en te onderhandelen. Dat is niet iedereen gegeven. Tegelijk zijn in Nederland al ruim 5,5 miljoen burgers actief als vrijwilliger, zo’n 44 procent van alle Nederlanders. Daarmee staat Nederland internationaal aan de top. De vraag is of er nog veel extra gevraagd kan worden.
We zien nu wel dat gemeenten als het gaat om voornemens hun rol actief oppakken. Burgerparticipatie staat in vrijwel alle collegeprogramma’s. Toch zullen veel gemeenten hun relatie met de burgers opnieuw moeten inrichten: laagdrempelig, herkenbaar, met korte lijnen en meer vanuit de vraag van burgers naar “What’s in it for me?” Vervolgens moet er ook daadwerkelijk iets worden gedaan met de inbreng van burgers. De inzet van andere – ook – digitale middelen zal nodig zijn. Een krachtig lokaal bestuur is echter wel voorwaarde om de nieuwe verhoudingen tussen overheid en samenleving vorm te kunnen geven. Het versterken van een inspirerend lokaal bestuur dat met herkenbare vraagstukken bezig is en daarin de bewoners zelf actief betrekt, is cruciaal voor de komende jaren.
Als we kijken naar de kenmerken van de. huidige overheidscommunicatie dan gaat deze nog sterk uit van klassiek overheidsgedrag, de autoriteit die voorgaat in beleidsontwikkelingen en die in het betrekken van burgers toch meer reactief dan proactief oogt. De belangrijkste verandering die nodig is in overheidscommunicatie is aansluiten op wat leeft, op wensen en behoeften van burgers en dat als uitgangspunt hanteren voor overheidshandelen en overheidscommunicatie, niet de eigen agenda. Het aansluiten bij de bottom-up beweging heeft vervolgens weer consequenties voor de manier waarop de taken van de overheid kunnen worden ingevuld. In ieder geval meer communicatief, in de zin van meer dialoog, meer verbindend, meer faciliteerde en meer stimulerend.
Positioneren van de gemeente als merk is nodig omdat veel burgers weinig weten van wat de gemeente doet. Dit is veel minder dan in andere landen. Merkbeleving is bij veel mensen onvoldoende ingevuld, stereotypisch van aard en de komende jaren gevoed zal worden met incidenten en problemen. Het merk gemeente is kwetsbaar voor negatieve gebeurtenissen, onrealistische verwachtingen, een afwachtende houding of zelfs ongewenst gedrag: desinteresse, gebrek aan initiatief of medewerking. De overeenkomst tussen overheidsbeleid en communicatiebeleid is dat in veel gevallen overspannen ambities met beperkte middelen moeten worden waargemaakt.
Het gevolg is dat de realiteit ons dwingt tot het maken van scherpe keuzes en het aanvaarden van consequenties. Ook gemeenten doen er goed aan om dilemma’s te benoemen en afwegingen transparant te maken. De kern van de dienstverlening is: beschikbaar stellen, in staat stellen en ondersteunen. Probleem is echter dat veel gemeentelijke professionals vaak niet de mogelijkheden en de ruimte zien om maatwerk te leven aan de burger. Dit wordt verergerd door de toenemende werkdruk, die weer het gevolg is van bezuinigingen, reorganisaties en herverdelingen van overheidstaken die voortvloeien uit de huidige economische situatie. Een lastig dilemma!
In de communicatie is het van belang er rekening mee te houden dat speciale aandacht moet worden besteed aan degenen die niet tot de doelgroep hoger opgeleiden behoren. Communicatie gaat er te veel van uit dat burgers in staat zijn complexe uitleg te begrijpen. Het gaat toch om zo’n 65 procent van de bevolking, waaronder een aanzienlijk aantal (anderhalf miljoen mensen) die niet of niet goed kunnen lezen en schrijven. Bij die 65 procent van onze samenleving is weerstand dus zeker een factor om ernstig rekening mee te houden. Daarnaast hebben burgers verschillende levensstijlen van waaruit zij ook verschillend naar de overheid kijken. Kortom: doelgroepenbeleid is nodig!
In dit boek wordt op een heldere en diepgaande manier behandeld welke dilemma’s er in het huidige tijdsgewricht bestaan voor de lokale overheid en de communicatieprofessionals. Daarnaast zijn er interessante verdiepende bijdragen over onder andere merk gemeente, de decentralisaties en de rol van het collegeakkoord. Een aanrader voor wie betrokken is bij de gemeentelijke communicatie!
Bert van Ravenhorst
April 2016
Meer weten?
De gemeente centraal: Communicatie in het Huis van Thorbecke
Vera de Witte red.,
Adfo Groep, Amsterdam, 2014, ISBN 9789491560873, 260 pagina’s.
Klik op:
https://www.managementboek.nl/boek/
9789491560873/de-gemeente-centraal-vera-de-witte??affiliate=1910
