Essayist Bas Heijne gaat op zoek naar het verhaal achter het dagelijkse rumoer en de krantenkoppen. Hij sprak met internationaal bekende denkers en wetenschappers over kwesties die het debat in onze tijd bepalen.
Meer weten?
Leugen & waarheid – In gesprek over de grote kwesties van onze tijd
Auteur: Bas Heijne
Uitgeverij: Prometheus, Amsterdam, 2021, 190 pagina’s
Klik op: https://www.managementboek.nl/boek/9789044644241/leugen-and-waarheid-bas-heijne?affiliate=1910
Samen vormen deze gesprekken een diepgravend portret van deze verwarrende eeuw. Het is een bundeling van interviews met zeventien vooraanstaande denkers die Heijne gehouden heeft tussen 2018 en 2020. Onder Heijnes gesprekspartners zijn veel sociale wetenschappers en historici. Logisch omdat Heijne op zoek gaat naar waar de onvrede vandaan komt. Dan kom je snel bij geschiedenis en psychologie terecht.
Als rode draad geeft Heijne het verlangen om onze greep op de wereld te behouden en tegelijk de angst dat we de greep dreigen te verliezen.
Wat zette mij aan het denken?
- Mensen hebben een verhaal nodig om houvast te vinden in een gecompliceerde wereld. Of dat verhaal op waarheid berust is minder relevant. Dat zie je bij Brexit, maar ook bij Trump.
- Wanneer iedereen cynisch is gemaakt, is er geen controle van de macht meer. Als je democratie als een grote oplichterij gaat zien, accepteer je net zo makkelijk een dictator.
- Racisme gaat om een diepe, existentiële angst. Het is de angst om een minderheid te worden, wat meteen ook het einde zou betekenen van onze manier van leven, onze cultuur, onze godsdienst.
- We maken ons tegenwoordig zo druk om identiteit omdat we deel uitmaken van een samenleving waarin we ons in toenemende mate niet geaccepteerd voelen.
- Tegenwoordig wordt identiteit steeds meer gezien als assimilatie met een groep. Men ziet zichzelf als deel van een collectief, een gemeenschap, in plaats van als individu.
- Constant vergelijken van jezelf met anderen, op alle fronten, zou een van de redenen kunnen zijn voor dat permanente gevoel van crisis wat identiteit betreft.
- Wanneer je goed kijkt naar hoe je zelf leeft, hoe je dingen beleeft, dan zal je respect moeten opbrengen voor ambivalenties, voor innerlijke tegenspraak.
- In onze tijd verlangen we constant naar aandacht, maar zijn we doodsbang voor echt contact.
- We hebben verhalen nodig die ons, wetenschappelijk onderbouwd, laten zien wie we zijn, in wat voor wereld we leven.
- De waarheid is, in een digitale wereld vol fake news en ‘alternatieve feiten’, oneindig rekbaar geworden. In een gepolariseerde wereld probeert iedereen de geschiedenis voor zijn karretje te spannen.
- Kennis van het verleden zadelt ons niet op met schuldgevoel en zelfkwelling. Het maakt ons verantwoordelijk voor het heden.
- Wij zitten gevangen in de gedachtetrant van de Verlichting, het idee dat groeiende welvaart ons gelukkiger maakt.
- Mensen zijn doorgaans verknocht aan hun vertrouwde ervaringen en gewoonten, ze zijn vaak ten diepste conservatief, willen weten waar ze aan toe zijn, gedragen zich vaak tribaal en zijn van nature wantrouwend tegenover buitenstaanders.
- Censuur is tegenwoordig het probleem niet. Tegenwoordig word je juist moedwillig overspoeld met informatie.
- Overal heeft juist een veelheid aan informatiekanalen mensen verder uiteen gedreven en is de publieke ruimte gefragmenteerd. We ervaren geen gedeelde realiteit meer. Het resultaat is agressieve polarisatie, maar ook verwarring en grote onzekerheid.
- Politici bedienen zich tegenwoordig in plaats van een ideologie van een vage emotiepolitiek, omdat ze heel veel groepen tegelijk willen bereiken.
- Democratie en onvrede horen bij elkaar, omdat democratie altijd teleurstelt.
- Mensen hebben onmiskenbaar de behoefte zichzelf op te sluiten in afzonderlijke gemeenschappen, waar bepaalde opvattingen vanzelfsprekend worden gevonden, en waar bepaalde vragen niet gesteld worden.
- De democratie belooft ons dat we de samenleving kunnen vormgeven, maar wat overheerst is het gevoel dat we machteloos staan tegenover sociale ongelijkheid, klimaatverandering, enz.
- Het gaat niet alleen om kwetsbaarheid, het is ook een houding. Niet willen beheersen en afdwingen, maar luisteren en reageren. Daar moet je zelfvertrouwen voor hebben.
De grote kwesties van onze tijd vragen om verdieping te midden van de dagelijkse stroom aan informatie die via de media tot ons komt. Ruimte voor debat is hard nodig om tot een scherpe duiding te komen van wat er in onze tijd gebeurt.
Een verzameling van interviews over een veelheid van onderwerpen brengt altijd met zich mee dat het ene onderwerp je meer aanspreekt dan het andere. Ook is het gevolg van deze formule dat de diepgang niet al te ver kan gaan. Dat in ogenschouw genomen is het zeker een interessante verzameling van interviews die nieuwe inzichten en perspectieven geven. De keuze van geïnterviewden is zeker de moeite waard en stimuleert tot verdere verdieping in hun werk en achtergrond.
Bert van Ravenhorst
Juli 2021
