Spiral Dynamics, economie en nieuw leiderschap.

Naarmate de mens voortschrijdt in beschaving, en kleine stammen zich verenigen tot grotere gemeenschappen, zou een heel eenvoudige redenering elk individu moeten doen inzien dat hij zijn sociale instincten en medegevoel dient uit te breiden tot alle leden van dezelfde natie, hoewel hij hen persoonlijk niet kent. Wanneer dit punt eenmaal bereikt is, is het nog slechts een kunstmatige barri?re die hem ervan weerhoudt zijn medegevoel uit te breiden tot mensen van alle naties en rassen.
– Charles Darwin –

1.         Inleiding

2.         Een eerste inzicht in de denkfundamenten van Spiral Dynamics

3.         Spiral Dynamics en economie

4.         Transformatie van DQ/Blauw en ER/Oranje naar FS/Groen en GT/Geel
5.         Interdependent Economy: een nieuw economisch paradigma.
6.         Nieuwe denkfundamenten, nieuw leiderschap

1. Inleiding
Dit artikel gaat in op de noodzaak nieuwe paradigma's in te zetten voor het oplossen van tegenstellingen en conflictsituaties van deze tijd. Wij allen hebben daarmee te maken – soms als benadeelde, soms als verantwoordelijke. Maar toeschouwer zijn wij allen die toegang hebben tot informatie over de ontwikkelingen in de wereld – en zo zijn wij ook betrokken.

Spiral Dynamics  onderzoekt de ontwikkelingen in denkfundamenten van de mens. Het presenteert een systeem dat ons helpt mensen en hun handelen te interpreteren in de eigen context. Het levert een methode van verandermanagement die mensen begeleidt bij het effectiever omgaan met nieuwe omgevingsfactoren. Echter, in dit artikel voegen de auteurs daar nog iets toe. Zij gaan op zoek naar een antwoord op de economische uitdagingen van deze tijd, met Spiral Dynamics als leidraad. Het bewustzijn dat recente ontwikkelingen in de economie de mens in andere contexten hebben geplaatst waarin nieuwe problemen zijn ontstaan, is alom aanwezig. Maar de vraag of huidige denkfundamenten adequaat zijn en de benodigde oplossingen kunnen bieden, wordt nog niet door iedereen gesteld. Spiral Dynamics doet dat wel, juist omdat het laat zien dat nieuwe problemen die voortkomen uit nieuwe contexten vragen om nieuw probleemoplossend vermogen. Nieuwe denkfundamenten ontstaan uit de interactie tussen mens en omgeving.

Het opkomende denkfundament van deze tijd legt meer en meer de nadruk op waarden zoals de eigen identiteit van ieder mens, de verbondenheid tussen mensen, en op tolerantie voor verschillen. Vanuit de economie gezien betekent dit dat economische empowerment van de mens een eerste doelstelling moet zijn; en wel van alle mensen zonder onderscheid van cultuur, ras, klasse of geslacht. Dit is een doelstelling die complexer is dan het paradigma van nu, te weten: economische groei. Deze laatste is een simpel, lineair proces. Daarentegen is empowerment een zijnstoestand die tot stand komt door een circulair proces tussen een groot aantal factoren. Economische empowerment betekent dat iemand productief en consumptief actief kan zijn en tegelijkertijd de verwerkelijking van zijn wezen – dat wat hij in essentie is -  bevordert. Slavernij is een extreem voorbeeld van het tegengestelde. Deze zelfverwerkelijking gebeurt echter in een collectief-ecologische context. Het is de geharmoniseerde wederkerigheid tussen deze beide aspecten die leidt tot een duurzame economie; dat wil zeggen een economie die zichzelf steeds regenereert en dus zorgt voor zijn eigen voortbestaan.

Wil men de problemen van deze tijd oplossen, dan is het noodzakelijk nieuwe leidende denkfundamenten te onderzoeken, althans zo zeggen de conclusies uit onderzoek door Spiral Dynamics. Denkfundamenten zijn om de zoveel tijd aan vervanging toe; ze zijn uitgewerkt en niet meer effici?nt. Dat geldt ook voor economische denkwijzen en structuren. De uitwassen en conflicten die overleefde denkfundamenten veroorzaken, kunnen pas echt worden getransformeerd als nieuwe denkfundamenten ?mainstream' worden.

