Onderstaand een samenvatting van het artikel ‘Het geweldloze totalitarisme van toezichtskapitalisme’, gepubliceerd in Managementboekmagazine, oktober, 2019. Auteur: Jeroen Ansink. Zie: https://www.managementboek.nl/boekblog/interviews/9100/het-geweldloze-totalitarisme-van-het-toezichtkapitalisme
Onze economie wordt langzaam maar zeker overgenomen door het toezichtskapitalisme. In ‘The Age of Surveillance Capitalism’ beschrijft Shoshana Zuboff, sociaal psycholoog en emeritus hoogleraar aan Harvard Business School, een beklemmende wereld waarin techbedrijven ons gedrag niet alleen weten te voorspellen, maar ook gaan bepalen.
Meer weten?
Titel: The Age of Surveillance Capitalism (Engels) – The Fight for A Human Future at the New Frontier of Power
Auteur: Shoshana Zuboff
Uitgeverij: Profile Books | 1e druk, 2019
Klik op: https://www.managementboek.nl/boek/9781781256848/the-age-of-surveillance-capitalism-engels-shoshana-zuboff?affiliate=1910
Een uit de hand gelopen missie
In april 2002 stuitten datawetenschappers van Google op iets vreemds. Bij het bestuderen van de zoekopdrachten van de dag ervoor zagen ze dat de meest gegoogelde vraag van de voorgaande 24 uur een obscure wetenswaardigheid betrof: wat is de meisjesnaam van Carol Brady, televisiepersonage uit de jaren zeventig-show The Brady Bunch? Nader onderzoek wees uit dat de uitschieters samenvielen met een uitzending van de razend populaire quiz Who Wants to Be a Millionaire? Omdat het programma in de Verenigde Staten in vijf tijdzones werd uitgezonden, leidde de quizvraag elk uur opnieuw tot een stortvloed van nieuwe zoekopdrachten. De ontdekking sloeg in als een bom. Oprichters Sergey Brin en Larry Page zagen voor het eerst dat Google niet alleen een search engine, maar ook een potentiële voorspellingsmachine was, en kregen hierdoor een nieuwe roeping: het commercialiseren van de profetische kracht van de zoekopdracht.
Zeventien jaar later is die missie volgens de Amerikaanse sociaal psycholoog Shoshana Zuboff volledig uit de hand gelopen en is een beklemmend economisch paradigma ontstaan. Het is volgens Zuboff het gebrek aan transparantie van het toezichtskapitalisme waardoor dat zo’n hoge vlucht heeft kunnen nemen.
Het sturen van ‘voorspellingen’
Het voorspellen van het menselijke gedrag heeft zich inmiddels ontwikkeld tot een miljardenbusiness waarin onze beslissingen, net zoals termijncontracten in olie, staal en vee, als futures worden verhandeld. In deze dystopische wereld treden op als Big Brother.
Zuboff: ‘En met het internet of things en kunstmatige intelligentie wordt die trend alleen nog maar extremer. Iemand stuurde me vanochtend een foto van een billboard in Londen waarop een KI-tandenborstel werd aangeprezen. Zelfs mondhygiëne is een vorm van data mining geworden.’ Big tech wordt steeds alwetender. ‘Wat deze markten uiteindelijk verkopen is de belofte van zekerheid. En beste voorspellingen zijn diegene waarvan je de uitkomst kunt sturen.’
Totalitairisme nieuwe stijl
Hiermee is Zuboff aanbeland bij de laatste, en meest angstaanjagende, fase van het toezichtskapitalisme: het omzetten van kennis naar macht, en de overgang van observatie naar gedragsverandering. Ze somt de voorbeelden op: Facebook dat inspeelt op de emotionele stemming van teenagers en hen vlak voor het weekend een crème tegen puistjes aansmeert, navigatie-app Waze die automobilisten een digitale kortingsbon voor een McRib-sandwich doorstuurt zodra ze in de buurt van een McDonalds komen, databedrijf Cambridge Analytica, dat met een barrage aan subjectieve internetboodschappen zowel het Brexit-referendum als de Amerikaanse verkiezingen probeerde (en waarschijnlijk ook wist) te beïnvloeden.
Geweldloos en subtiel
Toezichtskapitalisten dringen steeds verder door in ons persoonlijke leven, tot het punt dat ze het systeem gaan controleren. Deze vorm van ‘kapitalisme’ heeft wat dat betreft niet alleen de potentie, maar ook het streven om onze liberale democratie de nek om te draaien, aldus Zuboff. ‘Het representeert concentraties van kennis en macht die ons in essentie terugvoeren naar een pre-moderne tijd waarbij iedere consument zich dient te gedragen zoals de markt dat van hem of haar verwacht. Dit paradigma zal korte metten maken met de individuele autonomie die noodzakelijk is voor een fatsoenlijk functionerende democratie. Maar omdat het, anders dan andere totalitaire systemen, politiek neutraal is en geen geweld gebruikt, is het niet altijd even makkelijk om de dreiging op waarde te schatten. Het gevaar komt stilletjes, en met een cappuccino in de hand. Maar dat laat onverlet dat we er niet iets tegen kunnen doen.
‘We zijn hier al eerder geweest….’
Zuboff: ‘We zijn hier al eerder geweest. Monopolies als Standard Oil en US Steel konden begin vorige eeuw óók doen en laten wat ze wilden, en die hebben we eveneens weten te breken.’
(NB Max Herold….of denken we dat we centrale machten ‘gebroken’ hebben)
