Twee keer ben ik gevraagd voor een door de overheid ingestelde commissie die advies moest uitbrengen over de het gecombineerd effect van vergrijzing en ontgroening voor de economie. En zoals dat gaat in Nederland, werd er enthousiast vergaderd, maakte de commissie het probleem complexer dan het al was, waren er insprekers ‘uit alle lagen’ en maakten we studiereizen naar het buitenland. In beide gevallen produceerde de commissie een lijvig rapport met omvangrijke bijlagen. De honderden pagina’s dienden vooral om het vertrouwen te vergroten in een keur van aanbevelingen waarmee beleidsmakers en werkgevers aan de slag konden. Helaas: De rapporten werden in nieuws- en actualiteitenprogramma’s kritisch besproken en verdwenen daarna de la in.
Bij onze ooster buren wordt ook lang en breed vergaderd en worden eveneens uitgebreide rapporten geschreven. Het verschil met ons is dat de buren daarna doorgaans wèl serieuze besluiten nemen over de gepresenteerde aanbevelingen en daar vervolgens ook echt mee aan de gang gaan. Zo deed ook BMW:
Het is al weer een aantal jaren geleden dat ik mee mocht met een studiereis naar München waar we een bezoek zouden brengen aan de Bayerische Motoren Werke. BMW had op basis van onderzoek naar de vergrijzing en ontgroening in Duitsland besloten een fabriek te bouwen voor senioren. De gedachte daar achter was kort samengevat de volgende:
Het merendeel van onze mensen werkt op de fabrieksvloer en de meesten van hen willen dat graag tot hun pensioen blijven doen. Maar ondanks alle automatisering wordt voor velen het werk aan de lopende band op latere leeftijd lastiger. Helaas hebben we onvoldoende leidinggevende- en staffuncties te vergeven om hen allemaal te behouden op posities die fysiek minder zwaar zijn. Bovendien zien de meeste oudere fabrieksmedewerkers niets in vergaderen en schuiven met de muis. Het zijn doeners die auto’s willen bouwen! Daar komt nog bij dat we ze hard nodig hebben op de werkvloer, want er zijn te weinig jongeren die zich aanmelden. Als we nu eens een fabriek ontwerpen speciaal voor oudere werknemers in de productie waarbij we uitgaan van hun wensen en mogelijkheden? Zo gezegd, zo gedaan![1]
Het programma kreeg de naam Heute für Morgen. Er werd een projectgroep geformeerd met architecten en ingenieurs die met de hulp van artsen, ergonomen, fysiotherapeuten, HR en vooral de senioren zelf, een assemblagefabriek ontworpen voor medewerkers tussen de 50 en 65 jaar. Raad van bestuurslid Frank-Peter Arndt zegt over het motief voor het programma: ‘We willen mensen die al tientallen jaren voor BMW gewerkt hebben, graag in de familie houden.’
De projectgroep hield zich bezig met de mate waarin de medewerkers zouden moeten bukken en tillen, met de zithoogte waarop gewerkt moest worden, met de best passende communicatietechnologie en zo voorts meer.
Een paar resultaten: In de nieuw gebouwde seniorenfabriek kunnen werkmaterialen gewoon zoals vroeger per telefoon bij het magazijn besteld worden. Die worden dan bezorgd in karretjes op wieltjes door de mensen van het magazijn, in plaats van door zelfsturende robotwagens. Nieuwe opdrachten of logistieke aanpassingen krijgen de medewerkers aangereikt op geplastificeerde kaarten; daar komen geen tablets of displays aan te pas. De verlichting staat hoger afgesteld dan gebruikelijk en er is 24/7 fysiotherapie oproepbaar. Het is de bedoeling dat als de fabriek straks eenmaal goed draait, de medewerkers zelf, in onderling overleg de werkroosters gaan maken zoals dat ook bij zelfsturende teams het geval is.
Tijdens mijn bezoek zie ik rijdende gereedschapskisten op een hoog frame, een soort barkrukken op plaatsen waar de medewerkers veel moeten staan, een rek schoenen met gewichtsafhankelijke verende zolen om de rug te ontlasten. Er is een fitnessruimte en er zijn kleine rustruimtes zodat je geen toilet hoeft op te zoeken om even bij te komen. ‘Dat kan overigens wel’, vertelt onze gids want er zijn geen ‘plascontracten.’ De fabriek draait volcontinu, maar in 4 shifts van 6 uur in plaats van de gebruikelijke 3 van 8 uur. Bovendien draait de band zo’n dertig procent langzamer dan in de andere BMW-fabrieken. ‘Dan maak je dus minder auto’s per uur’, zeg ik tegen haar ‘dat kost veel geld!’ Ze antwoordt vrolijk dat dat wel meevalt omdat de productiekosten relatief laag zijn als gevolg van de slimme inrichting van de fabriek en het energiezuinig ontwerp met maximale isolatie, zonnepanelen waar dat kan en circulair (regen)water gebruik. ‘Bovendien maken we hier de 7-serie. Dat is onze duurste auto met in absolute zin de hoogste marge. Daar kan wel wat af’, zegt ze met een glimlach.
Voordat de 50-plussers aan het werk gaan in ‘hun’ fabriek, krijgen ze eerst voorlichting en training op het gebied van gezondheid, voeding en beweging. In lijn daarmee is het bedrijfsrestaurant verdeeld in een aantal buffetten die corresponderen met bepaalde kwalen die bij ouderen nu eenmaal vaker voorkomen dan bij jongeren. Zo is er een buffet voor mensen met een hoog cholesterolgehalte, er is een diabetes-2 buffet, een glutenvrij buffet, een buffet voor mensen met te hoge bloeddruk, een zoutarm buffet e.d. Tijdens de wandeling door het grote restaurant zegt onze gids: ‘De mensen die u hier aan één tafel ziet zitten, werken vaak op verschillende plekken in de fabriek, maar hebben elkaar ontmoet bij hetzelfde buffet. Tijdens de lunch consulteren ze elkaar over hun vergelijkbare medische deficiënties en wisselen ze daarover best practices uit. Ist das nicht schön?’
De seniorenfabriek staat in Dingolfing, zo’n honderd kilometer ten noorden van München. Er is een lange wachtlijst van 50+ medewerkers van andere BMW-fabrieken die de laatste jaren van hun loopbaan graag willen werken in de productiefaciliteit die speciaal voor hen is gebouwd.
Door de inwoners van Dingolfing wordt de moderne fabriek liefkozend die Altstadt genoemd.
[1] Voor dit verhaal is onder meer gebruik gemaakt van het artikel BMW opent fabriek voor 50-plussers van Philip Bueters en Peter Boerman in MT/Sprout van 11 maart 2011.