2. Een eerste inzicht in de denkfundamenten van Spiral Dynamics
De denkfundamenten die Spiral Dynamics onderscheidt worden aangeduid met kleuren en twee letters. Deze laatste verwijzen naar de omgevingscondities (1^e letter) en het geactiveerde neurologische systeem in die condities  (2^e letter). Het is een open ended systeem. Voortdurend ontstaan nieuwe contexten met complexere problemen. Dit leidt tot het ontstaan van nieuwe denkfundamenten die deze kunnen oplossen. De denkfundamenten die zich zo voortgaand in de tijd ontwikkelen vloeien steeds organisch voort uit dat wat voorafging.

Lees nu eerst het overzicht 'Denkfundamenten en Spiral Dynamics' (link opent in nieuw venster).

3. Spiral Dynamics en economie.

Economie is een alomvattend aspect van het menselijk leven. Het ligt aan de basis en doordringt tegelijkertijd alle facetten van onze verdere ontwikkeling. Kijken wij naar de economie vanuit Spiral Dynamics dan is het intrigerend te zien dat dezelfde denkfundamenten ook hier verklarend werken. Diverse systemen van economisch handelen die in de loop van de geschiedenis zijn ontstaan, passen als vanzelfsprekend in het kleurenschema van Spiral Dynamics. Maar wat ons vooral interesseert is natuurlijk de vraag: welk denkfundament, welke economische denkwijze heeft oplossingen voor de complexe en globaal verbonden samenleving van onze tijd?
Hieronder volgt een overzicht waarin iedere kleur van Spiral Dynamics is gekoppeld aan drie economische kenmerken: (1) normen van persoonlijk economisch gedrag, (2) kenmerken van de economische context en (3) economische paradigma's die de specifieke problemen van het denkfundament moeten oplossen.

Lees nu eerst het overzicht 'Spiral Dynamics en economie' (link opent in nieuw venster).

4. Transformatie van DQ/Blauw en ER/Oranje naar FS/Groen en GT/Geel.
Standaardisatie en de ondernemersmentaliteit van DQ/Blauw en ER/Oranje zijn, naast het ontstaan van een steeds duidelijker onderscheid tussen publiek en privaat bezit, de belangrijkste denkfundamenten die verantwoordelijk waren voor de snelle economische ontwikkelingen vanaf  de 17^e en 18^e eeuw tot in onze tijd. Met name doelen we op ontwikkelingen die werden gedreven door technologisering, industrialisatie en kapitaalconcentratie. Deze denkfundamenten hebben veel goeds gedaan om de materi?le welvaart te verhogen en voor grotere delen van de bevolking toegankelijk te maken. Echter, ieder denkfundament, iedere nieuwe benaderingswijze van de mens om de problemen in zijn omgeving het hoofd te bieden, brengt na verloop van tijd niet meer alleen oplossingen maar ook weer complexere omgevingsfactoren met nieuwe problemen. Er komen meer variabelen in het gezichtsveld waarmee rekening moet worden gehouden. De bestaande denkfundamenten zijn daartoe niet uitgerust. Zoals de tabel hierboven laat zien hebben economische paradigma's of stelsels een lifecycle. Ieder paradigma kan slechts bepaalde complexiteitsniveaus aan. Wordt de complexiteit te groot dan moeten ze vervangen worden door nieuwe, complexere paradigma's. Bestaande denkfundamenten worden eerst nog voortgezet, maar chaos en conflict nemen toe. Tenslotte groeit het bewustzijn dat nieuwe benaderingswijzen nodig zijn en gaat de mens op zoek.

