Rens Vliegenthart brengt in dit boek in beeld wat meer dan vijftig jaar onderzoek naar de invloed van media op politiek en publiek heeft opgeleverd. Zijn overzicht maakt helder dat de berichtgeving over politiek vandaag de dag inderdaad te wensen overlaat en gedreven wordt door de waan van de dag. Drie stellingen worden door Vliegenthart uitgewerkt.
Allereerst de stelling dat de huidige politieke berichtgeving beperkt en kortzichtig van aard is, en dat de waan van de dag vaak meer bepalend is voor de selectie van nieuws dan de feiten. De tweede stelling betreft de invloed van de media op de politiek. Hierbij maakt Vliegenthart onderscheid tussen de invloed die de media hebben op de dagelijkse bezigheden van politici en op het beleid dat zij maken. De laatste stelling is dat de berichtgeving er inderdaad toe doet: media hebben op velerlei wijzen invloed op wat de burger denkt, weet en doet.
Bij de eerste stelling over de kwaliteit van de berichtgeving zien we dat de mate van negativiteit in de berichtgeving flink is toegenomen. Een andere trend is de stijgende aandacht voor de peilingen en de horse race: de wedstrijd waarbij het gaat om de vraag welke politici en politieke partijen het goed doen en welke niet. Deze ontwikkeling is vanaf de jaren negentig zichtbaar. Vanaf die tijd bepalen journalisten meer en meer de regels van het spel. Politiek nieuws moet vermakelijk en verkoopbaar zijn. Hierdoor krijgt de inhoudelijke kant steeds minder ruimte. De opkomst van het internet heeft dit versterkt. De houdbaarheid van het nieuws is mede daardoor afgenomen. Conflicten, gedoe over personen en de nieuwste peilingen lenen zich beter voor verslaggeving dan diepgravende analyses.
Vliegenthart komt op basis van zijn onderzoek tot de conclusie dat het nieuws in Nederland in vergelijking met andere landen nog steeds redelijk inhoudelijk is en de hoeveelheid aandacht voor conflicten in de afgelopen jaren stabiel is gebleven. Wel zijn de conflicten scherper geworden en is het nieuws negatiever van aard. Opvallend is dat er geen bewijs wordt gevonden voor het beeld dat verregaande personalisering in Nederland aan de orde is.
De tweede stelling over de invloed van de media op de dagelijkse bezigheden van politici wordt geïllustreerd door het aantal Kamervragen. Zeventig procent daarvan is direct gebaseerd op mediaberichtgeving. De invloed van de media is dus groot. Tegenwoordig doet een politicus weinig meer zonder zich af te vragen hoe zijn keuzes publicitair zullen uitvallen. De kiezer is minder stabiel in zijn of haar politieke voorkeur en lijkt makkelijk te beïnvloeden. De steun voor politieke partijen fluctueert sterk. Politici beschouwen professionele communicatie als een belangrijke voorwaarde om succesvol te zijn.
In tegenstelling tot deze ontwikkeling is de invloed van de media bij beleidsveranderingen een stuk minder. Beleidsveranderingen zijn vaak het gevolg van langetermijnprocessen. Voor de media is dat minder interessant. Hier is sprake van een duidelijke beperking van de invloed van de media.
De laatste stelling over de invloed van de media op de burger is voor veel journalisten een ongemakkelijke. Deze blijkt aanzienlijk te zijn. Nederlandse politici vinden zelf ook dat de relatie met de media in veel gevallen moeizaam is en dat media inderdaad veel invloed hebben op het politieke proces. Er bestaat een zeker wantrouwen naar journalisten. Het gaat hier om agenda-setting, priming en framing. Bij agenda-setting gaat het erom dat de media misschien niet bepalen wat mensen denken, maar wel waarover ze denken.
Als dit onderwerp vervolgens ook een belangrijke overweging wordt bij de beslissing op welke politieke partij te stemmen, dan wordt wel over ‘priming’ gesproken. Als er niet alleen naar de aandacht voor onderwerpen of politici gekeken wordt, maar ook waarover wordt bericht, dan spreekt men wel van ‘framing’. Een prachtig voorbeeld van 'populisme-framing' is het door Wilders geïntroduceerde duo Henk en Ingrid. Wilders profileert zich hier als belangenbehartiger voor de gewone man.
In zijn slothoofdstuk vraagt Vliegenthart zich af of er reden tot zorg is. Aan de pluskant stelt hij dat de politieke inhoud nog steeds een tamelijk prominente plaats heeft in de berichtgeving. Ook maken kiezers hun afwegingen met name op inhoudelijke gronden Aan de minkant ziet hij de toegenomen negativiteit en de aandacht voor het toegenomen politieke spel en de strategieën. Deze kunnen bijdragen aan een toenemend cynisme onder politici, journalisten en het publiek.
Vliegenthart geeft in kort bestek een helder overzicht over de invloed van de media op de politiek en het publiek. Gelardeerd met voorbeelden waardoor het boek prettig leest en herkenbaar wordt voor de lezer. Een aanrader voor wie geïnteresseerd is in politiek en media en voor wie zich hier professioneel mee bezighoudt.
Bert van Ravenhorst
September 2013
Bron:
Auteur: Vliegenthart, R.
Titel: U kletst uit uw nek: Over de relatie tussen politiek, media en de kiezer.
Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 2012, 158 blz.