Het denkfundament van DQ/Blauw en (vooral) ER/Oranje uitgedrukt in een leidraad voor de economie is groei – en dit geldt van links tot rechts van het politieke gamma. Economische groei betekent groei van productie en omzet. Het is een lineaire grootheid en het wordt gemeten in geld. Groei als primair doel houdt dus niet expliciet rekening met de mens, met de participatie van de mens aan het economisch proces. Groei kan worden gerealiseerd terwijl mensen banen en productiemogelijkheden verliezen. Groei kan worden gemeten terwijl grote groepen in de samenleving onzichtbaar verarmen. Groei kan land en leefruimte van mensen vernietigen. En groei hier betekent vaak beperking ergens anders. Groei is ook geen goed op zich – denken we alleen maar aan de nadelen van een ?oververhitte economie', of de negatieve effecten van groei op sociale samenhang en milieu.

Op zich zijn deze problemen niet nieuw. Ze zijn vanaf het begin verbonden met industrialisatie en kapitaalconcentratie. Nieuw is dat groei voor steeds meer mensen geen verder voordeel meer oplevert, dat economische groei steeds vaker sociale en geestelijke verarming betekent. En nieuw is het bewustzijn dat diepe armoede voor velen naast rijkdom voor enkelen niet meer acceptabel is. Dit bewustzijn is juist ontstaan door de verworvenheden van het DQ/Blauw en ER/Oranje tijdperk, dat welvaart en emancipatie voor grote delen van de bevolking mogelijk maakte.

Maar welke zijn de eisen die deze wereld en de mensen van nu stellen aan de economie? Globale verbindingen brengen diversiteit dichterbij. Tegelijkertijd stellen wij meer dan ooit gelijkwaardigheid als de norm. De wereldeconomie van nu moet welvaart scheppen voor alle volkeren en tegelijkertijd positieve uitwisseling tussen de verschillende culturen bevorderen, of tenminste tegenstelling niet versterken. Culturele overheersing door slechts enkele grootmachten over anderen wordt door velen niet langer geaccepteerd en uitsluiting of uitbuiting van zwakkeren en minderheden is geen morele optie meer – iets wat nog niet zo lang geleden, ook in Europa, een normaal gegeven was.

Kenmerken van het denkfundament dat past bij deze context en doelstellingen zijn: relativistisch, relationeel, empathisch, non-competitief en het aangaan van verbindingen op basis van gelijkwaardigheid. FS/Groen is het denkfundament dat deze kenmerken heeft.Verder vereist deze wereld waar nieuwe technologie een context schept van snelle veranderingen en hoge mobiliteit een veelvoud aan open verbindingen die tegelijkertijd op diverse niveaus plaatsvinden. Ook dit is een kenmerk van FS/Groen. Het is duidelijk dat de economie van alleen maar steeds meer en steeds groter – het denkfundament van ER/Oranje -zijn relevantie heeft verloren.

Nadat de mens lange tijd is voortgeschreden op een pad van steeds slimmere methoden van zelfverzorging, is nu de top aan mogelijkheden tot individuele materi?le zelfverzorging bereikt. Doorgroeien betekent nu vaak een vermindering van het totale welzijnsgevoel – individueel ?n voor de wereld als geheel. Bij een globaal verbonden economie, waar ontwikkelingen in de ene economie bijna onmiddelijk repercussies heeft op andere plaatsen in de wereld, wordt de wet van de jungle, ?the survival of the fittest' een zinloze strategie – namelijk een van zelfdestructie. In de context van de mondiale werkelijkheid van nu is dit uiteindelijk het effect van het paradigma van DQ/Blauw en ER/Oranje. Hoe men de negatieve effecten van streven naar groei per se en competetiviteit ook tracht te verzachten of om te buigen met flankerend sociaal beleid, het blijft in de essentie een economische visie waarbij de eigen vooruitgang ten koste van anderen een eerste doelstelling en een geaccepteerde waarde is.

Een economische visie die in grote mate is gebaseerd op de denkfundamenten van FS/Groen en ook reeds een begin van GT/Geel in zich heeft is Interdependent Economy. In  het volgende hoofdstuk onderzoeken we welke oplossingen deze visie biedt en op welke wijze.

Het denkkader van deze visie is gebaseerd op twee belangrijke uitgangspunten. Het eerste is  de onderscheiding tussen de doelstellingen van macro en micro. M.a.w. de doelstelling – en dus ook de taak – van de beleidsmaker of de overheid enerzijds en de motivatie achter het handelen van bijvoorbeeld consument of ondernemer moeten worden onderscheiden. Het eerste is het terrein van de macro-economie, het tweede dat van de micro-economie. In het huidige denken wordt dit onderscheid niet gemaakt; de natuurlijke motivatie van de micro-eenheid, namelijk zelfbehoud door groei, bepaalt ook de taak van de macro-economie. Hierdoor wordt het gezichtsveld van de beleidsmaker, en daarmee het plannen en handelen op macro-niveau, beperkt.
Nadat eerst bovengenoemde onderscheiding is gemaakt kan vervolgens het tweede uitgangspunt, te weten: de werkelijke doelstelling van de macro-economie opnieuw worden gedefinieerd. Participatie van alle mensen aan het economische proces op duurzame wijze is de werkelijke doelstelling van de macro-economie, en dus de taak van de beleidsmaker. Als zodanig vervangt het de doelstelling die tot nu toe geldt: groei met optimale stabiliteit als randvoorwaarde.

Fundamentele onderscheiding van economische doelstellingen in Interdependent Economy
economisch veld	handelend subject	doelstelling	dynamiek
macro-economie	beleidsmaker; overheid	participatie van alle mensen aan de economie op duurzame wijze	circulair; onderlinge afhankelijkheid en integriteit van alle economische factoren
micro-economie	micro-eenheid, b.v. consument, ondernemer	groei met stabiliteit als randvoorwaarde	lineair; exploitatie van alle economische kapitaalfactoren.

Deze duurzame economische participatie van alle mensen is geen simpele lineaire grootheid.  Het is een toestand die voortkomt uit een complex van een groot aantal onderling afhankelijke factoren. De cruciale term hier is ?onderling afhankelijk' (interdependent). Alle economische factoren die relevant zijn voor het totstand komen van de gewenste situatie staan in relatie tot elkaar. Zij be?nvloeden elkaar voortdurend en moeten samen tot het gewenste resultaat leiden. Zorg en respect voor ieder onderdeel is dus een vanzelfsprekend uitvloeisel van deze doelstelling. Groei, daarentegen, is een lineaire doelstelling die aanzet tot exploitatie van alle middelen die daaraan kunnen bijdragen. De economische indicator van groei, bijvoorbeeld  het Bruto Nationaal Product (BNP), is een grootheid die weliswaar informeert over een hoeveelheid omzet, maar niet over de economische participatie van de mens en al helemaal niet over de kwaliteit van die participatie. De indicatoren die Interdependent Economy introduceert meten Mens/Kwaliteit. E?n indicator telt hoeveel mensen niet (voldoende) deelnemen aan de economie en een ander meet of die deelname voldoet aan een minimum kwaliteit van duurzaamheid. Het zijn data die direct de aandacht vestigen op de probleemgebieden waar sturend beleid nodig is.

Verder is het totale gebied van ?de economie' complexer en breder bij Interdependent Economy dan die bij het groeiparadigma. De nieuwe visie sluit alle activiteiten en systemen in die voorzien in de levensbehoeften van de mens: dus ook sociale opvangsystemen, vrijwilligerswerk, werk in het huishouden, zelfvoorziening, ruilhandel en – last but not least – de informele economie. Economisch beleid moet al deze aspecten in ogenschouw nemen en, zonodig, hier sturing aan geven. In de verschillende culturen en op de diverse niveaus van economische ontwikkeling vari?ren vorm, noodzaak en intensiteit van beleid voor of overheidsbemoeienis met ieder van deze aspecten van de economie.

Enkele fundamentele inzichten van Interdependent Economy
Economische indicatoren	De indicatoren die Interdependent Economy  introduceert brengen Mens en Kwaliteit in de economische formule. Het groeiparadigma meet slechts hoeveelheden productie uitgedrukt in geld. Mens/Kwaliteit indicatoren worden ook cultuur (context)gevoelig vastgesteld. Daarentegen doet de wereldwijd uniforme BNP indicator geen recht aan de economische cultuurverschillen.
Wat is economie?	Alle levensgebieden/menselijke activiteiten die direct voorzien in onze levensbehoeften behoren tot ?de economie', dus b.v. ook huishoudelijk werk of werk in de informele sector. Deze (en andere) relevante aspecten worden in het economisch denken van het groeiparadigma niet herkend.
Culturen en hun economie	Interdependent Economy erkent het bestaan en de waarde van cultuurverschillen in de economie. Het groeiparadigma daarentegen gaat uit van de universele dominantie van zijn kenmerken (b.v. geldeconomie en vrijhandel).

Dit brengt ons bij het laatste punt dat wij in deze introductie tot Interdependent Economy willen noemen. Hier wordt de verbinding tussen cultuur en economie expliciet erkend: elke levenswijze, elk denkfundament, brengt zijn eigen economisch systeem voort. Interdependent Economy laat zien dat mensen hun cultuur (wijze van samenleven) uitdrukken in de wijze waarop ze hun economie voeren. Deze eigen vormen zijn ook die waarbij welzijn en ontwikkelingspotentieel van een gemeenschap het beste gewaarborgd zijn. Interdependent Economy argumenteert daarom dat economische betrekkingen tussen verschillende economie?n, bijvoorbeeld bij handel of ontwikkelingssamenwerking, het beste worden aangegaan vanuit een sterk zelfbewustzijn van de eigen interessen en cultuurwaarden van elke streek en elk volk. Concreet betekent dit dat verantwoordelijke leiders en bestuurders lokale en regionale vormen van economie assertiever mogen beschermen en ontwikkelen dan nu het geval is. Dit betekent ook dat respectvolle afstand soms beter is dan goedbedoelde hulp, en dat ?solidariteit met arme landen' vaak simpelweg het delen van marktaandeel is in plaats van het zenden van voedselhulp. Het eerste maakt dat ook andere economie?n dan de kapitaalkrachtige en technologisch geavanceerde een kans op overleven hebben. Het tweede is vaak verbonden met een verstoring van lokale structuren van voedselvoorziening.

Interdependent Economy beschrijft geen nieuw economisch model, het cre?ert nieuwe denkkaders die nieuwe oplossingen mogelijk maken. Deze denkkaders overstijgen tegenstellingen die het groeiparadigma van nu niet meer kan oplossen. Wij willen dit verduidelijken aan de hand van onderstaand overzicht.

Lees nu het overzicht 'Vergelijking Interdependant Economy paradigma vs. Groeiparadigma' (link opent in een nieuw venster).

6. Nieuwe denkfundamenten, nieuw leiderschap
Overtuigd van de noodzaak van een nieuwe visie en bewust van de geldigheid van nieuwe denkfundamenten, staan we vervolgens voor de vraag:  hoe voeren we de nieuwe visie uit en wie gaat dat doen? Nieuwe organisatorische structuren die onder nieuw leiderschap staan moeten worden gevormd. De zich steeds breder opende spiraal van menselijke mogelijkheden die Spiral Dynamics ons leert zien, geeft aan dat niet alleen de inzichten nieuw zijn, maar ook de mens een transformatie ondergaat. Willen wij verandering en vernieuwing bewust sturen, dan is bewust leiderschap nodig. Coachers van verandermanagement kunnen hierbij een belangrijke rol spelen.

Kijken wij naar een organisatie zoals Pentascope dan geeft ons dat een inzicht in de mogelijkheid tot veranderingen op micro-niveau. Het is noodzakelijk dat die samen opgaan met de transformatie van de macro-structuren. Pentascope is een adviesbureau voor verandermanagement met veel kenmerken van FS/Groen en ook wat GT/Geel. De organisatie stelt mensen en de menselijke ontplooiing centraal, opereert open en direct en kent geen hi?rarchie van functies. Eenieder kan meerdere rollen vervullen. Een greep uit de Pentascope filosofie in hun eigen woorden illustreert dat.

De auteurs van dit artikel zien het belang in van een praktische samenwerking met coaches van nieuw leiderschap. Uiteindelijk zijn het de veranderingen van de mens die de wereld veranderen.